De Russische regisseur Kirill Serebrennikov kreeg van De Nationale Opera een ‘freikugel’ om een nieuwe productie van Der Freischütz te maken. De première werd vrijdagavond 3 juni met flinke jubel voor zangers en orkest en met matig gejuich voor de enscenering beloond, waarin zich ook enig hardnekkig boe-geroep mengde.

Het is liefst 66 jaar geleden dat de vroegere Nederlandsche Opera, voorganger van de huidige Nationale Opera, ‘Der Freischütz’ van Carl Maria von Weber op het affiche zette. Goed idee van regisseur Kirill Serebrennikov om de flink lange ouverture te benutten om het geheugen op te frissen. De korte inhoud van het verhaal over het maken van magische kogels ten einde met een geslaagd proefschot een geliefde dame te veroveren, balde Von Weber samen in die ouverture. 

Tegen de achterwand van een bosgezicht werden de personages uit het verhaal in super korte scènes gepresenteerd. Zoals Max die met een proefschot moet bewijzen de juiste echtgenoot voor Agathe te zijn. En Kaspar, de vriend die altijd perfect weet te schieten dankzij ‘freikugel’ met een duivelse achtergrond. Hij haalt Max over mee te doen in een verbond met Samiel, de duivel. Alle vocalisten waren gekleed in kostuums die pasten bij het Duitse romantische verhaal uit 1810, dat zich afspeelt in een knusse wereld van boeren en jagers. Terwijl het Koninklijk Concertgebouworkest onder leiding van Patrick Hahn met geur en kleur de ouverture speelde, werden de scènes met tekstbeelden toegelicht.  

The right bullets

Centrale rol in de productie is de in rood kostuum geklede acteur Odin Lund Biron. Hij is de verteller, tevens commentator, danser, harlekijn en zelfs zanger, want de regie had een drietal nummers uit de musical ‘The Black Rider’ van Tom Waits (muziek) en William Burroughs (tekst) opgenomen. Een creatie uit 1990 die hetzelfde verhaal vertelt als de opera uit 1821. Als begeleiding zat er een band op het toneel gevormd uit leden van het Nationaal Jeugd Jazz Orkest. Het meest geslaagd als ‘Einlage’ was het nummer ‘Just the right bullets’ in combinatie met Webers Wolfsschlucht-muziek.

Biron vulde op virtuoze en aanstekelijke wijze zijn rol in als de man die de verbanden legde tussen de oorspronkelijke Duitstalige zangnummers uit Von Webers compositie en de nieuwe, door Serebrennikov geschreven Engelstalige dialogen. Want Der Freischütz is een zogeheten Singspiel, een theaterstuk met gesproken tekst in afwisseling met muzikale nummers. Een succesvol genre in de Duitse theaterwereld van 200 jaar geleden: denk aan Mozarts ‘Entführung’  en Van Beethovens ‘Fidelio’. Behalve met ‘Der Freischütz’ leverde Von Weber ook met ‘Oberon’ een stevige bijdrage aan het genre. 

De teksten die Friedrich Kind aanleverde, worden in het huidige theaterbedrijf als oubollig ervaren. De gesproken dialogen worden of ingekort of herschreven, maar in de gezongen teksten kan dat niet, al zijn die ook erg tijdgebonden, net als de habitat waarin het verhaal over afgunst, boosaardigheid en trouwe liefde zich afspeelt. Maar de muziek die Weber er bij schreef is zo doeltreffend goed dat ‘Der Freischütz’ een geliefd repertoire-stuk werd in de Duitse operacultuur, zelfs richtinggevend voor een componist als Richard Wagner. 

Radicale aanpak

Regisseur Serebrennikov koos voor een zeer radicale aanpak. Hij maakte niet alleen nieuwe spreekteksten, maar gooide ook het hele verhaal er uit. Voor hem gaat ‘Der Freischütz’ over bijgeloof, over streven naar een topprestatie, in dit geval een perfect schot leveren. In de opera is dat niet anders, zo legt hij in het programmaboek uit. ‘Mensen die het in de opera willen maken, wijden hun leven aan de kunstvorm. Het is als een monster: het vreet tijd en energie, en vraagt veel offers. Daarom spelen geloof, traditie en bijgeloof ook een heel belangrijke rol in de opera. Het is een manier om toch te proberen je omgeving te beheersen.’ Dramaturg Daniil Orlov vult aan:  Net als jagers die hun doel moeten raken, moeten operazangers hun noten raken. Als ze dat niet doen, riskeren ze veel te verliezen, net als Max.’

In zijn productie situeert Serebrennikov ‘Der Freischütz’ in de wereld van de opera-cultuur. Het toneelbeeld toonde een repetitie-ruimte in een kille belichting waar scènes werden uitgeprobeerd. De rode verteller (‘The red one’) daagde de zangers uit te vertellen over hun ervaringen in de operawereld, hun gewoontes, hun angsten en hun streven naar de top. Dat leverde soms een hilarisch verhaal op zoals van een bariton die voor elke première de haren van zijn benen afscheert. Een bas-solist vertelde dat zijn carrière begon als zanger in een koor, maar dat hij gedreven werd door de wil uit te groeien tot solist, jaloezie bij zijn mede-zangers trotserend. Maar het merendeel van de ontboezemingen vond ik zouteloos en soms smakeloos. 

Operazangers moeten ook opboksen tegen de eisen van een regisseur of van de dirigent. Serebrennikov: ‘De dirigent heeft iets weg van Samiel, de duivelse bovennatuurlijke figuur in ‘Der Freischütz’. Hij heeft de macht om zangers te laten slagen of mislukken. Daarom wordt de gesproken rol van Samiel vertolkt door niemand minder dan onze echte dirigent, Patrick Hahn.’ In de scène van het gieten van de magische kogels klonk Hahns stem echter weinig dreigend.

Als dirigent gaf hij er blijk van zijn solisten met heldere gebaren te leiden om ze juist te laten slagen in hun aria’s, duetten en grotere ensembles. Bovendien spoorde hij het Koninklijk Concertgebouworkest effectief aan om Von Webers kleurrijke en beeldende begeleidingen zowel met krachtige als intieme expressie tot klinken te brengen. Maar het tempo in het jagerskoor met het befaamde hoornkwartet nam Hahn te snel. Ook de uitwerking van de duistere muziek in de Wolfsschlucht –scène miste zwarte, huivering opwekkende diepte.    

Leise, leise

De zangprestaties van het solistenteam waren groots; de noten werden met precisie geraakt, ook de allerhoogste. Van de schitterende stemmen die deze productie muzikale glans geven, moet als eerste worden genoemd de Zuid-Afrikaanse sopraan Johanni van Oostrum. Zij zingt de rol van Agathe, de toekomstige bruid van Max die zich moet waarmaken met een perfect proefschot. Agathe wordt gekweld door het angstige voorgevoel dat Max het niet zal redden.

Zij drukt dat uit in haar allermooiste scène in het tweede bedrijf, een lange ontboezeming vol natuurbeelden. Met de inzet ‘Leise, leise’ liet Von Weber een uit honing gevormde melodie opwellen die door Van Oostrum wonderschoon werd gezongen, en door het orkest in smeltend pianissimo werd begeleid. In de regie kreeg de sopraan alle kans zich als een diva te etaleren, gekleed in een prachtige avondjurk. Want dat is ook opera; vrouwen dragen veel mooiere kleren dan mannen. Ook sopraan Ying Fang mocht poseren in een slanke, zwarte robe in haar rol van Ännchen. Zij was met haar speelse toneelpersoonlijkheid en met haar soepele, lichte sopraan, geknipt als de optimistische gedienstige van Agathe.

Door de regie voorgesteld als een concurrente van diva Van Oostrum, gaf Ying Fang blijk van rotsvast vertrouwen in eigen kwaliteit. Prachtig was haar romance en aria in het derde bedrijf, een duet met altviool, op het toneel gespeeld door orkestlid Santa Vizine. 

Triomf

Door de regie-opzet zag deze ‘Freischütz’ er uit als een concertante opvoering. Daarin leverden vier mannen stevige bijdragen. Voorop de tenor Benjamin Bruns, gekleed in smoking-kostuum, die met zijn heldere, soms felle stem vorm gaf aan de twijfelende Max.

Hij moet zich verweren tegen zijn vriend Kaspar, met krachtig ruige basstem gezongen door Günther Groissböck, als vrijbuiter gekleed in vrije-tijds plunje. Sarcastische expressie legde hij in zijn aria die het eerste bedrijf afsluit wanneer hij Max zo ver krijgt mee te gaan naar de Wolfsschlucht: ‘Triomf, nu lukt mijn wraak!’

Een opmerkelijke rol speelde bariton Michael Wilmering in een dubbelrol.

Aan het begin van het eerste bedrijf zong hij met bravoure en grote stem de rol van Kilian, een van de ruige jagers. En als vorst Ottokar mocht hij aan het einde van het derde bedrijf aan Max genade schenken.

De sonore bas van James Platt leende zich voortreffelijk voor de rol van Agathe’s vader, de houtvester Kuno. 

Het Operakoor zong bij en op een toneelbrede stellage  de jagers- en andere volkskoren met stoere klank. Het openingsnummer ‘Victoria, victoria’ knalde de toeschouwersruimte in, want het toneeldecor bleek een perfecte akoestische kast te zijn over de volle breedte en diepte van het toneel. Alle aan Weber gerelateerde zangnummers kregen voortreffelijke uitvoeringen binnen een weergave van ‘Der Freischütz’ die in de opzet van regisseur Serebrennikov perfect aan flarden werd geschoten.

Verder lezen, kijken en luisteren

Een korte impressie van De Nationale Opera tijdens de repetities van Der Freischütz ; een opera over het maken van een opera.

Peter Franken maakte in 2018 een portret van Günther Groissböck.

Johanni van Oostrum zingt ‘Leise, leise fromme Weisse,’.

Ying Fang zong eerder de rol van Susanna bij De Nationale Opera. Hier de aria ‘Deh vieni non tardar’.

Der Freischütz is tot en met 25 juni in De Nationale Opera& Ballet in Amsterdam te zien en is tevens onderdeel van het Holland Festival 2022.

Patrick Hahn maakt met Der Freischütz zijn debuut bij zowel De Nationale Opera als het Koninklijk Concertgebouw Orkest.