Fred Luiten kwarteeuw in de ban van barok
Het is weliswaar geen jubileum, maar voor concertorganisator Fred Luiten voelt het barokconcert dat hij op zondag 11 februari in het Amsterdams Concertgebouw biedt, zeer bijzonder aan. Het programma is bijna gelijk aan het eerste concert dat hij in 1997 organiseerde. Uitgevoerd werd toen onder meer het ‘Stabat Mater’ van Pergolesi, met als solisten sopraan Emma Kirby en countertenor Michael Chance. Destijds coryfeeën in de wereld van de barokmuziek. Nu zevenentwintig jaar later klinkt wederom dat befaamde Stabat Mater met weer een Chance in de alt-rol: Alexander Chance, de 33-jarige zoon van de thans 69-jarige Michael.
Fred Luiten is er best trots op dat het hem gelukt is om de jonge Chance te engageren voor diens eerste optreden in het Amsterdams Concertgebouw. Net zoals hij er destijds verbluft van was dat hij Michael Chance vrij gemakkelijk had kunnen strikken in 1996 voor diens eerste concert in de kleine zaal van het Concertgebouw. Wat Luiten op het idee bracht een concert in de grote zaal met hem te plannen, tevens het begin van een jaarlijkse barokserie in het Concertgebouw.
Terugkijkend schat Luiten het aantal barokconcerten op zo’n honderd stuks. Daarin passeerden alle werken van de Grote Drie zoals Luiten ze noemt, de revue: de passies van Bach, het Weihnachtsoratorium, en de Hohe Messe, van Händel uiteraard de Messiah en andere nummers uit diens oeuvre zoals ‘Ode for St Cecilia’s Day’. En Vivaldi, van wie de Vier Jaargetijden tot klinken kwam, met recitatie van bijbehorende gedichten. Ook een belangrijk element in de programmering: Henry Purcell’s ‘Dido and Aeneas’. Met dat werk begon Luitens liefde voor barokmuziek.
‘Als leerling in de laatste klas van het gymnasium moesten we stukken uit de Eneas vertalen. Bij toeval ontdekte ik in een platenzaak een uitgave van Purcells opera over dat onderwerp. Dat was een openbaring. Ik ben van huis uit niet opgegroeid met kunst. Ik vond die muziek zo mooi, dat ik meer platen ging kopen met Purcells werken. Van lieverlee ga je je oriënteren: wat is er nog meer. Zo groeide ik in de wereld van de barok. ’
Gevoel
Wat boeit er zo aan de barok? ‘Het zijn vooral de aria’s die ik echt prachtig vind. Daardoor heeft barokmuziek, zeker de vocale, bij mij een streepje voor . Het is moeilijk onder woorden te brengen. Het is een gevoel. Overigens betekent het niet dat ik muziek uit andere periodes niet mooi zou vinden. Door Emma Kirkby werd ik enthousiast voor de zangcultuur van de barok. Voor mij was het extra leuk dat ik haar kon programmeren voor mijn eerste concert in de grote zaal. Het was de eerste keer dat zij samen zong met Michael Chance.’ Doordat het geluid van countertenors hem erg aanspreekt, boekte hij een stoet aan mannelijke alten, Scholl, Jarousky, Cencic om er enkelen uit te lichten. Hij volgt met belangstelling de Poolse zanger Jakub Orlinski. Ik wijs hem op een jonge Surinaamse counter: Arturo den Hartog. Luiten: ’De countertenor loopt als een rode draad door mijn concerten. Nu met Alexander Chance is de cirkel bijna rond.’
Houden van muziek in één ding, maar wat zet iemand aan om concerten te gaan organiseren? ‘Je moet niet denken dat ik op een dag wakker werd en dacht: ik word concertorganisator’, reageert Luiten met een lach. ‘In de tijd dat ik cultuurwetenschappen studeerde, kreeg ik een baantje bij de toenmalige Uitkrant van het Algemeen Dagblad. Ik vond het leuk om over allerlei evenementen te schrijven. Zo raakte ik in die wereld thuis. Ik ontmoette degene die de publiciteit voor de kleine zaal van het Concertgebouw deed. Wat een mooie wereld, dacht ik. Maar waarom zou ik zelf niet eens proberen om mijn liefde voor barokmuziek te combineren met concerten organiseren? Ik heb een plan opgezet, samenwerkingsverbanden gezocht, o.a. met de media. De directie van het Concertgebouw wilde mij met mijn plan wel als nieuwe zaalhuurder. Vanwege mijn belangstelling voor de stem van countertenors, nam ik – echt wel gedurfd want wie was ik nou – contact op met Michael Chance. Tot mijn verbazing zei hij meteen ‘ja’ op mijn voorstel voor een recital in de kleine zaal. Dat was in 1996. Zo begon het. Niets was gepland.’
Uitverkocht
Het concert met Chance en Kirkby in de grote zaal een jaar later, gaf Luiten het gevoel: het gaat lukken. De zaal, 2200 toehoorders, was uitverkocht. Gedurende de eerste tien tot vijftien jaar verliep de verkoop gemakkelijk, zet Luiten uiteen. ‘Zo gauw als de seizoensbrochure verschenen was, stroomden de bestellingen binnen. Je kreeg in die tijd nog gratis publiciteit in kranten, als speciale lezersaanbiedingen. Nu moet je voor alles betalen.’
‘Bovendien: het wordt steeds lastiger de zaal vol te krijgen. Hoe komen we als concertorganisatoren aan nieuw publiek? Je kunt goedkope kaartjes aanbieden, maar als je niet weet wie Bach is, ga je toch niet. De tijd dat jongeren met hun ouders naar concerten gingen, is voorbij. Je moet het nu over de boeg gooien van educatie en informatie, via scholen bijvoorbeeld. Om dat te stimuleren nodig ik leraren uit om gratis te komen luisteren. Daar krijg ik steun bij van een culturele instelling in Amsterdam, genaamd Mocca. Die zorgt door middel van adviezen aan scholen en door lespakketten en ook door een financiële bijdrage dat zowel leerlingen als docenten oog en oor krijgen voor kunst en cultuur. Bij het concert op 11 februari zitten er 80 leraren in de zaal.’
Passie en werk
Luitens concertorganisatie is een éénmansaangelegenheid. ‘Ik ben er dag en nacht mee bezig. Het is passie en werk ineen. Anders kun je dit niet doen,’ zegt hij met resolute stem. Die hij overigens nooit zingend benut. ‘Ik heb wel eens zangles gehad, maar het werd niks’. Hij geniet van het organiseren. ‘Ik voel me gelukkig dat ik als klein mannetje met zulke geweldige musici en ensembles kan samenwerken. Ik doe dat als ondernemer met een bv. Dat betekent dat ik in het huidige subsidie-stelsel lastig is om subsidie te krijgen. Daarom moet ik behoorlijke prijzen vragen, tussen de 45 en 80 euro. Dat lijkt veel, maar de mensen hebben er geen idee van wat een concert kost. Gelukkig heb ik aardig wat concerten op zondagmiddag. Liefhebbers van verder weg kunnen makkelijk naar Amsterdam reizen, zodat ik een mooie volle zaal krijg.’
Vaak haalt Luiten groepen uit België; het Collegium Vocale Gent is bijkans het huisensemble. Op 16 maart 2021 zou het onder leiding van Philippe Herreweghe Bachs Johannes Passion uitvoeren, de eerste van drie jubileumconcerten vanwege het 50 jarig bestaan. Drie dagen eerder ging Nederland op slot vanwege de corona uitbraak.
‘Het was een uitverkocht concert. Daar zit je dan als ondernemer. Ik viel buiten de steun regelingen voor de cultuursector, want ik ben geen musicus, geen ensemble, geen zaal en geen stichting. Gelukkig kreeg ik hulp van het ministerie van Economische Zaken. Mede door een crowd funding die ik opzette, kon ik overleven. Maar het was een hard gelag. Ik kon twee jaar niks doen.’
Vrolijke Albinoni
Wanneer je die twee jaar van de 27 aftrekt, viert Fred Luiten toch een jubileumconcert op 11 februari. Een kwart eeuw in de ban van de barok. Behalve het ‘Stabat Mater’ van Pergolesi met zoon Chance en de befaamde Duitse sopraan Miriam Feuersinger, zingt Chance, net als destijds zijn vader, ‘Nisi Dominus’ van Händel. Feuersinger soleert in Pergolesi’s ‘Laetatus sum in his quae dictae’ (Verheugd was ik toen mij werd gezegd…). De zangers worden begeleid door het Belgische ensemble ‘Il Gardellino’ onder leiding van klavecinist Korneel Bernolet. In zijn programmering nam Luiten ook instrumentale werken op, zoals alle Brandenburgse Concerten in één uitvoering. Dit keer koos hij met solist Marcel Ponseele voor het hobo-concert van Albinoni. ‘Daar word ik zo vrolijk van’, zei Luiten terwijl hij enthousiast met zijn vingers de ritmiek op de tafel tikte.
Op 9 juni voert Collegium Vocale Gent onder leiding van Philippe Herreweghe Bachs ‘Hohe Messe’ uit in Luitens barokserie.
Lezers van Operamagazine kunnen met korting naar het concert van 11 februari.
Verder lezen, luisteren en kijken
In 2021 werd het jubileum van Barok Vocaal aangekondigd.
De auteur
