Over twee voorstellingen verspreid toont de Brusselse Munt opera het leven van de eerste Britse koningin Elizabeth aan de hand van vier opera’s van Gaetano Donizetti. Hij componeerde tussen 1824 en 1837 stukken met drie koninginnen in de hoofdrol: Elizabeth in Elisabetta al Castello di Kennelworth uit 1824 en Roberto Devereux als laatste in 1837. Daartussen voerde hij Anna Bolena in 1827 ten tonele, de moeder van Elizabeth, en Maria Stuarda (1835), de rivale van Elizabeth als gegadigde voor de Engelse troon.

Francesco Lanzillotta leverde het idee om scenes en aria’s met verbindende teksten ertussen tot een groot spectacle coupe te verwerken. Hij heeft tevens de muzikale leiding in een enscenering van Olivier Fredj. Die ontwikkelde het script als een nieuw libretto met als pakkende titel ‘Bastarda’.

Een van de koninginnen is de Nederlandse coloratuursopraan Lenneke Ruiten in de rol van Maria Stuarda. Beroemdste moment uit haar optreden is de verwensing die zij Elizabeth naar het hoofd slingert: ‘ Vil bastarda’. Oftewel ‘Vuile bastaard’.  Het is het hoogtepunt uit een aria vol haat die begint met de zin ‘ Figlia impura di Bolena’ /Onwaardige dochter van Bolena’. Daarmee roept Maria het doodvonnis over zich af. Hoe is dat om zo’n belediging als ‘Vil bastarda’ uit te roepen, vraag ik Lenneke Ruiten tijdens het repetitieproces.

‘Het voelt als een enorme bevrijding voor iemand die twintig jaar opgesloten heeft gezeten en vernederd is. Zij heeft zoveel roddels en beschuldigingen moeten doorstaan wat haar desperaat maakt. Ze kan niet anders als zij uiteindelijk Elizabeth ontmoet. Ik voel het als een moment van triomf voor haar.’

Belcanto rollen

Voor Lenneke Ruiten is deze rol nieuw. ‘ Het wordt pas mijn derde belcanto rol. Daarvoor zong ik Gilda in Rigoletto en de titelrol in  Lucia di Lammermoor. Ik werd al in 2016 gevraagd om in deze productie mee te doen. Door de corona perikelen werd het uitgesteld. Ik kan niet zeggen of ik Maria een fijn figuur vind. In de historische verhalen zitten elementen voor en tegen haar. In de visie van Donizetti is zij een enorme speelbal van het lot. Ze heeft tragische momenten beleefd in de politiek en in de liefde. Zij kwam in een positie waarin zij als katholieke, machteloze vrouw gebruikt werd in een door mannen gedomineerde wereld. Ze is er ingeluisd door middel van een brief zij nooit had geschreven. Twintig jaar opgesloten en dan een briefje krijgen: je wordt onthoofd. Wat een afschuwelijke tijd moet het zijn geweest met al die moorden in koningshuizen, tussen katholieken en protestanten. Ook Elizabeth was er het slachtoffer van. Ik denk dat zij en Maria niet veel van elkaar verschilden. In hun stemtypes liggen zij dichtbij elkaar. De rol van Elizabeth ligt iets lager.’ Als tegenspeelster heeft Ruiten twee sopranen tegen over zich die elkaar per twee voorstellingen afwisselen: Myrto Papatanasiu en Francesca Sassu.

Fragmenten

In het kader van Elizabeths levensverhaal zingt Ruiten maar enkele fragmenten uit Maria Stuarda. Als eerste de aria waarin zij terugdenkt aan haar gelukkige tijd in Frankrijk. In ‘O nube’ beschrijft zij de wolk die over haar heen drijft en die haar mee moet nemen naar haar vroegere geluk. De tweede aria is ‘Quando di luce rosea,’ gaat over haar mislukte huwelijk. Aan het eind de aria vlak voor haar terechtstelling waarin zij Elizabeth vergeeft: ‘Deh tu di un umile preghiera il suono’.Uiteraard wordt ook de dramatische ontmoeting tussen beide vrouwen uitgevoerd: vil bastarda.

Zeer groots van opzet, zo omschrijft Ruiten de productie. ‘Vooral de kostuums zijn indrukwekkend. Ze spelen bijna een hoofdrol. Twee jaar geleden is het passen en meten al begonnen. Mijn kostuum is rood, gemaakt van een loodzware stof met heel veel lagen en detailleringen. Het geeft diepte aan de rol. Je gaat er anders door spelen en zingen. Het kostuum draagt bij aan jouw karakter. Ook de religieuze aspecten in de rol van Stuarda zijn heel aanwezig. Ik vind het mooi dat ook die kant aan de rol is uitgewerkt. Het past bij haar. Het is haar houvast. In de afscheidsscene draag ik een wit kostuum.’

In Maria Stuarda speelt ook de liefde een rol, middels de persoon van de graaf van Leicester. ‘ Dat element is er vrijwel uitgehaald’ aldus Ruiten. In de eerste voorstelling treedt zij na de pauze op. In de tweede voorstelling mag zij met de pauze naar huis. ‘Wij kleuren Elizabeths leven in’, zegt Ruiten met een lachje. ‘Er zijn twee sprekers die de historische feiten vertellen. Zij geven boeiende informatie tussen de gezongen scenes. En de figuur van Elizabeth is ook aanwezig als kind. Zij draagt als een mini Elizabeth precies hetzelfde kostuum. Zij ziet wat er gebeurt met haar moeder Anna Bolena.’

Ring

Het is toeval dat haar deelname in een lyrische rol samenvalt met de toekenning van een prijs voor haar prestaties op het gebied van het lied. Ruiten kreeg in het tv programma Podium Klassiek de Elly Ameling ring aan haar vinger geschoven door de naamgeefster en door de eerste drager van de ring, basbariton Robert Holl. Maar zij draagt de ring niet tijdens het interview over de Stuarda rol. ‘Ik mocht hem niet meenemen’ klinkt haar lachende reactie. ‘Hij ligt weer in de kluis, want zeer kostbaar. Bovendien veel te zwaar om te dragen’.

Ruiten verheugt zich op haar rol omdat die zowel dramatische als lyrische aspecten bevat. Het lyrische zit in de hoge versieringen die aan de ook hooglopende noten van Donizetti worden toegevoegd. ‘Daardoor krijg je het karakter van een coloratuursopraan. Hoe je de versieringen maakt, hangt af of je de Italiaanse traditie in het belcanto volgt. Of dat je wordt geleid door de dirigent. In dit geval heeft Francesco Lanzillotta met mij gezocht naar wat het beste bij mij past. Hij heeft zelfs de ornamenten uitgeschreven in mijn partij.

Ik heb eerder diepgaand mogen samenwerken met dirigent Jesus Lopez Corbos toen ik onder zijn leiding Lucia zong. Ik voelde mij ongelooflijk vereerd dat hij met mij die hele rol wilde opbouwen. Hij zei: ‘Ik ga naar jou luisteren en dan bepalen we welke versieringen bij jouw stem passen.’ Het was een ongelooflijke ervaring dat hij, na zoveel Lucia’s, dit nog een keer wilde doen. Het werd zijn laatste Lucia. Drie maanden later overleed hij.’

Brussel en Amsterdam

Ruiten gaat met de rol van Stuarda haar tiende seizoen in bij de Brusselse opera. ‘Ik kom hier in de Munt bijna elk jaar. Ophelia in Hamlet, het Slimme Vosje, Dona Elvira, Fiordiligi, etcetera. Het maakt mij niet uit op welke Bühne ik sta. Als het maar met de goede mensen is. Bij De Nationale Opera ben ik ook vaak. In september zing ik de rol van de moeder in een opera die in 2021 in Aix en Provence in première ging, Innocence, van Kaija Saariaho.’

Weliswaar is haar rol sterk gecoupeerd, maar het stemt Ruiten met trots dat zij op het moment dat zij twintig jaar in het operavak werkt, deze titelrol aan haar repertoire kan toevoegen. ‘ Als jong meisje droomde ik van een carrière in opera. Ik zong op mijn veertiende al in een groot oratoriumkoor, gewoon tussen veel oudere vrouwen in. Geweldig was dat.  Ik hoorde veel solisten en dacht: dat wil ik ook. Ik zei tegen mijn ouders: ik wil  niet meer naar school. Ik wil naar het conservatorium. Maar daar werd ik pas aangenomen toen ik achttien was. Ik kreeg privé zangles want ik wilde zingen. Ik kon op het conservatorium wel fluit studeren. Als twintigjarige deed ik eindexamen.

Het fluitspel heeft mij veel voordelen opgeleverd bij het zingen. Ik ontwikkelde een stevige ademsteun. Bovendien leer je als instrumentalist om een compositie snel te analyseren, snel te studeren en muziek te lezen. Naast de fluit deed ik de zangopleiding. Ik heb in beide vakken mijn master behaald. Voor mijn ontwikkeling in de opera ging ik naar München. Toen was ik waar ik wilde zijn.’

Bastarda I is te zien vanaf 21 maart, Bastarda II gaat op 23  maart in de Brusselse Munt in première. Franz Straatman zal van beide voorstellingen hier verslag doen.

Verder lezen, luisteren en kijken

Regisseur Olivier Fredj vertelt over Bastarda

De kostuums van Bastarda

Lenneke Ruiten zingt de waanzinsscene van Lucia di Lammermoor

Lenneke Ruiten zingt haar andere belcanto rol, Gilda in Rigoletto.

In 2014 sprak Lenneke Ruiten met Jordi Kooiman.

In Podium Klassiek ontving Lenneke Ruiten de Elly Ameling-ring.