Met gewelddadige beelden en massahysterie op het toneel doet de Catalaanse regisseur Calixto Bieito Verdi’s opera Aida en het publiek in Basel geen plezier. Zelfs goede zangers als Michelle de Young kunnen de voorstelling niet interessant maken. Net zo min als de muziek.

Om iets over deze Aida te zeggen, moet je regie, zangers en muziek uit elkaar halen. Doorgaans zijn deze drie elementen in een geslaagde productie perfect op elkaar afgestemd, maar de productie van Aida van het Theater Basel is er niet zo eentje. De regie overstroomt en onderdrukt beide andere elementen.

Als je de naam Calixto Bieito als regisseur leest, weet je al waar je je op moet voorbereiden. In zijn inleiding op de productie spreekt het Catalaanse ‘enfant terrible’ – of simpelweg ‘le terrible’ – van een ‘apocaliptica tendencia a la crueldad de la humanidad’, en dat deze wreedheid de ‘esencia natural de la naturaleza humana’ is. Al een decennia lang vertonen Bieito’s producties deze dierlijkheid, de ene keer als iets seksueels, de andere keer als een sociaal fenomeen, soms als beide.

Zijn Aida in Basel biedt in dit opzicht niets nieuws. Bieito verplaatst het verhaal van het oude Egypte naar een sportstadion in Zwitserland, waarbij de koorleden de sportfans zijn, die zich ‘en masse’ tot een exces van geweld laten drijven, als een stel hooligans.

Al snel wordt die realiteit echter losgelaten en verdwijnt het geheel tijdens de triomfmars in het absurde, met een apocalyps van racisme, bloeddorst, uitbuitende kinderarbeid en fanatisme. De grenzen van het verdraagbare worden overschreden en uit het publiek klinken protesten en boe’s. En de Zwitsers zijn nog wel zo tolerant en terughoudend!

Vanaf de derde akte concentreert de regie zich meer op het dramatische spel tussen de hoofdrolspelers. Zo zijn de duetten tussen Amonasro en Aida, Aida en Radamès en Amneris en Radamès beter te volgen. Op die momenten, als de allesoverheersende excessen eindelijk stoppen, kun je je zelfs van de toch spannende personenregie van Bieito laten overtuigen. En eindelijk is het mogelijk de zangers te horen.

Aida wordt gezongen door de Spaanse sopraan Angeles Blancas Gulín, die afgelopen jaar in Amsterdam in La Juive te horen was. Ze heeft een harde, trompetachtige stem, met trefzekere hoge noten, die ze ver voor in haar hoofd en door haar neus produceert. Een kwaliteit die aan Renata Tebaldi doet denken. Haar stem laat niettemin ook vaak te wensen over, vooral als het om piani, nuance en volheid gaat. De lyrische passages worden verder door haar te luide ademhaling gestoord.

Sergej Khomov is wellicht niet de ideale bezetting van de rol van Radamès, maar hij past als mislukt figuur goed in het regieconcept. Zeer indrukwekkend en goed gespeeld is de Amonasro van Alfred Walker, die een mannelijke bariton en uitstekende uitspraak laat horen. Optisch aantrekkelijk en indrukwekkend is verder ook de Russische bas Daniel Golossov: een ‘Dieu du Stade’ met een rood-wit-zwart geverfd lichaam, die in Bieito’s zienswijze als hogepriester en aanvoerder van de massa een centrale rol speelt.

Een fantastische vertolking van Amneris komt van de Amerikaanse Michelle De Young, die als Wagner-zangeres al bij de Met en de Scala te horen was. Ze zet iedereen in de schaduw met haar volle, volumineuze stem en is daarmee één van de beste Amnerissen die ik in jaren gehoord heb.

Muzikaal komen er maar weinig impulsen uit de orkestbak. Het orkest onder leiding van Maurizio Barbacini klinkt kleur- en doelloos. Maar ik wil de geroutineerde Barbacini niet verantwoordelijk houden voor die bleke begeleiding. De muziek van Verdi – geschreven als een ‘parola scenica’ – heeft simpelweg niets van doen met de willekeurige geweldsscènes op het toneel en blijft daardoor volledig krachteloos.

Het publiek wreekt zich natuurlijk: tijdens de voorstelling (de tweede van de reeks) zijn er vele stoelen leeg en in de pauze houden enkele gasten het voor gezien.

Zie voor meer informatie de website van het Theater Basel. Op 1 oktober zal de cast uit Basel een tv-productie van Aida verzorgen voor de Zwitserse tv en ZDF. Deze voorstelling – Aida am Rhein – wordt geregisseerd door Georges Delnon en live gestreamed op www.aida.sf.tv.

Alessandro Anghinoni is correspondent van Place de l’Opera in Berlijn en Zürich. Hij is vertaler van beroep en schrijft regelmatig over opera. Voorheen voor bladen als Opernwelt, tegenwoordig op zijn blog Operello&Operella.