Frans recital Dain en Armstrong in Zeist
Het openingsweekeinde in het Internationaal Liedfestival Zeist bood enkele verrassende recitals, waarvan dat door de Amerikaanse sopraan Katherine Dain en pianist Sam Armstrong er boven uitstak.
De Franse benaming voor het klassieke lied is niet chanson maar mélodie. Wat niet wil zeggen dat chansons niet melodieus zouden zijn, integendeel. Maar het begrip ‘la mélodie francaise’ is voorbehouden aan teksten met meer diepgang en met een muzikale omhulling die daar bij aansluit. ‘De Franse mélodie munt uit in muzikale helderheid en precisie en in geconcentreerdheid van vorm,’ aldus stelde Claude Debussy, die zelf een belangrijke bijdrage leverde aan het genre. Enkele van zijn nummers vormden onderdeel van een programma dat de Amerikaanse sopraan Katherine Dain samen met pianist Sam Armstrong zondagavond presenteerde onder de titel ‘Regards sur l’infini’, ontleend aan een gedicht getoonzet door Henri Dutilleux.
Van de Franse mélodie wordt gezegd dat zij een aristocratische inslag heeft, en verfijnd van aard is. Dat werd in het programma duidelijk waargemaakt in een liedkeuze gedrapeerd rond de cyclus ‘Poèmes pour Mi’ van Olivier Messiaen. De wens van Katherine Dain om die serie te zingen, leidde tot een veel uitgebreider onderzoek naar de Franse liedcultuur. De beperkingen die de corona pandemie met zich meebracht, gaven haar onverwacht de tijd om verder te zoeken, zo vertelde zij in haar inleiding. Was het aanvankelijk de bedoeling om met Sam Armstrong een aantal weken hard te werken aan het Messiaen project, door de corona groeide de samenwerking uit tot een periode van bijna een half jaar. Er werd zelfs een platenmaatschappij gevonden die het aandurfde om het toch niet zo courante repertoire op te nemen en uit te geven. Met het recital in het Liedfestival voerden Dain en Armstrong voor het eerst hun cd-programma ‘live’ uit.
Bijzondere Saariaho
Precies zoals op de cd opende en sloot de avond met composities van de Finse Kaija Saariaho, door Dain omschreven als een bijna Française vanwege het feit dat zij al heel lang in Frankrijk woont, op Franse teksten componeert en ook haar eerste opera ‘l’Amour de loin’ op een Frans libretto zette. En, zo schrijft Dain in haar programma-toelichting ‘de glinsterende pianotexturen en hartstochtelijke sprongen in de zanglijn zijn stilistische verwanten van Debussy en Messiaen, maar de klankwereld is onnavolgbaar die van Saariaho.’ Haar ‘Parfum de l’instant’ zette het oor dan ook meteen in spannende luisterstand.
Geraffineerd bouwde Dain haar cd/recital op door de gekozen componisten zo te rangschikken dat zij in spiegelbeeld weerklonken. Interessant dat Henri Dutilleux de titel van een gedicht van Jean Gandrey-Réty overnam, namelijk ‘Chanson de la deportée’ en het geen mélodie noemde. Een schrijnende tekst over afscheid en dood in het kader van oorlogsellende. Gedicht in 1945 en ook in dat jaar op muziek gezet, maar pas in 2010 door Dutilleux gepubliceerd. Opvallend voorzien van een (doods)klok-achtige pianobegeleiding door Armstrong schitterend gespeeld.
Claire Delbos
Dain werkte vervolgens met een expressieve voordracht in haar grote, volle sopraanstem via Debussy’s ‘De rève’ en ‘De grève’ naar Messiaens cyclus toe. Verrassend leidde zij die in met een lied van Claire Delbos, de eerste echtgenote van Messiaen voor wie hij ‘Poèmes pour Mi’ dichtte en componeerde. Dat lied van Delbos, ‘Ai-je pu t’appeler de l’ombre’ klinkt verstild zonder begeleiding; de piano volgt pas solo aan het einde van de tekst. Opvallend: ook Messiaens eerste lied ‘Action de grâces’ begint zo verstild. Dain en Armstrong lieten horen dat zij deze veelkleurige, boeiende cyclus tot in detail hadden doorgrond in hun corona-tijd. Hierna volgden nu in omgekeerde volgorde liederen van Delbos, Debussy, Dutilleux en tenslotte Saariaho. Haar ‘Il pleut’ op een tekst van Apollinaire, viel op door de uitbeelding van de regen. Vanuit de hoogste pianotoon ging de verklanking van regen chromatisch omlaag, staccato aangeslagen, tot aan de laagtste toets, en de stem ergens halverwege invallend ook vanuit een hoge inzet in dalende lijn. Een geweldige vondst van Saariaho.
De opzet van het programma maakte duidelijk dat er geen pauze was, maar dat Dain (in smetteloos Frans) en Armstrong (vol nuances begeleidend) een uur lang zeer geconcentreerd hun ontdekkingstocht door het Franse lied presenteerden voor een ademloos luisterend publiek. Het recital kan ook worden gezien als een aanbeveling om de Franse liederenschat in de komende jaren van het festival te gaan ontginnen. Met 150 mélodies van Francis Poulenc en ruim honderd van Charles Gounod om maar wat te noemen, valt er heel wat te ontdekken. Het zou een mooi eerbetoon zijn aan het werk dat de Nederlandse bariton Bernard Kruysen een halve eeuw geleden zo voorbeeldig verrichtte op dit terrein.
Geboren in het lied
Verrassend, van een totaal andere orde, was op zaterdagavond het optreden van de bijna 24 jarige Britse tenor Laurence Kilsby. Onder het motto ‘Dort wollen wir niedersinken’, een versregel uit Heinrich Heine’s ‘Auf Flügeln des Gesanges’, zong Kilsby een enorme selectie uit het Duitse lied: Mendelssohn, Schumann, Brahms en Schubert. Alsof hij in die materie geboren was, in 1998 in een dorpje in de Engelse streek de Cotswolds, zo overtuigend droeg hij in voorbeeldig gevormd Duits de heerlijke liederen voor. Hij kon daarbij bogen op de zekere begeleiding van, vergeleken bij Kilsby, oude rot in het vak, Hans Eijsackers, wervelend, fijnzinnig en kleurend in de onderlijnende pianopartijen.
Uiteraard zat in het groepje Mendelssohn liederen het befaamde ‘Auf Flügeln’ dat Kilsby mooi, vertellend uitwerkte. Hij beschikt over een kruidige, heldere tenor die ook fel en bitter kon uitpakken, zoals in ‘Schöne Wiege’ uit ‘Liederkreis’van Schumann in de passage ‘Hätte ich die doch ni gesehen, schöne Herzeskönigin’. Maar het ontbrak Kilsby aan een bepaalde romigheid en donkerte in zijn expressieve mogelijkheden, waardoor het lied ‘Ich wandelte unter den Bäumen’, zeker in de mineure slotregels, diepgang miste.
In Schuberts selectie uit ‘Schwanengesang’ bleek hij echter wel degelijk met een iets vollere klank het Lied ‘Am Meer’ te kunnen inkleuren. Maar ja, een zanger van zo’n jonge leeftijd kan nog zoveel ontwikkelen met een talent van heb-ik-jou-daar. Nu sloot hij zijn sympathieke optreden af met een zucht van verlichting. Hopenlijk komt hij over een paar jaar terug in Zeist.
Bruine boekjes
Ook bijzonder pakte het openingsconcert vrijdagavond uit. De gelauwerde pianist Graham Johnson voerde het royaal toegestroomde publiek in de kerkzaal van de Evangelische Broedergemeente mee op een muzikale reis met als leidraad allerlei verhalen, novellen, romans en reisverslagen van laat achttiende en vroeg negentiende Duitse en Engelse auteurs.
Componisten als Mozart, Schubert (heel veel nummers) Schumann en Hugo Wolf werden geïnspireerd om de gedichten uit hun boeken op muziek te zetten. Graham Johnson vertelde niet alleen achtergronden en inhouden van de literaire werken in een niet altijd goed te volgen causerie, maar hij toonde ook de originele uitgaven die hij als literatuur liefhebber had verzameld. Kleine, bijna onooglijke boekjes in bruine kaften. Twee Oostenrijkse zangers, mezzo-sopraan Sophie Rennert en bariton Wolfgang Resch zongen in afwisseling met de uitleg op voorbeeldige wijze een grote variëteit liederen. Een interessante vorm voor een liedrecital dat nadere invulling verdient.
Zelfs Festivalkoor
Dat het Zeister festival veelkleurig is, bleek uit de talloze evenementen met masterclasses voor beroepszangers, waaronder talentvolle studenten uit Zwolle, als voor amateurs. Het festival brengt zelfs een klein koor van liefhebbers op de been dat komende zaterdag in de open lucht een drietal liederen van Felix Mendelssohn gaat uitvoeren uit diens bundel van zes koorwerken zonder begeleiding, ‘Im Freien zu Singen’. Teksten vol natuurbeschrijvingen die helemaal passen in de romantische locatie van het festival rond Slot Zeist, waar de versregel ‘Im wunderschönen Monat Mai’ dezer dagen ideaal tot zijn recht komt.
Voor de evenementen in komende dagen tot en met 22 mei, onder meer met de Liebeslieder Walzer en de Neue Liebeslieder Walzer van Brahms, zie de website van het Internationaal Liedfestival (ILFZ).
Verder kijken, lezen en luisteren
Katherine Dain en Sam Armstrong voeren Messiaens: Action de grâces uit.
Sophie Rennert trad tijdens de Schubertiade in Schwarzenberg 2021 op met pianist Joseph Middelton
De auteur
