Iain Burnside in Zeist om te delen
Het Internationaal Lied Festival Zeist is in volle gang. Het festival trekt niet alleen bijzondere zangduo’s uit de hele wereld aan, er komen ook elk jaar gerenommeerde pianisten naar Zeist om te spelen én les te geven. Dit jaar is de Schotse pianist Iain Burnside in Zeist.
Burnside is al jaren een enorm productieve liedbegeleider. Hij geeft concerten over de hele wereld met zangers als Roderick Williams, Lucy Crowe, Dame Sarah Connelly, Dame Felicity Lott, Benjamin Appl, Susan Bickley, Joyce DiDonato en Ailish Tynan, om er maar een paar te noemen. Hij maakte meer dan 50 Cd’s en is naast pianist ook schrijver en producent van muzikale theatervoorstellingen en radio en televisiepresentator. Hij geeft les op onder meer de Guildhall School of Music & Drama in Londen, in Parijs en Dublin en heeft sinds kort een pianotrio, Trio Balthasar.
In Zeist speelt hij een aantal recitals maar gaf ook masterclasses. Ik trof Iain Burnside na zijn masterclasses en na een memorabel etentje waarvoor hij was uitgenodigd door niemand minder dan Elly Ameling.
‘Ik ken Elly van mijn begin jaren als pianist. Ik had een pianocompetitie voor liedbegeleiding, waar Elly Ameling in de jury zat, gewonnen. Ze vroeg me haar te begeleiden in een recital in de Verenigde Staten. Ik was dood nerveus op de eerste repetitie met haar en maakte best wat foutjes. Elke keer als ik een foutje maakte gebruikte ik een vloekwoord, zachtjes in mijzelf, dacht ik. Op een goed moment zei Elly dat ze genoeg gerepeteerd had en dat haar stem moe werd. We gingen wat eten. Tijdens het eten zei ze: ‘Iain, je bent een jonge, getalenteerde pianist. Niet alles ging zoals ik verwacht had, sommige dingen beter andere wat minder, maar dat komt allemaal goed. Een ding moet ik je wel zeggen; je gebruikt het word ‘f…k’ echt veel te veel. Daar moet je mee stoppen! ‘
Elly is nog steeds even actief als toen. Ze is zo betrokken bij de jonge zangers hier in Zeist en komt naar de recitals en geeft les. Ze is daarin duidelijk, precies en kritisch, zeker, maar doet alles met enorme liefde en toewijding. Haar energie is ongelofelijk. Ze is echt een legende en het etentje gister weer supergezellig!’
Behalve een recital met Roderick Williams waarin ze Die schöne Magalone van Brahms uitvoerden en een recital op 21 mei, waarin Iain de Liebesliederwalzer, eveneens van Brahms, zal begeleiden, gaf hij masterclasses. Hoe zijn die verlopen?
‘Ik hier voor het eerst ben en alles is heel erg goed georganiseerd. De sfeer is enorm vriendelijk en bijzonder. Het is echt heel erg prettig en de locaties zijn zo mooi, het publiek is zo aardig en betrokken en komt naar alles sessies om te genieten van het jonge talent. Het festival moet wel heel erg goed gefinancierd zijn, want er kan zoveel!
Vanzelfsprekend is het aanbod van de deelnemers wisselend, maar het niveau is goed tot uitstekend en alle duo’s waren hongerig om te leren. Het is wel grappig dat in hun jonge onbevangenheid sommigen echt liederen uitkiezen waarvan ze niet weten hoe moeilijk zijn; Du bist die Ruh Nacht und Träume van Schubert of Mondnacht van Schumann zijn liederen die op het eerste oog misschien niet zo ingewikkeld lijken, maar ze komen er al snel achter dat het echt heel moeilijke liederen zijn. Ze leren soms door bittere ervaring, maar ook dat is niet erg.
Vertrouwen
Waar ik op let, en wat ik hoop dat ik in de toch relatief korte sessies kan bereiken, is dat ze leren om hun’ radar open te zetten’. Ik bedoel daarmee dat pianist en zanger moeten leren elkaar aan te gaan voelen. Dat ze met kleine, non -verbale hints elkaar signalen kunnen geven over een tempo, hoe de frase moet gaan, over een verandering van gevoel. Je moet leren als liedduo dat tijdens een liveoptreden aan te gaan voelen van elkaar. Ik vraag ze dan ook wat ze in een repetitie deden. Je moet zó repeteren, dat alles duidelijk is voor elkaar en dat je dan de vrijheid hebt om dingen spontaan te laten gebeuren. Je moet het niet zo repeteren dat alles vast komt te liggen, dat alles in het concert precies zo gaat als in de repetitie. Vertrouwen is daarbij het sleutelwoord.
Ik heb zelf geleerd en ervaren hoe Elly Ameling non-verbaal met mij, of andere pianisten communiceert. Om een voorbeeld te geven; in de cyclus Frauenliebe- und Leben van Schumann kon Elly met het simpel buigen van haar hoofd na het lied en het hoofd weer oprichten voor het volgende, haar complete bedoeling van het volgende lied duidelijk maken. De uitdrukking op haar gezicht veranderde in dat kort moment compleet en als pianist wist je wat het tempo van het volgende lied moest zijn, met welk gevoel ze het zou zingen. Dat is fenomenaal.
Je moet alles voorbereid hebben, alle details bestudeerd hebben en je zaakjes door en door kennen, maar, en daar komt ervaring om de hoek kijken, je moet op een recital niet alles wat je hebt voorbereid als een soort magnetronmaaltijd serveren. Niet reproduceren, maar laten ontstaan. Intelligentie en muzikaliteit zijn daarbij natuurlijk wel handig! Roddy (bariton Roderick Williams) is super muzikaal en kent zijn liederen door en door. Als wij repeteren zeggen we bijna niets en als hij bijvoorbeeld een ander tempo wil, dan voel ik dat heel snel en pas mij aan. Dat moet je leren door vertrouwen.
Delen
Wat de sessies hier zo bijzonder maakten was de omlijsting. De liedduo’s konden lezingen en sessies bijwonen van onder meer actrice Waltraud Östereicher, die de psychologische kant van een optreden behandelt, of Cas Jönsthövel die taalcoach is. Er zijn lezingen over poëzie, bijvoorbeeld door Natasha Loges en al dat aanbod kunnen de artiesten meenemen. Dat geeft ze weer meer achtergrond en diepgang voor de toekomst. Natuurlijk gaat het bij liedduo’s en alle artiesten ook om hun persoonlijkheden en die moeten ze laten zien en horen, maar ik hoop dat liedduo’s in mijn sessie hebben geleerd dat de liederen niet een vehikel voor henzelf zijn, maar dat zij het vehikel voor het lied zijn. Dat geldt ook voor de ‘master’ in de masterclass. De lessen moeten geen vehikel voor hem zijn, maar ik moet mijn ervaringen delen. “Delen’ is een sleutelwoord, zeker hier in Zeist!”
In Zeist gaf Iain de masterclasses alleen, maar hij heeft ook elders al duo classes gegeven, of zij als hij het noemt, ‘team teaching’. In Zeist deden onder meer Robert Holl en Hans Eijsackers dat ook.
‘Team teaching’ brengt een heel ander dynamiek met zich mee. Sowieso is de interactie tussen de masters leuk; ik geef commentaar op de pianisten en de ‘zang-master’ natuurlijk op de zangers, maar soms verschillen we dan van mening. Vooral het publiek geniet van dat spel. Het is een andere manier van les geven maar ook heel erg leuk om te doen. ‘
In masterclasses schuilt natuurlijk het risico dat je mensen iets meegeeft, maar geen follow-up’ hebt. Het moet in een paar sessies aankomen en dan ook nog bezinken. Hoe ervaart Iain dat?
‘Dat is een risico, maar je kunt in een paar sessies best veel bereiken. Het gaat er niet om dat je de duo’s iets nieuws leert. Je moet ze helpen met een paar dingen waar ze in de toekomst op terug kunnen kijken en daarbij iets kunnen oproepen. Dat gaat vaak niet om specifieke aanwijzingen, maar veel meer om de persoonlijkheid van de master die herinneringen oproept en daarmee ook een deel van de informatie. Waar ik op hoop is dat alle ‘studenten’ een paar dingen onthouden. Het studeren, het volledig kennen van het repertoire op alle gebieden is daar één aspect van. Je moet je huiswerk doen. Je kan dan ook begrijpen, wat nu vaak nog een probleem is, hoe je bijvoorbeeld de laatste noot van een frase moet zingen. Hoe lang, hoe kort heeft de componist exact bepaald, maar soms denken zangers dat ze dat ander kunnen doen, dus zowel iets veel te lang aanhouden of juist te kort. De laatste noot van elke frase is door de componist niet voor niets zo genoteerd als die is. Het heeft een bedoeling, zoals alles in de partituur een bedoeling heeft.’
Wat staat er voor Iain op het programma na Zeist?
Ik sinds kort mijn eigen Trio Balthasar met violist Michael Foyle en cellist Timothy Hugh. Wij spelen voor het eerst in Wigmore Hall op 5 juli.
Ik geef nog steeds les, maar niet meer op vaste basis. Ik ben nog wel verbonden aan de Guildhall School of Music & drama en ga ik een heel bijzonder project doen samen met het Conservatoire national supérieur de musique et de danse de Paris, de Royal Irish Academy en het Mozarteum in Salzburg. We gaan op tournee met een groep musici, twee zangers en een pianist van ieder conservatorium, maar alles staat in het teken van ‘global warming’. We gaan per boot en met de trein en reizen zo groen mogelijk. Dat moet veel meer gebeuren.
Ik ben ook de artistiek directeur van een klein liedfestival, het ‘English songweekend, in Ludlow, in Shropshire. Op 22 oktober is er een Ludlow English Song day in Wigmore Hall, waar ik een aantal recitals zal spelen met zangers uit het festival. Verder ben ik artistiek consultant , wat die titel ook moge inhouden, van Grange Park Opera. Genoeg te doen dus. Maar eerst nog het recital hier met de Liebesliederwalzer op zaterdag. Maar ja, dat is nou niet echt een lastig werk voor de pianist. Ploem ploem ploem’.
Verder lezen, luisteren en kijken
Ian Burnside en Rodderick Williams treden heel erg vaak samen op.
Franz Straatman bezocht het Internationaal Lied Festival Zeist dit jaar al meerdere malen
Iain Burnside spreekt met Donald Mcloud over Robert en Clara Schumann
De auteur
