Dead man walking indrukwekkend HD drama
Sinds de première in 2000 in San Francisco is Dead man walking van Jake Heggie de meest opgevoerde twintigste -eeuwse opera, met 69 producties in de VS en ver daarbuiten. Het was dan ook hoog tijd dat de opera in het New Yorkse operahuis, de Metropolitan, opgevoerd werd; ‘beter laat dan nooit’, zoals directeur van de Met, Peter Gelb, voorafgaand aan de uitvoering op 21 oktober aan het wereldwijde bioscooppubliek verkondigde.
In de serie de Met Live in HD zagen we de laatste voorstelling in de reeks van de Metropolitan Opera’s openingsproductie van Dead man walking in de regie van Ivo van Hove, met Joyce DiDonato, Ryan McKinney, Suasan Graham en Latonia Moore in de belangrijkste rollen.
De opera
Dead man walking is gebaseerd op het gelijknamige boek van zuster Helen Prejean en de film waarvoor Susan Sarandon een Oscar won.
De non Helen komt door brieven uit de gevangenis in contact met Joseph, (Joe, Joey) De Rocher, die voor de moord op twee tieners de doodstraf heeft gekregen en op zijn executie wacht. Helen zoekt hem op en er ontstaat een complexe relatie, waarbij het gaat om waarheid, vergeving, geloof en liefde.
Eigenlijk is daarmee de inhoud samengevat, maar de opera heeft een proloog, twee aktes en maar liefst 18 scenes. In de proloog zien we de moord op de tieners en in deze productie laat van Hove die gestileerd, maar realistisch zien. Daarmee lijkt een deel van de spanning voor de rest van de opera, waarin zuster Helen op zoek is naar de waarheid en een bekentenis van Joseph, weg, maar door het intelligente libretto, houdt de hele opera spanning en bouwt de voorstelling op naar de dramatische climax.
In verschillende scenes zien we onder meer de pogingen van Helen om de executie ongedaan te maken, een hoorzitting waarin de moeder van Joe een, door zijn eenvoud, prachtig kwestbaar gezongen pleidooi voor haar zoon houdt, een aangrijpend sextet met ouders van de slachtoffers en Helen en de moeder van Joseph, scenes met de andere gevangenen op ‘death row’ en een dramatisch einde aan de eerste akte als alle verzoeken om gratie afgewezen zijn en Helen flauw valt.
Pauze
Opera in de bioscoop zorgt voor extra’s, zoals interviews en pauze filmpjes. Deze keer (hopelijk de eerste van heel veel meer opera vertoningen vanuit de Met) was Rhiannon Giddens de presentatrice. De zangeres en componist was een top ‘host’ met goede interviews en prettige presentatieteksten.
Daarnaast was er een filmpje over een speciaal project van de Met en Carnegie Hall, dat minstens zo indrukwekkend was als de opera op de bühne van de Met. Solisten en koorleden van deze voorstelling werkten in dit Musical Connections initiatief samen met 14 gevangen van de beruchte Sing-Sing gevangenis aan scenes uit de opera, die na een dag repeteren voor 150 gevangenen werd uitgevoerd. Opera ‘out reach’ op zijn best!
Akte 2
Mede door de pauze interviews en het filmpje over de Sing Sing gevangenis waarin een tot levenslang veroordeelde meezong in het concert, krijgt de tweede akte een nog diepere laag. De werkelijkheid van de gevangenis in de pauzefilm, maakte het vervolg van de opera nog schrijnender dan de eerste akte al was geweest. De tweede akte is opgebouwd uit een serie van intiemere scenes, allemaal gecentreerd rond de vragen van schuld, geloof en vergeving. En alles leidt tot de onvermijdelijke dramatische ontknoping, in een meesterlijke en, ondanks dat we als kijkers wel wat gewend zijn, toch schokkende realisatie van wat de doodstraf werkelijk is.
Samenwerking
Het grote succes van de opera is te danken aan de speciale samenwerking tussen componist Heggie en librettist Terrence McNally. Heggie vertelde dat toen hij gekoppeld werd aan McNally, hij tien ideeen voorgeschoteld kreeg. Hij koos het aller eerste, Dead man walking en dat was ook het werk dat McNally wilde maken, dus de klik tussen de twee was er vanaf de eerset ontmoeting, en dat blijkt. Samen hebben ze een perfecte combinatie van groepsscènes (met kinderen en nonnen, familieleden van de slachtoffers, gevangenen of bewakers) en de intieme scenes van Helen en Joe of de hartverscheurende scenes van de moeder van Joe geschapen met toegankelijke, dramatische, maar lyrische muziek en de nooit sentimentele, maar wel ontroerende en soms ook rauwe teksten van McNally.
Rollen
Susan Graham, die in 2000 de rol van Helen creëerde in de wereldpremière van Dead man walking in San Francisco, is nu de ontroerende moeder, die in haar twee grote scenes haar grootste kwaliteiten als zingende actrice liet zien en horen; waarlijk en eerlijk!
Joyce DiDonato leverde een geweldige prestatie als Helen. Haar twijfels, haar volharding, haar compassie, maar ook een zekere mate van egoïsme kwamen allemaal in een rijk vocaal kleurenpatroon voorbij. De mezzo sopraan moet alle zeilen bijzetten voor de soms erg hoge passages die haar niet allemaal even perfect afgaan, maar haar totale vertolking van Helen was meer dan indrukwekkend. Ze is diep verweven met haar vertolking van zuster Helen. Dat kan ook niet anders. DiDinato zong de rol eerder in 2010 in Houston.
Ryan McKinney, ook geen vreemde in de rol, was buitengewoon als de veroordeelde Joe. Fysiek en vocaal is hij ideaal en de slotscènes waren onvergetelijk. Zijn agressie, cynisme en angsten worden in tekst en muziek maar zeker ook in zijn fysieke aanwezigheid zo gelaagd gebracht, dat het op het eind zelfs mogelijk medeleven voor de moordenaar te voelen.
Latonia Moore was een levendige zuster Rose met veel energie en een erg mooie stem. Voor mij mogen haar hoge noten wat vrijer, maar ze heeft een aanstekelijke persoonlijkheid, die in de scenes met Helen een haast Norma-Adalgisa-of Anita-Maria-achtige spanning wist op te bouwen met DiDonato. Vriendinnen met verschillende meningen, muzikaal en inhoudelijk mooi aan elkaar verbonden.
Ook het grote aantal andere rollen waren optimaal bezet en zorgden voor een enorme variatie, zowel theatraal als muzikaal.
Muziek
En daarmee kom ik aan de aspecten die Dead man walking zo’n populaire opera maken. De muziek van Heggie is een soort staalkaart van westerse, en vooral Amerikaanse, muziek en geeft een gevoel van herkenning en comfort in een anderszins emotioneel onaangename en hartverscheurende ervaring.
In de proloog horen we muziek die zo uit een Hitchcock film zou kunnen komen met kleine verwijzingen naar Wagners instrumentale openingen van Das Rheingold en Die Walküre. De openingsscène met een spiritual achtige hymne (die a-capella terugkomt in het slot) en aan Porgy & Bess herinnerende frases, fragmenten die aan Samuel Barber en Leonard Bernstein doen denken, het komt allemaal voorbij, maar de muziek is origineel en eigen aan Heggie. Broadway en opera komen soms samen en in de meest intieme scenes is Heggie’s opera zo aangrijpend en theatraal als het beste van Puccini. Er is een soort underscore als in een speelfilm en er is muziek uit de autoradio en zelfs Elvis Presley komt voorbij. Amerikaanse muziek in al zijn vormen dus.
Aria’s
Er zijn slechts een paar op zich staande scenes die op aria’s lijken, zoals ‘This journey’ van Helen en het hartverscheurende ‘Don’t say word’ van Mrs Patrick De Roucher, Joe’s moeder, maar de korte of langere solo-scènes, zoals de al genoemde scènes van de moeder, een van twee prachtige solo van Rod Gilfrey als de vader van een van de slachtoffers waarin die zich afvraagt of de dood van de dader hem vrede zal geven, en natuurlijk de grote scenes van Helen, kunnen de vergelijking met de grootste monologen in de opera’s van Wagner of Strauss aan.
De teksten van McNelly zijn compact, soms poëtisch, soms ontdaan van schmuck en bikkelhard en dankzij de voorbeeldige dictie van met name DiDontao, Graham, McKinney en Gilfrey, woordelijk te verstaan. Ik zag de opera in Spanje, met Spaanse ondertitels, maar kon vertrouwen op de solisten voor de verstaanbaarheid van elke frase. McNally begrijpt de kracht van het verhaal en vertaalde dat naar zijn prachtige libretto en Heggie heeft dat als geen ander op muziek gezet. Het resultaat is dat de opera spannend is van begin tot eind.
Regie
Zoals vaak combineert regisseur Ivo van Hove video, strakke decors van zijn vaste ontwerper en partner, Jan Versweyveld, met een intense personen regie. Hij creëert een abstractieniveau dat tegelijkertijd felrealistisch is, hoe tegenstrijdig dat misschien klinkt. Helen rijdt naar de gevangenis en we zien haar reis in video beelden die echter door de artificiële kleuren ook het begin van een heel ander soort reis uitbeelden; de reis van Helen als mens, maar ook de religieuze Helen die een missie heeft. Het wordt haar ‘Rheinfahrt’, zoals die van Siegfried in de Wagners Ring.
Een heel knappe prestatie van van Hove is dat hij zonder clichés een gevangenisomgeving weet te scheppen die aan de ene kant kil en afstandelijk is, maar ook de schoonheid van een Rothko schilderij heeft. De gevangenis cel gaat naadloos over in de kloostercel van Helen. De twee werelden vloeien beeldend en inhoudelijk in elkaar over.
Twee cameramensen lopen een groot deel van de voorstelling over het toneel en leveren live beelden op een grootscherm. In tegenstelling tot de beelden bij de productie van Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny in Amsterdam, liepen hier de videobeelden wel synchroon met de zang en leverden enkele zeer indringende momenten op. Vooral de scene met de slapende zuster Helen en de met zijn lot worstelende Joe op en voor zijn bed, werd dankzij de videobeelden prachtig muziektheater. Inde bioscoop werkte het, maar ik weet niet of het in de zaal net zo’n sterke toevoeging aan de mis-en scene was.
Een ander heel bijzonder moment in de voorstelling was het verzoek van de moeder om een familiefoto te maken. Zuster Helen maakte aarzelend die foto, waarbij het wel vaker gebruikte flits effect in deze productie voor een lang stilstaand, fel en onaangenaam verlicht toneelbeeld zorgde, dat haast ongemakkelijk lang aanhield. De tijd stond letterlijk en figuurlijk stil.
Vakmanschap
De gechoreografeerde parade van ter dood veroordeelde gevangenen, de koorscènes en het slot van de opera bewijzen het enorme vakmanschap van Ivo van Hove en de andere kracht van de productie is dat het volledig ensemble, van de kleinste tot de grootste rol, de opera ‘leeft’ en er is geen moment waarin de concentratie van de uitvoerders verzwakt.
De slotscène is een meesterlijke ‘coup de théâtre’. Van Hove maakte in de scène werkelijk optimaal gebruik van de video projecties. De extreme close ups van de executie, waarbij we naald letterlijk de arm van Joseph in zagen gaan en we het gif zijn aderen in zagen stormen, waren confronterend, schokkend en haast té realistisch. De doodstraf, waar de hele opera tot dan toe toch tot op zekere hoogte afstandelijk over gesproken was, wordt een knetterhard feit. Het daarop volgende door Helen à-capella gezongen lied waarmee de opera begonnen was, deed ook onze adem stokken.
Dirigent Yannick Nézet-Séguin hield een emotioneel, gepassioneerd en uiterst gedetailleerd pleidooi voor deze opera en wist het beste uit alle musici en zangers te halen. Ook hij was aan het eind van de opera aangedaan en ondergetekende was blij dat het applaus en de aftiteling zo lang doorging, dat hij niet met natte ogen de zaal uit hoefde.
Verder lezen, luisteren en kijken
De trailer van Dead man walking
Mooie video over Dead man walking.
Joyce Di Donato zingt ‘This journey’
De auteur
