Naar Essen voor 12 minuten Joyce DiDonato
Dido & Aeneas van Henry Purcell duurt nauwelijks een uur en daarom werd er in Essen- om tot een avondvullend programma te komen- het oratorium Historia di Jephte van Giaocomo Carrissimi aan toegevoegd. Op haar facebookpagina zegt Joyce DiDonato dat ze grofweg 12 minuten gaat zingen. Dat is dus van Utrecht naar Essen vice versa 25 minuten reizen per minuut zang van Joyce, de wereldberoemde Amerikaanse mezzosopraan.
Twee tragedies op één avond
Het concert , het laatste in de tournee van Il Pomo d’Oro, begon met het droevige verhaal van Jeptha, die zijn dochter opoffert. Het oratorium is niet een heel bekend werk, maar natuurlijk wel een bekend verhaal. Renaissancecomponist Giacomo Carissimi heeft expressieve melodieën en harmonieën geschreven – contemplatief en klagend, madrigaal-achtig en met een vleugje dans. Het Il Pomo d’oro koor speelt een grote rol in dit stuk en meerdere zangers treden als verteller op.
Henry Purcell componeerde de tweede tragedie, over het ontroerend lot van Dido, verlaten door Aeneas, met zeer expressieve en kleurrijke tonen, extatisch en diepbedroefd. Beide stukken gaan over liefde en opoffering. Dido werd gezongen door Joyce Didonato.
Het verhaal Jeptha
Jeptha is het oudtestamentische verhaal van de Israëlitische commandant. Deze had God gezworen dat hij in ruil voor de overwinning in de strijd, de eerste persoon die hij tegenkwam bij zijn terugkeer naar huis zou offeren. Die eerste persoon is echter zijn eigen dochter. Er wordt gewerkt met een verteller die wordt vertolkt door een mix van solostemmen en ensembles die dialogen voeren of commentaar geven op de actie. Dat is in het eerste deel wel redelijk dynamisch en dat kan het stuk best gebruiken.
Uitvoerenden van Jepthe
Jepthe van Carissimi is geschreven rond 1650 en zeker prachtige muziek, maar vooral geweldig uitgevoerd door het Pomo d’Oro-koor, wat een ongekende zuiverheid en klankeenheid heeft, in beide werken deze avond. Jepthe (Andrew Staples) bleef wat mij betreft wat vlak. Hij kwam later beter uit de verf als Aeneas. Desgevraagd zegt hij na de voorstelling, tijdens het roken, zelf de voorkeur te geven aan zijn rol als Jepthe. ‘En niet alleen omdat ik zelf vader ben hoor,’ grapt hij, ‘de muziek in Jepthe is veel mooier en eerlijk gezegd is die Aeneas toch een behoorlijke sufferd.’ Van het tegenspel van zijn dochter in deze opera (Carlotta Colombo) moest hij het ook niet hebben, zij heeft een heldere zuivere stem, maar bleef eendimensionaal en stijfjes. Het redelijk lage tempo van het orkest onder leiding van Maxim Emelyanychev hielp ook niet, al werd er op zich prachtig gespeeld.
Bekendste opera vóór Mozart
Dido & Aeneas vertelt over de liefde tussen de Trojaanse held Aeneas en de onlangs weduwe geworden Carthaagse koningin Dido. Heksen misleiden Aeneas om weg te gaan en zijn roeping na te komen om Rome te stichten. Aeneas stemt eerst toe maar twijfelt dan. Dido stuurt hem weg en pleegt zelfmoord. Bijna aan het eind zit het zeer bekende Dido’s lament.
Joyce Dido-nato (ik kan het niet laten) is een slimme artiest; ze pakt alleen aan wat ze goed kan of waar haar passie echt ligt. In Dido en Aeneas, een opera die vooral bekend is van één aria, die ze al met veel succes opgenomen heeft, kan je dan ook bijna niet meer stuk. Haar zacht-klagende zang was echt fenomenaal en ze was magnifiek in deze voorstelling. De volle 12 minuten, verspreid over de twee aria’s en een paar kleine stukjes, hang je aan haar lippen. Ze gaf Dido’s verlangen en angst weer met zang met ingetogen subtiliteit. De aanvankelijke duisternis in haar toon, voor het eerst te horen bij de vermelding van ‘onder druk gezet te worden door kwelling’. De aria die ze op Facebook* uitlegt, ging door merg en been. Dan gaat haar stem over naar het zoete; geleidelijk en bijna onmerkbaar opgefleurd naarmate Dido’s liefde voor Aeneas groeit. En aan het einde keerde ze met hartverscheurende rauwe finaliteit terug, de dood vierend als ‘een graag geziene gast’. Veel mensen pinkten- met mij -een traantje weg.
Andrew Staples was adequaat als Aeneas, maar daar bleef het bij. Fatma Said (Belinda) speelde een heel theatraal expressieve vertrouweling van Dido met een duidelijk veel kleinere stem dan DiDonato, maar dat kon in deze verhouding prima. De moeite waard van het noemen was ook de andere buiten roker in deze productie, Koen Plaetinck, de slagwerker. Wat een enorm swingend slagwerk, heel vrij qua interpretatie. Het klonk in mijn oren bijna jazzy en dat vind ik helemaal kunnen. Het opkomen van de geweldig acterende heksen, onder leiding van Beth Taylor werd door zijn toedoen ook bijna een show binnen de voorstelling. Misschien was het slagwerk iets te veel, maar ik heb me er niet aan gestoord. Beth Taylor was prachtig rauw in haar laag en deed me qua uiterlijk en uitstraling denken aan Yennefer in de Netflix serie The Witcher, natuurlijk ook een heks.
*Joyce DiDonato laat ‘live opgenomen’ op Facebook met veel passie horen, waarom de muziek van Purcell haar zo aangrijpt. Ze legt dan -gezeten aan de piano- haar eerste aria uit Dido & Aeneas uit: ‘ah! Belinda, I am pressed with torment’.
‘De muziek grijpt echt naar je keel’ zegt Joyce, ‘het zit zo enorm goed in elkaar en is zo spannend.’ We horen en zien hoe Joyce de baslijn van noten met haar linkerhand op de piano speelt. Deze noten herhalen zich gedurende de hele aria, in totaal 21 maal. De zang van Dido harmonieert soms met de baslijn, maar het kan ook vreselijk dramatisch wringen. ‘Het verbaast me hoeveel kleur, karakter en drama er over die baslijn kan worden gezet’ gaat Joyce verder. ‘Het is eigenlijk een hele simpele lijn, maar met de muziek van de woorden ‘pressed with torment’ kan je zoveel kleur geven, dat het je hart breekt.’ Joyce verwijst naar dezelfde wending die te vinden is in haar laatste aria van de opera, het bekende Dido’s lament. Vanaf het begin is er sprake van wegzinken, bedrukking en kwelling, in de eerste aria hoor je eigenlijk al de dood, die komt.
Meer dan 12 minuten in Amsterdam
Joyce geeft op 14 maart een masterclass aan het conservatorium in Amsterdam in de Bernard Haitinkzaal als onderdeel van de Montgomery – van Dooren Serie.
De masterclass is de dag na haar optreden in het Concertgebouw in Amsterdam op 13 maart. Ze brengt in de grote zaal van het Concertgebouw haar programma Songplay, met melodieën van tango tot opera. Voor het concert zijn nog wat kaarten.
Twee prachtige gelegenheden om deze wereld artiest meer dan 12 minuten te zien en te horen.
Monique ten Boske zal verslag doen van de masterclass en Lennaert van Anken gaat voor Place de l’Opera naar Songplay.
Verder lezen, luisteren en kijken
Concertgebouw Prijs voor DiDonato
De auteur
