Na de sensationele herontdekking van de partituur van Der Stein der Weisen in 1996 is de opera nu voor het eerst in Zwitserland te zien, als openingsproductie van het Opernhaus Zürich. Of het werk zich in het repertoire zal handhaven, valt echter te betwijfelen.

De herontdekking van de partituur van dit Singspiel in 1996 door de Amerikaanse musicoloog David J. Buch mag dan een sensatie zijn geweest en aan een 007-film herinneren, de opera op zich is bepaald geen meesterwerk.

Het werk, dat voluit Der Stein der Weisen oder die Zauberinsel heet, werd voor het laatst opgevoerd in Linz in 1814. Sindsdien gold de partituur als vermist. Zelfs het feit dat Mozart twee van de in totaal 20 muzieknummers schreef, kon het werk al in de negentiende eeuw niet meer van de vergetelheid redden.

Het is vandaag de dag uiteraard zeer interessant om te zien en te horen, of beter, om je een concrete voorstelling te maken hoe de opera eruit zag die Emanuel Schikaneder op de bühne van zijn Theater auf der Wieden in Wenen zette. Muzikaal gezien is de opera echter enkel betekenisvol als een soort voorstudie voor Die Zauberflöte, dat Mozart een jaar later componeerde. De vele overeenkomsten tussen de karakters uit beide opera’s zijn geen toeval: ze werden door dezelfde kunstenaars vertolkt.

Het werk ontstond als echt teamwork: de schrijvers en spelers van de wereldpremière in 1790 waren Emanuel Schikaneder, Johann Baptist Henneberg, Benedikt Schack en Franz Xaver Gerl, die muziek en zang voor het stuk leverden, en ‘last but not least’ Mozart. Maar dat een kunstwerk zelden een collectief karakter kan aanemen, in elk geval tijdens het creëren, is een algemene regel uit de kunstgeschiedenis, en die is door deze ‘Stein der Weisen’ niet te weerleggen.

De Zwitserse première vindt in het Theater Winterthur plaats, in een productie van het Opernhaus Zürich. Onder leiding van Zsolt Hamar laten de acht jonge solisten en het koor zich van hun beste kant zien, maar de zang en interpretaties zijn jammer genoeg niet voldoende om veel speelplezier in het Weense, barokke theater op te wekken.

De regie komt van Felix Breisach, bekend van zijn operaproducties voor de Zwitserse tv, zoals La Traviata im Hauptbahnhof en La Bohème im Hochhaus. Hij stelt de personages op een schaakbord op en verbeeldt het verhaal als een spel tussen goed en kwaad, gesymboliseerd door de kleuren wit en zwart. Met zijn regie toont hij aan dat het moeilijk is een strikte scheiding te maken tussen het goede en het slechte.

Precies hier, in deze onzekerheid en vaagheid, ligt de zwakte en de onwerkbaarheid van dit ‘team-werk’. Geen van de karakters heeft de gelegenheid om zich tot een levendig persoon te ontwikkelen. Een indruk van oppervlakkigheid en onopvallendheid is alles wat bij ons, hedendaagse toeschouwers, blijft hangen.

Hoogstwaarschijnlijk vindt dit zwakke Singspiel zijn weg niet terug naar het repertoire van de operahuizen van vandaag. Het zogenoemde ‘Kattenduet’ van Lubano en Lubana (het komische paar, zeg maar de voorgangers van Papageno en Papagena) is het beste en origineelste nummer van de opera. Geen wonder: het komt van Mozart. Alle andere nummers, die zeer losstaand en ongebonden elkaar opvolgen, zijn compositorisch en dramaturgisch minder interessant, zo niet uitgesproken banaal.

Een opname van de opera uit 1998 onder Martin Pearlman is beschikbaar als blijvend audiodocument van de opera. Een opname die waarschijnlijk in de komende jaren weer verdwijnen zal, wachtend op een tweede herontdekking…

Zie voor meer informatie de website van het Opernhaus Zürich.

Alessandro Anghinoni is correspondent van Place de l’Opera in Berlijn en Zürich. Hij is vertaler van beroep en schrijft regelmatig over opera. Voorheen voor bladen als Opernwelt, tegenwoordig op zijn blog Operello&Operella.