​Je hebt een liedje en je hebt een lied. In het geval van ‘Heel Holland zingt Hazes’ gaat over een liedje, een heleboel zelfs. Gaat het over ‘Heel Zeist zoemt Schubert’ dan is er sprake van een lied, een festival zelfs dat dit jaar toe is aan de zesde editie. 

Op het thema ‘Auf Flügeln des Gesanges’ ontrolt zich tussen 13 en 22 mei in Zeist een programma van liedrecitals, masterclasses zowel voor beroepsmusici als amateurs, lezingen, en zelfs een theaterconcert voor kinderen. In dat laatste onderdeel komen wel degelijk liedjes aan bod, niet van Hazes en andere meedeiners, maar swingende kinderliedjes van Jeroen Schippers en diens Boegieman Band. Het jonge publiek mag zelfs meezingen en dansen. Bij de echte liedrecitals zal het in de concertlocatie, de lommerrijk gelegen kerkzaal van de Evangelische Broedergemeente te Zeist, rustig toegaan, zoals gebruikelijk bij het klassieke lied, waar een wat ouder publiek op af komt.

De namen van Franz Schubert, Felix Mendelssohn en Johannes Brahms vormen het leidende trio in de programmering. Hun bijdragen memoreren ronde jaartallen uit hun levens: Schubert werd 225 jaar geleden geboren, Mendelssohn en Brahms stierven respectievelijk 175 jaar en 125 jaar geleden. ‘Toen wij in december met de programmering begonnen, stond dit geraamte voor het festival al klaar. Ze vormen de pilaren waaromheen Hans Eijsackers en ik de inhoud hebben bepaald’, zo vertelt Henk Neven. Hij vormt met Eijsackers het artistiek team dat het werk van de vertrekkende programmeur Robert Holl, tevens een van de grondleggers van het Internationaal Lied Festival Zeist, gaat voortzetten. 

‘Wij hebben thema’s aangebracht in onze opzet en ook de horizon een beetje verbreed door liederen van Olivier Messiaen toe te voegen, in het kader van het feit dat hij dertig jaar geleden overleed. De thema’s zijn steeds een regel uit het beroemde gedicht van Heinrich Heine ‘Auf Flügeln des Gesanges’, en die titel ligt over het hele festival,’ aldus Neven. Het in de bewerking van Felix Mendelssohn beroemd geworden lied klinkt op de openingsavond, vrijdag 13 mei. ‘Na vijf succesvolle jaren is het geen selige Traum meer, zoals de liedtekst zegt, maar een selige Wirklichkeit dat er in Nederland een uniek internationaal liedfestival bestaat’, aldus Eijsackers en Neven in het voorwoord van het programmaboek..

Oude iconen

Op hun vleugels vliegt het festival verder. Waarheen? Blijft het rondcirkelen in de sfeer van de oude, bekende ikonen van de liedcultuur, met Schubert voorop? Het is treffend dat in de afgelopen maanden drie Nederlandse zangers uit drie generaties zich manifesteerden met ‘Winterreise’: Robert Holl vierde er in Utrecht zijn 75ste verjaardag mee, Thomas Oliemans zong de cyclus in het Amsterdams Concertgebouw en begeleidde zich daarbij op de piano, en Michael Wilmering legde de cyclus vast op cd. Wat trekt toch die oude liedcultuur?

Neven: ‘Blijkbaar herkennen zangers en publiek er de essentie in van wie wij zijn. Ook al gaat het om oude teksten, mensen herkennen zich er in. Wat wij nu voelen en meemaken, is in tweehonderd jaar niet veranderd. En men vindt de muziek mooi. Als ik zelf zulke liederen zing, ontdek ik er steeds nieuwe dingen in. Dat is de kracht van een meesterwerk, dat het blijft trekken.’ 

Zelf raakte hij in de ban van het klassieke lied tijdens zijn vooropleiding aan het Rotterdams conservatorium. Robert Holl voerde in die tijd alle drie Schubert-cycli uit. ‘Dat maakte enorme indruk op mij, en het heeft mij nooit meer losgelaten. Later zat ik in Amsterdam in de liedklas van Udo Reinemann. Daar is mijn liefde voor het lied gegroeid. Om de week kwamen er geweldige gastdocenten. Later ben ik naar Robert Holl gegaan en heb ik alle liedcycli met hem doorgenomen. Daarom vind ik het nu een enorme eer dat ik hem, samen met Hans, mag opvolgen in Zeist. 

Maar hoe zit het met vernieuwing, ontwikkeling van de liedcultuur. Heeft het nieuwe team ideeën wat betreft de programmering van twintigste eeuwse en zelfs eigentijdse composities. Neven: ‘Daar zijn we mee bezig. In het onderdeel ‘Young Masters Platform’ presenteren zes duo’s (zang-piano) een programma waarin een nieuw lied zit. Op de thema-tekst ‘Auf Flügeln des Gesanges’ heeft Meric Artac nieuwe muziek geschreven. Het stuk krijgt dus zes uitvoeringen. Er is nog een werk op dezelfde tekst, van de Engelse componiste Margie Bennett (1883 – 1959). De uitvoering is onderdeel van een programma met werk van componerende vrouwen, zoals van de Francaise Lili Boulanger met vier liederen en Henriëtte Bosmans.’  

Koppeling van duo’s

Studenten van twee conservatoria, Codarts uit Rotterdam en ArtEZ uit Zwolle, brengen vernieuwing in met presentaties en workshops (Codarts) en door middel van een Liedlab. Daarin demonstreren Zwolsche studenten( Aaike Nortier en Inge Ettema) hun ‘visie op het liedrecital van de toekomst door creatief om te gaan met het ontstaan en de uitvoering van het lied’, aldus de festivalbrochure. Van nabij maken Neven en Eijsackers mee hoe hedendaagse studenten omgaan met het fenomeen ‘lied’. Neven als hoofdvak docent aan de Rotterdamse instelling, waar zijn zangstudenten zich iedere week buigen over de interpretatie van liedteksten en de muziek. Pianist Hans Eijsackers werkt als professor aan de Musikhochschule in Düsseldorf waar in een speciale opleiding ‘Liedgestaltung’ pianisten gekoppeld worden aan zangers. 

Zo werden in 2008 Neven en Eijsackers aan elkaar gekoppeld toen eerstgenoemde zich aanmeldde voor het studieprogramma dat leidde naar de Nederlandse Muziekprijs waarmee hij in 2010 werd bekroond. ‘Het klikte meteen tussen ons. Sindsdien hebben we heel veel samen gedaan, recitals, radio-opnames en cd’s. Wij kennen elkaar door en door. Het werkt heel fijn dat wij op één lijn zitten. Dat komt goed van pas nu wij als duo het festival gaan leiden.’

Groot netwerk

Dankzij hun enorme netwerk kennen zij veel zangers en begeleiders. ‘We zijn bij het programmeren uitgegaan van werken die we graag in het festival wilden opnemen. Daar hebben we de uitvoerenden bij gevraagd. Zo wilden we Die schöne Magelone laten uitvoeren.

We wisten dat bariton Roderick Williams deze cyclus van Brahms op zijn repertoire heeft. Hij wilde graag komen, met zijn pianist Iain Burnside. Daar hebben we het Nederlandse multi-talent Thomas Beijer bij gevonden als verteller op donderdagavond 19 mei. Beijer komt overigens ook aan bod als pianist op de avond daarvóór, in een programma met duetten van Mendelssohn en Brahms, te zingen door sopraan Nikki Treurniet en mezzo Barbara Kozelj.’

Neven: ‘Het kostte in december weinig moeite om artiesten te contracteren. Door corona had iedereen nog een lege agenda. Voor het openingsconcert op 13 mei dachten we aan de pianist Graham Johnson die ook een geweldig goede programmeur is. Hij kwam met een prachtig idee om als uitgangspunt een ooit beroemd boek te nemen, ‘Sophie’s Reise von Memel nach Sachsen’ van Johannes Hermes. Het concert wordt een reis door de Duitse en Engelse literatuur van romans en toneelstukken waar Mozart, Schubert, Schumann en Wolf teksten uit hebben benut.

Voor het festival in 2023, waarmee we inhoudelijk zo goed als rond zijn, blijkt het een stuk ingewikkelder om zangers te contracteren Velen doen ook opera. Die wereld begint weer te draaien, en lopen agenda’s vol. Over het algemeen komt men graag naar Zeist. We worden regelmatig gebeld en gemaild door zangers en impresario’s met plannen. Zeist heeft een heel goede reputatie opgebouwd.’

Perzische inbreng

Tussen alle planning en brainstorming door dragen Eijsackers en Neven ook zelf spelend en zingend bij. ‘We vormen een duo, maar we gaan ook wel vreemd’, lacht Neven, wijzend naar het recital en de masterclass die Eijsackers begeleidt met Robert Holl, en een recital met de jonge Engelse tenor Laurence Kilsby met hoogtepunten uit de Duitse liedtraditie (14 mei). Neven en Eijsackers komen samen in een drietal optredens. Dat op 22 mei biedt een bijzondere ontmoeting tussen muziek uit het Oosten met twee bespeelsters van de ud (Perzische luit) bij sensuele gedichten van de Perzische schrijver Hafez (1315 – 1390) en bewerkingen die Wolfgang Goethe maakte in zijn bundel ‘West-östliche Divan’, door componisten als Johannes Brahms en Victor Ullmann uitgewerkt tot liederen.  Neven wil in dit recital ook een theatrale presentatie inbouwen, om het begrip liedrecital een ander karakter te geven. Een aanzet om het festival bestendig te maken voor de toekomst, of zoals de titel van een van de lezingen luidt: ‘Hoe krijgt een lied vleugels’.

Alle informatie te vinden op de uitgebreide website van het Internationaal Lied Festival Zeist.

Verder lezen, kijken en luisteren

Tien jaar geleden inmiddels sprak Jordi Kooiman met Henk Neven

Henk Neven en Hans Eijsackers vormen al jaren een duo. Ravel’s Kaddish zongen ze op Koningsdag 2019

Robert Holl inspireert hele generaties van zangers met zijn diepe interpretaties. Hans Haffmans maakte een mooi portret ter gelegenheid van de 75ste verjaardag van de grote zanger.

​​Roderick Williams maakte een heel leuke video actief tijdens Covid lockdown.