Op vrijdag 5 mei ging in de New Yorkse Metropolitan Opera voor het eerst een opera in de regie van Ivo van Hove in première. De in New York en eigenlijk overal gevierde regisseur bracht ‘zijn’ productie van Don Giovanni in een co-productie met de Opera de Paris naar de Met en zowel theatraal als muzikaal was er veel te genieten.

Van Hove staat bekend om zijn strakke vormgeving en in deze Don Giovanni zien we een grijs stenen (betonnen) straatbeeld, dat ondanks de abstractie toch sterk doet denken aan de kleine straten in Spaanse binnensteden. Het ontwerp van Jan Versweyveld, met doorkijkjes, trappen en balkons zorgt voor diepte en voor ruimte voor dramatische opkomsten en afgangen. Het decor zorgde echter ook mede door de harde, bijna onaangename belichting voor, iets onpersoonlijks, afstandelijks. En ook voor wat zou blijken,  voor indrukwekkende theatrale effecten.

Koel en cool

Na de met open doek transparant en, ondanks de omvang van het Met orkest, fris en licht gespeelde ouverture, zagen we meteen een van de pluspunten van het slim ontworpen decor. Uit een van de steegjes verscheen Leporello (heel goed, maar niet uitzonderlijk goed gezongen door Adam Plachetka) en even later maakten we kennis met Don Giovanni (Peter Mattei).  Hij werd vanuit een van de huizen achternagezeten door Donna Anna (Federica Lombardi) die hem niet wilde loslaten. Zij leek hèm eerder aan te randen, dan hij haar. Hooghartig, maar ook onderkoeld leek Don Giovanni alles te ondergaan en bijna net zo onderkoeld schoot hij even later Anna’s vader,  de Commendatore, (de heel mooi zingende Alexander Tsymbalyuk) dood.

Sterke personenregie

Deze openingsscènes zijn min of typerend voor de  hele enscenering van Ivo van Hove. De vouwen, Donna Anna, Donna Elvira (Ana María Martinez) en in mindere mate Zerlina (Ying Fang) zijn gepassioneerd, geen gedweeë slachtoffers van Don Giovanni en ze lijken bijna wetend hun lot tegemoet te gaan. De ruimte wordt optimaal gebruikt en de personenregie is uitzonderlijk goed, en niet alleen in de expressie van de emoties, maar ook in de buitengewone fysieke vertolkingen. De zanger acteurs gebruiken het hele toneel, zijn intens betrokken bij de handelingen en zijn geloofwaardig, wat dat ook moge betekenen in een productie waarbij waarheid en fantasie door elkaar lopen.

Van Hove lijkt niet te geloven in de magie van theater of gelooft hij juist dat je binnen de conventies van theater alles geloofwaardig kunt maken, hoe absurd en zichtbaar onzinnig ook?   Bij hem geen opzichtige vermommingen en daardoor  zogenaamd geloofwaardige persoonsverwisselingen. Hij gebruikt minimale maskers en Don Giovanni en Leporello dragen de hele voorstelling zeer op elkaar lijkende moderne pakken.  Ook de andere zangers gaan modern, tijdloos hedendaags gekleed, ontworpen door An D’Huys. Alleen voor het gekostumeerde verlovings/of huwelijksfeestje van Zerlina en Masetto wordt ieder in kostuums uit Mozarts tijd gestoken.  De acteurs die wij zien, zijn ook spelers in het drama dat zij voor en met elkaar creëren. Ze lijken in elkaars leugens en waarheden te geloven. Van Hove gebruikt op wat rook na geen grote theatrale effecten tot de decors zelf bewegen en getransformeerd worden. Het effect daarvan heeft des te grotere impact.

Macht

De bijna ongeïnteresseerde Don Giovanni van de openingsscènes komt vol van lust tot leven als hij Zerlina verleidt, maar ook daar geeft hij niet echt blijk van gevoelens. Het is pure veroveringsdrang die hem drijft en in zijn agressie naar Masetto (Alfred Walker) is hij zelfs een angstaanjagend, koelbloedig maffia type. Macht komt bij deze Don Giovanni als vanzelfsprekend. Hij speelt met zijn ondergeschikten en voor de Don is dat eigenlijk bijna iedereen. Zijn seksuele escapades, zijn machtsmisbruik van mannen en vrouwen geven bij van Hove een beeld van een man die Trumpiaans en dus narcistisch door het leven banjert. Hij maakt rondom alleen maar slachtoffers en lijkt daar volledig onverschillig onder te blijven. Hij respecteert niemand, ook de geestverschijning van De Commendatore niet die hem ter verantwoording zal roepen.

Ingesloten

Toen de decors andere vormen aannamen in het tweede deel van de voorstelling en een benauwde ruimte creërden, begreep ik de kracht van het decorontwerp pas echt goed. De wereld die in het eerste decor nog schuilplaatsen en vluchtroutes bood, veranderde in een gesloten ruimte waaruit Don Giovanni niet meer kon ontsnappen.

Voor de beroemde dreunen op de deur, die de komst van de ‘stenen gast’ aankondigen, zien we een compleet verveelde Don en Leporello zich bijna studentikoos vergrijpen aan het eten en drinken. Don Giovanni gooit balorig met spaghetti en daarna moet  de tafel zelf eraan geloven. De ruimte wordt de uitbeelding van de complete chaos in het leven van Don Giovanni die vooral geen feestje wil maken van zijn laatste avondmaal. Donna Elvira deed nog een laatste poging Don Giovanni tot boetedoening te overtuigen, maar zij faalt. Ook de Commendatore slaagt er niet in Don Giovanni om vergeving te laten vragen, met als gevolg dat de Don zijn aardse handelen met de dood en het hellevuur moet bekopen. Don Giovanni’s ondergang in de onderwereld vond plaats in het decor dat door middel van zeer effectieve en mooie projecties, veranderd is in een vlammenzee. De (persafdeling van de) Met heeft besloten het effect van die scenes visueel geheim te houden voor het lezende publiek en heeft daar geen foto’s van vrijgegeven, maar er is wel een video fragment.

Dan draaien de muren open en vormen weer het openingsdecor.  De straatjes baden nu echter in zonlicht en op de balkons staan de plantjes in bloei. In die vrolijke setting klinkt het moralistische slot-ensemble. Zelfs Ivo van Hove lijkt in een positieve oplossing te geloven; een betere nieuwe wereld zonder het Grote Kwaad, in de vorm van de zondaar Don Giovanni.

De enscenering was voor het grootste deel succesvol, maar vertoonde ook enkele kleine makkes; de eetscène met het gooi -en smijtwerk, deed voor mij af aan de rest van het regieconcept. Dat maakte de heel erg goede voorstelling iets minder indrukwekkend dan die had kunnen zijn.

Muzikaal geweldig

Hetzelfde geldt een beetje voor de muzikale uitvoering, die voor het grootste gedeelte geweldig was. Donna Anna werd stevig en met een flinke dosis (edel)metaal en emotionele lading gezongen door Federica Lombardi die in Amsterdam te horen was in Messa da Requiem bij De Nationale Opera. Zij gaf een prachtige gelaagde vertolking met een opmerkelijk seksuele kant. Niet alleen gaf ze daar blijk van in de openingsscène met Don Giovanni, maar ook in de scenes met Don Ottavio. Ze is geen romige Donna Anna in de Renee Fleming- of Margaret Price- stijl, maar zong prachtig, helder en vol expressieve en muzikale nuances.

Tenor Ben Bliss zong de rol van de toch altijd wat verloren en wanhopig op Donna Anna’s ja -woord wachtende verloofde ook mooi, maar leefde zichzelf wel erg uit in overdreven versieringen in de da capo’s van zijn aria’s. De poging om daarmee Don Ottavia iets interessanter te maken was daardoor niet helemaal geslaagd, maar ik heb veel minder overtuigende Ottavio’s gezien en gehoord.

Ana María Martinez was een tragikomische en een tikje hysterische, maar altijd nobele Donna Elvira. Dramatisch maakte ze in de loop van de avond goed wat er vocaal niet helemaal even egaal en vlekkeloos begonnen was. Gedurende de opera voelde haar interpretatie zekerder en ook de wat lastige hoge noten uit de eerste aria, ‘Ah, chi mi dice mai’ waren in de rest van aria’s en scenes verdwenen.

Zerlina was de stralende Ying Fang (eerder een prachtige Ännchen en Susanna In Amsterdam) die ook als actrice grote indruk maakte. Ze is speels, gaat twijfelend op de verleiding van Don Giovanni in en zou het liefst toch echt wel ‘hoger op’ willen. Vocaal is Ying Fang op de toppen van haar kunnen. Haar zilveren timbre en het speelse gemak waarmee ze de zaal met haar stem bespeelde, maakten haar een van de sterren van deze productie. Helaas was haar Masetto, Alfred Walker, niet van hetzelfde kaliber, mede door zijn niet altijd goed gefocuste stem, die overigens wel een erg mooie kwaliteit heeft. Theatraal gaf hij goed gestalte aan de machteloze jongeman, die geen schijn van kant heeft bij de machtige Don Giovanni van Peter Mattei.

De Zweedse bariton is al vele jaren een van de meest indrukwekkende zangers, zeker in Mozart. Zijn verschillende Don Giovanni’s en andere grote rollen geven altijd de indruk dat het zingen bij hem vanzelf gaat. Dat levert soms, en ook in deze Don Giovanni, wel het gevoel op dat hij wat afstandelijk is. In deze productie was dat echter een meerwaarde voor het personage. Zeker, de stem verraadt hier en daar  (bijvoorbeeld in de ‘Champagne aria) het feit dat Mattei al bijna zestig is, maar zijn gevoel voor stijl en zijn vlekkeloze legato kwamen tot volledige bloei in zijn vertolking. Het prachtig gezongen en geacteerde duet ‘Là ci darem la mano ‘ en de luxueus gefraseerde  serenade ‘Deh vieni alla finestra’ waren toonbeelden van hogeschool zangkunst die terecht rijkelijk door het publiek beloond werden. Zijn Don is koel, onderkoeld zelfs, maar ook ‘cool’, ontspannen en compleet in controle van het toneel, zijn handelen en zijn vertolking.

De Leporello van Adam Plachetka een prima vertolking. Met de heel leuk en vol nuances gezongen Catalogus-aria ’Madamina’  kreeg hij de lachers op zijn hand. En dat bleef de hele avond zo. In het publiek werd sowieso veel gelachen om de, voor doorgewinterde operagangers wat platgetreden, grappen van Mozart en Da Ponte en dat is een groot compliment aan van Hove en zijn acterende zangers. Zij maakten van Don Giovanni weer een fris werk dat ook in 2023 actueel en relevant is.

Juiste toon

De muzikale lezing van dirigent Nathalie Stuztmann droeg evenredig groot bij aan het succes van de avond. Haar vermogen om van een traditioneel, maar zeker niet authentiek spelend orkest als dat van de Met, een soepel, transparant en kleurrijk vehikel te maken is bijzonder. Als een luxe klassieke limousine, maar wel met een moderne, lichte motor klonken de strijkers en de blazers, puntig waar nodig, gloeiend en glanzend op ander momenten en altijd in goede balans met de zangers. De verhoogde orkestbak zorgde ervoor dat Stutzmann nooit het contact met de zangers verloor. De natuurlijke, niet vergezochte tempi en recitatieven stuwden het drama vooruit. Stutzmann gaf de voorstelling letterlijk en figuurlijk de juiste toon. Haar debuut aan de Met als dirigent was indrukwekkend. In de komende weken zal ze zich op Die Zauberflöte storten, die op 19 mei in première gaat met Thomas Oliemans als Papageno*. Die productie van Simon McBurney werd in Amsterdam geboren, de stad waar Ivo van Hove zijn ITA leidt en waar Thomas Oliemans woont, dus het Amsterdamse hart klopte deze dagen met lichte trots in New York.

Verder lezen, kijken en luisteren

Hier een aantal videos van Don Giovanni tijdens de repetities:

Là ci darem la mano, De stenen gast en Deh vieni alla finestra

In 2017 was Peter Mattei Onjegin in de Met en Jordi Kooiman zag hem in HD.

Franz Straatman zag Ying Fang als Ännchen in Der Freischütz.

Federica Lombardi was een van de twee sopranen in Messa de Reqieum bij De Nationale Opera.

Don Giovanni is nog te zien tot en met 2 juni in de Met in New York.

Als u de voorstelling niet in de ‘Big Appel” kunt zien is er gelukkig de MET in HD. Op 20 mei is de voorstelling live iN HD in Pathé cinemas in Nederland te zien en in Kinepolis bioscopen in België.

* Op Place de l’Opera verschijnt een interview met Thomas Oliemans over zijn debuut aan de Met.