Vier letzte Lieder Renée Fleming tijdloos
Op 27 februari 2025 was Renée Fleming te horen in het Amsterdamse Concertgebouw, waar ze samen met het Koninklijk Concertgebouworkest onder leiding van Manfred Honeck optrad. De grand dame, die wordt beschouwd als een van de beste sopranen ter wereld, staat maar liefst drie avonden geprogrammeerd in het bijna uitverkochte Concertgebouw. De sopraan is bekend om haar warme timbre, beroemd om haar legato en haar verfijnde frasering en daarbij ook nog zeer accurate dictie. Dus zijn de verwachtingen hoog gespannen want de jaren gaan tellen en publiek is kritisch.
In ’haar’ Concertgebouw
Renée is dol op de zaal in het Concertgebouw en beschouwt het als één van de mooiste ter wereld, misschien zelfs de mooiste. Vroeger, aan het begin van een concert, liet ze een noot de zaal in weerklinken, draaide haar hoofd van links naar rechts en keek triomfantelijk om zich heen, alsof ze de akoestiek bewonderde. Dit keer moesten we dat moment missen, waarschijnlijk omdat het repertoire het niet toeliet.
‘Houden jullie Nederlanders niet van Strauss’ vroeg Renée Fleming na het concert aan haar Nederlandse vriendin Jolanda Twiss en haar man Guus. Altijd als ze in Europa is ontmoeten ze elkaar even na een voorstelling. Renée vindt het vreemd dat sinds oktober 2013 de Vier letzte Lieder niet meer door het KCO geklonken hebben. (Andere orkesten en sopranen voerden het overigens wel uit in het Concertgebouw).
Eenmaal eerder was ook het andere beroemde late lied ‘Morgen’ van Strauss door Renée te horen in het Concertgebouw; dat was in 2017* en het was een toegift van een concert onder leiding van dirigent Sakari Oramo in een programma wat verder stukken uit Barbers Knoxville en uit Strauss’ Daphne liet horen. Er volgde concerten in Amsterdam in 2021 met dirigent Daniel Harding, Poems pour mi van Messiaen en twee jaar geleden in 2023 zong ze liederen van Schubert tot Duparc met pianist Evgeny Kissin.
‘De Vier letzte Lieder’, van Richard Strauss componeerde deze op teksten van Hermann Hesse en Joseph von Eichendorff aan het einde van zijn leven. De muziek ademt een serene melancholie en een acceptatie van de vergankelijkheid, zonder zwaarmoedigheid. Het is een werk dat Fleming al decennia tot haar kernrepertoire rekent. Ze heeft het werk tweemaal op Cd opgenomen; met dirigent Christoph Eschenbach in 1996 en vervolgens met dirigent Christian Thielemann in 2008. Hoewel haar techniek en interpretatie kracht in die jaren zeker was toegenomen heb ik de opname met Eschenbach altijd geprefereerd. De uitvoering van deze avond ging ook weer terug naar die eerste uitvoering, zonder overdreven pathos en l‘art pour l‘art effecten.
Een stem gevormd door ervaring
Fleming, inmiddels 66 jaar, staat nog steeds op het podium met een vocale beheersing waar menig jongere zangeres slechts van kan dromen. Haar vertolking van Strauss is geëvolueerd door de jaren heen, gevoed door levenservaring en artistieke rijping. Wie zit te wachten op jeugdige benadering bij dit werk met high end top noten en 100% verstaanbaarheid? Niet dat Renée haar noten niet goed waren, ze klonk verassend goed, maar de uitvoering was vooral ook doordrenkt van introspectie en gelaagdheid.
In ‘Frühling’ klonk haar interpretatie hoopvol, maar niet zo stralend als voorheen. Ze moest er een beetje ‘in’ komen, misschien de luisteraars ook wel, na de wel heel uitbundige Ouverture. Vervolgens kwam – anders dan aangekondigd- eerst ‘September’ waar ze de melancholie van het naderende afscheid tastbaar maakte. En dan hoor je het; hier staat een topartiest. ‘Beim Schlafengehen’ was een hoogtepunt: haar legato is prachtig, ze gaat misschien wat harder en met minder controle over in het borstregister dan voorheen, bijvoorbeeld in ‘Nacht’, maar dat heeft ook wel iets. De zwevende melodielijnen versmolten moeiteloos met de orkestrale gloed.
Vier letzte Lieder als een Marschallin van respectabele leeftijd.
Dan volgt in ‘Im Abendrot’, waarin de soloviool de ziel lijkt te laten opzweven en eindigt met zijn contemplatieve slotvraag ‘Ist dies etwa der Tod?’ Goddelijk weet Fleming als een wel zeer volwassen Marschallin (uit Der Rosenkavalier) die terugkijkt op haar leven, de verstilde ontroering op te roepen die de zaal in ademloze aandacht hield. Als een nachtkaars eindigen het lied en haar bijdrage aan dit concert. Zo mooi heb ik het zelden gehoord, subliem ook uitsterven in het orkest en chapeau voor alle luisteraars die zo lang hun klappen in konden houden.
Het einde
Mijn interpretatie van wat Renée weergeven wilde; Als je moe bent van het dolen en de dood komt niet, maar is er op een gegeven moment, dan is er ook geen einde want het einde was er aldoor al impliciet. En als een einde zo mooi kan zijn, dan is het misschien goed dat het er is.
Rijke orkestrale kleuren
De Oostenrijkse dirigent Manfred Honeck toonde zich een fashionisto met zijn schoenen met rode zolen. Hij leidde het Koninklijk Concertgebouworkest met oog voor detail en rijke orkestrale kleuren. Zijn begeleiding van Renée Fleming in Strauss’ Vier letzte Lieder’ was verfijnd en uitgebalanceerd, bijna nooit te hard en met weelderige klanken en subtiele fraseringen die de lyrische spanningsbogen prachtig ondersteunden.
De avond opende sprankelend met Suppé’s Dichter und Bauer-ouverture, niet heel helder en transparant, maar levendig en spontaan. Na de pauze klonk MacMillans Larghetto for Orchestra, oorspronkelijk gecomponeerd als koorwerk op de tekst van Psalm 5. Het kreeg in 2019 een orkestrale bewerking en is het nu voor het eerst in het Concertgebouw te horen. Een meditatief werk met warme strijkers en subtiele koperaccenten. De ruimtelijke plaatsing van een hoorn, een trompet en een trombone op de balkons zorgden met de lange lijnen in de strijken voor een indrukwekkend ruimtelijk effect, waar het publiek van genoot. De avond eindigde met een symfonische suite uit Turandot, bewerkt door Honeck en Ille. Zonder zang helaas, maar met krachtige fanfares, dreigende koperblazers en opzwepende thema’s, wist het orkest Puccini’s dramatiek en grandeur overtuigend over te brengen. De kleurrijke orkestratie en meeslepende opbouw maakten het tot een imposante afsluiting.
Ook Fleming
In augustus 2024 verscheen Music and Mind, een boek samengesteld door Renée Fleming, met bijdragen over de invloed van muziek op gezondheid. Het boek is een resultaat van haar projecten, waaronder Music and Mind Live, een reeks livestreams over de heilzame effecten van muziek, gevolgd door 665.000 mensen wereldwijd.
Recent trad ze af als artistiek adviseur na de benoeming van Donald Trump tot voorzitter van de Raad van het Kennedy Center. Lokale media meldden dat geplande producties, zoals een LGBTQ+ viering en de musical Finn over een ‘queer’ jonge haai, zijn verwijderd. Trump verklaarde dat bestuursleden werden ontslagen vanwege hun gebrek aan steun voor zijn visie en dat “woke” producties, zoals die over LGBTQ+ verhalen, niet passen in die visie.
Die Zeit, sie ist ein sonderbar Ding
Renée Flemings uitvoering van Strauss’ Vier letzte Lieder was zonder twijfel een hoogtepunt. De grand dame laat horen, zoals het personage in haar signature rol de Marschallin zegt, dat ‘de tijd een eigenaardig ding is’ en sommige zaken worden nou eenmaal beter als je ouder wordt.
Verder lezen, kijken en luisteren
*In 2017 schreef Rudolf Hunnik over het concert van Renée Fleming.
‘Die Zeit, die ist ein sonderbar Ding’ uit Der Rosenkavalier door Renée Fleming.
De auteur
