Canellakis’ Siegfried strak aan de stok
Stampvol zat op zaterdag 25 november het podium van het Amsterdams Concertgebouw met het voltallige Radio Filharmonisch Orkest. Op het programma Siegfried, de derde dag uit de Ring-cyclus van Richard Wagner. Links achter torenden met majesteit de zes harpen die extra kleur verlenen aan de orkestklank die soms gigantisch in geluid kan uitdijen en vervolgens naar kamermuzikale verfijning terugkeert. Een wonderbaarlijke symfonische compositie.
Het was een lang gekoesterde wens van chef-dirigent Karina Canellakis om juist deze opera van Wagner uit te voeren. Om dat in de NTR-Zaterdagmatinee te realiseren, moesten orkest, solisten en publiek om 11 uur in de morgen al klaar zitten. Met twee pauzes erbij werd het een dagvulling voor een enthousiast publiek dat aan het eind de ene ovatie na de andere afvuurde op de geweldige solisten, op het orkest en op Canellakis.
In drie kolossale bedrijven vertelt Wagner, zowel librettist als componist, over Siegfrieds ontwikkeling als onoverwinnelijke held. Siegfried is de zoon van Siegmund en Sieglinde, weliswaar een tweeling, maar in een mythe kan dat. Siegmund is gesneuveld en Sieglinde baart de zoon, en sterft meteen. Het is de Nibelungendwerg Mime die zich ontfermt over het boorlingske en het opvoedt. Hij hoopt door Siegfried de goudschat van de Nibelungen terug te krijgen die de reus Fafner heeft veroverd, en die hij nu bewaakt in zijn hol.
Oppergod Wotan ziet de groeiende macht van de voor-niks-niet-bang-niet jongeman met lede ogen aan, want Siegfried weet met list en durf de reus in de vermomming van een draak, te verslaan. Hij bezit nu de schat met als waardevolste object een magische ring die de macht over de hele wereld garandeert.
Wotan probeert Siegfried tegen te houden als die op weg is naar een brandende rots. Een vogel heeft hem opgedragen om er zijn bruid te vinden. Daar ligt Brünnhilde (Wotans dochter) in een eeuwige slaap gevangen. Siegfried kust haar wakker. Ondanks aanvankelijk verzet geeft Brünnhilde zich over aan de liefde voor haar redder. Cruciale rol in het verhaal speelt een zwaard met bovennatuurlijke kracht. ‘Nothung’ heet het. Dat was eens van Siegmund, maar het is in stukken geslagen. Siegfried slaagt er in uit de brokken een nieuw, even magisch exemplaar te smeden.
Tweegesprekken
Het hele eerste bedrijf bestaat uit lange tweegesprekken. Eerst tussen Mime en Siegfried, daarna tussen Mime en Wotan (die zich aandient als Wanderer, Zwerver) en uiteindelijk weer tussen Mime en Siegfried. Tussen Mime en Siegfried overheerst haat en afgunst. Mime, weliswaar een ervaren smid, slaagt er niet in het gebroken zwaard te herstellen. Siegfried lacht hem uit. Hun dialogen zitten vol gif. Tenor Ya-Chung Huang was vanaf zijn eerste noot de felste Mime die ik ooit hoorde en zag. Met uitbarstende stem, verwrongen gelaatsuitdrukkingen en heftige bewegingen van zijn armen, en ondersteund door een machtige orkestbegeleiding, beeldde Huang de getergde dwerg uit. Maar hij drukte zich ook teder uit in zijn vertelling over de dood van Sieglinde, door Wagner met kamermuzikale kleuren omgeven: ‘Gross war die Not! Sie starb, doch Siegfried, der genas’. Dirigent Canellakis zorgde met het orkest voor een huiveringwekkend moment.
‘Nothung’
Siegfried reageert nogal laconiek op Mimes uitvallen. Met ietwat sarrende ondertoon en volle klank creëerde Clay Hilley een in stem en gebaar superieure Siegfried. Wat wil je: deze Amerikaanse heldentenor zong de rol in Bayreuth en elders. Zelfs in zijn zwarte kostuum met glinsterende schoenen aan de voeten die deden denken aan ballroomdancing, was hij op en top Siegfried die met de hem kenmerkende overmoed ‘aus dem Wald fort in die Welt ziehn’ zong. Uiteindelijk keert Siegfried terug om het zwaard te smeden. Hilley zette zijn stentorstem maximaal in voor de iconische uitroep ‘Nothung, Nothung. Neidliches Schwert’. De hartstocht van het smeden drukte hij met bravoure uit; ondanks de enorme kracht uit het orkest, bleef Hilley die decibellen de baas!
Dat lukte de bas-bariton Iain Paterson in de rol van de Wanderer minder goed. In het rustige begin van zijn dialogen met Mime maakte hij indruk met een mooi rond geluid dat goed paste bij de aftastende sfeer in de gesprekken. Jammer dat Paterson’s voordracht, zoals in de passage ‘Auf wolkigen Höhn wohnen die Götter’, te sterk werd afgedekt door ontwikkelingen in het orkest. Niet voor niets zette Wagner zijn ensemble diep weg in een speciale orkestbak om de prioriteit bij de zang te leggen. Zeker met een orkest op het podium vlak achter de zangers kwamen alleen kanonnen als Huang en Hilley er boven uit.
Na de statische opzet van het eerste bedrijf (overigens door de kwaliteit van de solisten toch vol spanning) volgden de meer op spel en interactie gebouwde tweede en derde bedrijven. Bij het hol van Fafner doemt Alberich, de koning van de Nibelingen, op omdat ook hij de goudschat terug wil hebben. Bas-bariton Craig Colclough gaf de kleine rol voldoende karakter in de woordenstrijd met de Wanderer die ook hier een storende rol speelt in de hebzucht naar het goud. Goed gespeeld draaide Iain Paterson zich richting het Concertgebouworgel om, met de handen aan de mond, Fafner wakker te roepen. Die stond in de persoon van Tobias Kehrer niet tussen de pijpen, maar terzijde van het podium in de zaal.
Grofstoffelijk
Uiteraard is Mime van de partij; hij heeft Siegfried meegenomen naar Fafners hol. Haat en nijd kleuren hun gesprekken met als hoogtepunt Mime’s verwensing: ‘Fafner und Siegfried. Siegfried und Fafner. Oh! Brachten beide sich um’. Ya-Chung Huang was weer op zijn best. Siegfried blijft alleen achter en raakt beneveld door de sfeer van het woud rond het hol. Hier schiep Wagner het geheimzinnige Waldweben voor een collectief van blazers, triangel, en ander klinkend instrumentarium. Het lag niet aan de kwaliteit van de musici dat dit Waldweben grofstoffelijk klonk, maar aan het doordravend takteren van Karina Canellakis. Er kon geen magie ontstaan.
Siegfried doodt Fafner, likt een beetje drakenbloed van zijn vinger, en verstaat een woudvogel die hem voorspellingen doet. Voor die partij was gekozen voor een vrouwenstem. Sopraan Gloria Rehm zong vanaf het zijbalcon recht boven het orkestpodium met krachtige en klare stem. Maar sinds ik in de Haenchen-Audi productie en jongensstem de drie passages van het vogeltje hoorde, vind ik de keuze voor een vrouwenstem niet aantrekkelijk. Het bovennatuurlijke miste ik.
Nogmaals vindt er een confrontatie plaats tussen Mime en Siegfried. ‘Niedes Zoll zahlt Nothung; dazu durft ich ihn schmieden’, klonk het sarcastisch uit Siegfrieds mond nadat hij Mime had doodgestoken. Begin van een schitterende monoloog door Clay Hilley met intense belevenis gezongen. Wat een fantastische Siegfried.
Duel
Wotan/Wanderer krijgt het zo benauwd van Siegfrieds snelle opmars dat hij raad wil hebben van de oergodin Erda. ‘Wache, Wala! Erwache!’ In deze passage was het orkest te sterk voor Iain Paterson. Erda moet het tij keren, maar zij, met overtuigende inzet tot klinken gebracht door de Roemeens-Hongaarse mezzo-sopraan Judit Kutasi, weigert. Nog één keer probeert Wanderer de onvermoeibare Siegfried tegen te houden. Een spannend duel in woorden en klank mondt uit in een gevecht waarbij Siegfried met een machtige zwaai de speer van Wotan/Wanderer door midden slaat. Diens macht is gebroken.
Schitterend was de reactie van Siegfried in de zang van Hilley: met vuur spoot hij naar de hoogste noten in de afsluitende regel; ‘Jetzt lock ich ein liebes Gesell’. Die kwam vanuit de zaal statig oplopen: Daniela Köhler als Brünnhilde. Ook gepokt en gemazeld in Bayreuth. ‘Heil dir Sonne! Heil dir Licht! Het begin van de apotheose tussen twee top zangers. Hilley die zijn rol ook met fragmentarisch spel contour gaf, bleek onvermoeibaar in zijn expressieve zingen: ‘Sei mein, sei mein’. Met een verzaligd ‘Ob jetzt ich dein’ reageerde Köhler op de hete liefdesverklaring. Ontroerend hoe zij elkaar in de slotwoorden ‘leuchtender Liebe, lachender Tod’ in de armen vielen en elkaar kusten. De reactie vanuit de zaal had niet turbulenter gekund.
Strak aan de stok
In deze derde scene van het derde bedrijf kwam het Radio Filharmonisch Orkest los uit een zekere beklemming die de uitvoering kenmerkte. Canellakis hield haar Siegfried tot in het derde bedrijf strak aan haar dirigeerstok. Toen gaf zij pas ruimte aan expressie in het liefdesverhaal van Siegfried en Brünnhilde. Daarvoor zwaaide zij met een zekere verbetenheid elke maat uit. Vrijwel nergens benutte zij haar linkerhand om met expressieve gebaren een zekere zuigkracht in de orkestrale lijnen op te wekken. Een crescendo klonk als een crescendo, een klankontlading werd een brute uithaal. Met die rechtlijnige aanpak wist Canellakis mij niet te overtuigen wat betreft haar kijk op Wagners Siegfried.
Verder lezen, luisteren en kijken
Op Radio 4 is de opname van deze NTR Zaterdagmatinee te beluisteren.
Eerder dit jaar zag Peter Franken een geweldige Siegfried in Dortmund.
Fragmenten met Clay Hilley als Siegfried en Ya-Chung Huang als Mime in Siegfried in Berlijn.
De auteur
