Debuut Lilian Farahani in Covent Garden
Na haar eerdere vertolking van The Bride (Stela) in de wereldpremière van Innocence in Aix-en-Provence in 2021, bracht deze rol de Nederlands-Iraanse sopraan Lilian Farahani dit keer naar het fameuze Royal Opera House Covent Garden. Op 17 april vond daar, in aanwezigheid van de componist Kaija Saariaho , de luid bejubelde première plaats. Over de wereldpremière schreef Franz Straatman in 2021 een uitgebreide recensie*, dus in deze recensie van de Londense première beperk ik me grotendeels tot de vertolkingen van de nieuwe cast die in Londen een ijzersterk ensemble vormde.
Live versus live-stream
De opera Innocence van Kaija Saariaho is in de zaal vooral muzikaal een stuk indringender dan in de live- stream die ik eerder zag. Meteen vanaf de openingsmaten voel je de donkere, grommende spanning. De vibraties van de lage blaas -en slagwerkinstrumenten en een melancholische solo fagot dringen je lichaam binnen en geven je een ongemakkelijk en unheimisch gevoel. Dat kan ook haast niet anders met een opera waarin een massamoord in een school centraal staat. De gehele opera lang weet Saariaho die spanning op te bouwen tot het bijna ondragelijk wordt. Maar waar de live uitvoering in de zaal je aan de ene kant muzikaal dieper in het drama trekt, zorgt de ruimte van het grote Royal Opera House (ik zat op de eerste rij van het balkon) voor een afstandelijkheid die ik in de gestreamde online-versie niet ervoer. Daar werd je logischerwijze visueel naar de personages getrokken door de vele close -ups, nu waren de personages toch een beetje poppetjes op afstand. Dat neemt niet weg dat ik me de gehele uitvoering liet meeslepen in de emoties van alle karakters.
De cast
Net als in Aix-en-Provence zong Sandrine Piau de volledig gemankeerde Mother-in-Law (Patricia) van de bruid, die het tragische gebeuren probeert te verdringen. Haar ontkenning van de werkelijkheid gaat echter zo ver, dat ze overwoog haar eerste zoon, waarover we leren dat hij de inmiddels op vrije voeten dader van de massamoord is, uit te nodigen voor het huwelijk van zijn broer. De soms op het hoogste stemregister aanspraak makende rol, ligt inmiddels best wat hoog voor de Franse sopraan en ze klinkt af en toe, heel begrijpelijk en acceptabel, wat minder soepel en wat dunner dan vroeger. Ze stort zich echter vol overgave in de rol en zet een vrouw van vlees en bloed neer. Voor mij was het echter wel moeilijk om volledig in haar emoties mee te gaan, hoewel de ontkenning begrijpelijk en ook aanvaardbaar is. De moeder is in tweeën gespleten door de daad van haar eerstgeboren zoon, maar moet een manier vinden haar tweede zoon op diens huwelijksdag toch enigszins een gevoel van geluk en hoop mee te geven.
Haar echtgenoot, The Father-in-law (Henrik), heel erg mooi vertolkt en gezongen door Christopher Purves, is meer met de werkelijkheid bezig, maar voelt zich extreem schuldig om het niet inlichten van hun nieuwe schoondochter over het drama dat zich heeft afgespeeld. Later in het stuk zien en horen we ook hoe hij zijn zoon had leren schieten. Dit heeft een ander diep schuldgevoel bij hem achtergelaten. Opmerkelijk is dat hij dit vertelt aan de serveerster, zonder haar te herkennen als de moeder van een van de slachtoffers van de moordpartij van zijn eerste geboren zoon.
Meer nog dan Magdalena Kožená in de eerste uitvoering, ontroerde The waitress (Tereza) en moeder van Markéta, een van de studentenslachtoffers, me diep. Met subtiel acteren gaf Jenny Carlstedt volledig geloofwaardig uiting aan het diepe trauma dat Tereza nooit zal kunnen afschudden. Ook vocaal kon Carlstedt me enorm bekoren door een rijk kleurenpalet in te zetten voor haar extreme gevoelens. Je ziet, hoort en voelt dat het leven van deze vrouw leeg is en dat haar, bijna fysiek zichtbare, pijn ondragelijk is.
De beschouwende, maar toch ook naar antwoorden en troost zoekende priester, met warmte en bronzen stemgeluid gezongen door Timo Riihonen, doet er alles aan om via geloof hoop te geven, met name aan de broer van de dader, de bruidegom Tuomas.
De Finse tenor Markus Nykänen zingt zijn verre van eenvoudige partij sterk. Zijn nog jonge, maar soms bijna ´heldisch´ klinkende stem kan de tessitura en forse orkestratie prima aan. Zijn personage, The Bridegroom (Tuomas) is, zoals alle personages in deze opera, complex. Hij wil een nieuw leven en een gelukkig huwelijk met zijn Roemeense bruid, maar we ontdekken dat hij een eigen geheim heeft; hij had een groot aandeel in de voorbereiding van de moordaanslag, maar trok zich net als studente Iris op het laatst uit angst terug. Had hij de moordpartij dus misschien kunnen voorkomen? Hoe leef je met dat schuldgevoel verder en kun je hopen op nieuw geluk? Hoe verhoudt zich de liefde voor zijn broer tot de haat voor de dader? Het moment dat hij bekent dat er bij elke andere massamoord een moment van geluk bij hem opborrelt is schokkend, maar de uitleg toch tot op zeker hoogte begrijpelijk. Hij is niet de enige die dit meemaakt, er zijn dus meer families die dit lot delen.
Debuut Lilian
De bruid van Tuomas is Stela, een jonge Roemeense vrouw. Haar rol was toch min of meer de aanleiding voor deze bespreking omdat de Nederlandse-Iraanse sopraan Lilian Farahani met Stela haar debuut maakt in het Royal Opera House. Dat is toch weinig in Nederland opgeleide zangers gegeven. En dat debuut stond als een huis. Farahani is in staat haar stem voor de jonge bruid lichter dan ik hem kende te laten klinken, meisjesachtiger. Toch draagt haar stem dankzij haar goede focus prima en horen we elke detail van haar vertolking. Een arioso in haar karakters moedertaal, het Roemeens, is een van de weinige echt lyrische scenes in de hele opera en Farahani zingt die scene prachtig. Opvallend waren de werkelijk perfecte trillers, piano gezongen, maar uitstekend hoorbaar als echte trillers!
De rol is vrij fragmentarisch en heeft heel veel parlando passages, ook in de duetten met haar bruidegom. In goed verstaanbaar Engels weet Farahani het karakter van The Bride (Stela) nog meer diepte te geven dan bij de wereldpremière in Aix-en-Provence. Logisch misschien door haar nieuwe levenservaringen als echtgenote en moeder. Het is jammer dat we niet meer van Stela horen in de opera omdat Lilian Farahani in de niet enorm grote rol laat horen waar toe ze in staat is en dat vraagt naar meer. In Amsterdam zal zij de rol van The Bride in het komende seizoen bij De Nationale Opera herhalen, maar ik hoop haar ook in grotere rollen te zien en te horen want het is een zangeres die heel veel moois te bieden heeft.
Drie bijzondere vermeldingen
In de rest van de uitstekende cast vielen drie zangeressen extra op. Lucy Shelton, een van de meest veelzijdige zangeressen die ik ken, met een enorm breed en diep repertoire, vertolkte The Teacher (Cecilia). Deze rol verdient mogelijk nog de meeste sympathie van de toeschouwer. Niet omdat haar leed groter is dan dat van de moeder van het slachtoffer, of de moeder van de dader, maar als betrokken getuige van de moord op haar studenten én zelf ook een slachtoffer, krijgt de lerares maar weinig aandacht van haar omgeving, zo lijkt het. Haar gevoelens drukt ze prachtig uit in zang en spel, maar wie hoort haar? Ze moet haar trauma ogenschijnlijk helemaal alleen verwerken en dat gevoel van eenzaamheid in haar dood drong bij mij heel diep binnen. Shelton is zo kwetsbaar, zo alleen in haar lijden en liefde, dat ze bij mij in ieder geval het grootste medeleven opriep. Haar rol als slachtoffer zien wij, maar geen van de andere personages ziet haar of benoemt haar.
Een andere uitzonderlijke prestatie kwam van Vilma Jää in de rol van Student One (Markéta). Door de hele opera herbeleven we haar, wat zou blijken, laatste schooldag. We leren van haar dromen, van haar verwachtingen en aan het slot van de opera van haar behoefte om losgelaten te worden door haar moeder. Dat die behoefte geuit wordt door een dan inmiddels 10 jaar gelden vermoorde studente, maakt de scene prachtig en vreselijk te gelijk. Als levende jonge vrouw in de flash backs wil ze loskomen van haar moeder, als dode geest wil ze haar moeder de kans geven los te komen van het trauma. ´Laat me gaan´ zingt Markéta; een meesterlijk en hartverscheurend moment in het ingenieuze en meer dan bijzondere libretto van Sofi Oksanen. Vilma Jää zingt de partij met een heldere, soms wat schelle sopraan, maar zij voegt daar een typische Finse techniek aan toe die voortkomt uit een eeuwenoude traditie van herderinnetjes die hun schapen roepen. Het is geen jodelen zoals in de Alpen, maar wel een overslag in de stem die in deze opera een snerpend, snijdend effect oplevert. Ze speelt, net als alle solisten intens, ogenschijnlijk vrij, maar heel gestructureerd.
De Frans-Camaroense zangeres Julie Hega speelt Student Drie (Iris). Zij is een (de) vriendin van de dader en probeert de andere studenten aan te spreken op hun eigen aandeel in het drama. Zij hebben allemaal de dader gepest en zijn daardoor schuldig aan zijn wanhopige daad. Dat zij zelf mededader zou zijn, maar zich net als De Bruidegom Tuomas op het laatst bedacht, maakt het wrang en haast angstaanjagend. Haar liefde voor de dader zorgt net als bij Tuomas voor een blijvend conflict. Hega heeft een enorme theaterpersoonlijkheid en beschikt over een breed scala aan emoties die ze werkelijk indrukwekkend etaleert. Iris wordt dankzij Julie Hega ook een personage waarvan je alle lagen begrijpt en waar je dus niet of nauwelijks een waardeoordeel over durft te hebben. Dat geldt eigenlijk voor alle personages.
Voortreffelijk
Er zijn geen zwakke schakels in dit ensemble en ook het onzichtbare koor van de Royal Opera zingt voortreffelijk. Het orkest speelde precies, waar mogelijk prachtig en altijd volledig betrokken onder leiding van Susanna Mälkki, die complete macht over de muziek en het drama had. Ze leidde het orkest en de zangers liefdevol door de emotionele en soms heftige partituur.
De voortreffelijk enscenering en regie van Simon Stone in het verbluffende decor van Chloe Lamford maakten Innocence tot een aangrijpende, onaangename, maar in goede zin onvergetelijke (muziek)theater ervaring.
Namen
Een aspect van de opera wil ik toch even apart benoemen. Opvallend voor mij is het gebruik van de omschrijvingen van de karakters, met daarbij hun namen slechts tussen haakjes vernoemd: The Bride (Stela), The Mother-in-Law (Patricia). De mensen zijn karakters geworden, al dan niet levend. Ze zijn naamloos, behalve op papier, een keuze die de librettist Sofi Oksanen denk ik gemaakt heeft om het verhaal aan de ene kant afstandelijker en universeler te maken en aan de andere kant juist het tegenovergestelde te veroorzaken. Als bezoeker van de opera zie je namelijk wel degelijk hoe de personages heten en daardoor krijgen ze juist meer menselijkheid en ben je meer betrokken bij hun complexe persoonlijkheden. Alleen The Priest heeft geen naam. Ook dat zal geen toeval zijn.
In Londen is Innocence nog 4 keer te zien op 20,26 april en 1 en 4 mei.
De Nationale Opera
Op 7 oktober is de Nederlandse première van de opera bij De Nationale Opera. Lilian Farahani zal dan wederom de rol van De Bruid (Stela) zingen en ook andere leden van de Londense cast zullen in Amsterdam hun opwachting maken. Daaraan worden nog drie Nederlandse zangers toegevoegd. Lenneke Ruiten zingt de rol van The Mother-in-Law, Thomas Oliemans zal The Father-in-law zingen en spelen en Fredrik Bergman zal The Priest vertolken.
Verder lezen, luisteren en kijken
Eerder deze maand sprak Lilian Farahani over haar debuut in Londen.
Kort interview met Kaija Saariaho over Innocence.
Uitgebreider interview met Kaija Saariaho over Innocence.
Als u niet kunt wachten om de opera in het theater te gaan zien, is de productie uit Aix-en Provence on line te zien op Youtube.
De auteur
