Met de productie Richard III zette Orkater de afgelopen weken muziektheater pur sang op het toneel van de Stadsschouwburg Amsterdam. Muziektheater zoals het ooit door Brecht en Weill is bedacht en zoals je het tegenwoordig nog maar zelden ziet.

Dichterlijke vrijheid, zeker als het nog versterkt wordt door politieke belangen, gaat ver, heel ver. Dus is Richard III in de gelijknamige, wellicht meest grimmige van alle Shakespeare-tragedies een gewetenloze, op macht beluste schurk. Op zijn weg naar troon en macht vermorzelt hij alles en iedereen en schuwt daarbij sadistische spelletjes niet. Hij ziet er ook niet uit: Shakespeare heeft hem niet alleen een afschuwelijk karakter, maar ook een bochel en een manke poot toegedicht.

In het echt was de arme Richard een goede, liberale en verstandige heerser die niet alleen niemand vermoordde, maar die ook nog eens de echte samenzweerders gratie heeft verleend. Een humanitaire daad die hem uiteindelijk zijn leven heeft gekost. En naar de schilderijen uit die tijd te oordelen, zag hij er best aardig uit.

Eén ding moeten we Shakespeare wel nageven: schrijven kon hij als geen ander. Zijn drama is meeslepend en zijn antiheld is allesbehalve eendimensionaal, want naast al die gebreken en nare karaktertrekken kan hij allercharmants uit de hoek komen.

Gijs Scholten van Aschat behoort ongetwijfeld tot de beste Nederlandse acteurs. Hij houdt van Shakespeare en hij luistert graag naar de muziek van Tom Waits (en diens vrouw, Kathleen Brennan). Daar is op zich niets ongewoons aan, ware het niet dat het hem was opgevallen dat sommige van Waits’ songtesten vrijwel letterlijk naar thema’s als Rozenoorlogen verwijzen.

Daar is hij mee aan het werk gegaan en, geholpen door de dramaturge Janine Brogt, stond hij aan de wieg van een door Orkater gemaakte voorstelling, door sommige recensenten nu al tot ‘de beste voorstelling van het seizoen’ uitgeroepen.

De voorstelling is opgebouwd vanuit de muziek. Het is niet zo dat de tekst er ondergeschikt aan is; dat kan ook niet. De muziek zorgt ervoor dat je de tekst in perspectief kan zien, ermee aan de haal kan gaan en kan manipuleren: het stuk, de acteurs en – voornamelijk – het publiek. Echt Muziektheater (ja, met hoofdletter), zoals het ooit door Brecht en Weill is bedacht. En zoals je het tegenwoordig nog maar zelden ziet.

De toon werd gezet met de bij de opkomst gezongen song ‘Misery is the river of the world’. Door de woorden ‘There’s nothing kind about man. You can drive out nature with a pitchfork, but it always comes roaring back again’ kreeg je als het ware een soort proloog voorgeschoteld. Kippenvel.

Met de liederen (zoals ‘Poor Edward’, ‘Take care of all my children’ of een bijzonder sterk ingezette ‘I’ll shoot the moon’) werd de tekst niet alleen geïllustreerd, maar ook versterkt. Ook visueel, en dat terwijl je ogen al niets te kort kwamen, want het wervelde, sprankelde, spetterde en duizelde dat het een lieve lust was. De hallucinerende dynamiek maakte dat je af en toe vergat adem te halen.

Het toneelspelen zelf was ook van allerhoogste niveau. Met Richard nam Gijs Scholten van Aschat afscheid van het vrije circuit (vanaf nu gaat hij deel uitmaken van Toneelgroep Amsterdam) en dat deed hij op onnavolgbare manier. Hij is een buitengewone charmeur en pakt je in waar je bij staat. En hij kan zingen, waardoor hij je niet alleen met woorden maar ook met songs weet te verleiden. Richard ten voeten uit.

Muzikaal werd hij onder andere ondersteund door Vincent van Warmerdam en een groep die ‘The Sadists’ heet (nomen omen?). Het wordt gevormd door drie musicerende acteurs – of acterende musici – die zingend en banjo/gitaar/accordeon-spelend zijn getrouwe militairen verbeeldden en dat deden ze voortreffelijk.

Er deden vier generaties acteurs mee. De meeste vrouwenrollen werden gespeeld door inmiddels legendarische actrices zoals Petra Laseur en voor de ‘prille jeugd’ werden de studenten van de Toneelacademie aangenomen.

De beelden zijn op mijn netvliezen gebrand en de muziek zit ingegraven in mijn ziel. Het was een voorstelling om nooit meer te vergeten.

Het slechte nieuws is dat de voorstellingen van Richard III door Orkater zijn afgelopen. Het goed nieuws is: ze komen terug! Van woensdag 17 tot vrijdag 26 augustus 2011 is de voorstelling weer te zien in de Amsterdamse Stadsschouwburg. De verkoop van de toegangskaarten is al begonnen. Ze worden verkocht volgens een systeem van ‘dynamic pricing’: wie eerder koopt, betaalt de beste prijs. Naarmate er meer kaartjes verkocht worden, gaat de prijs omhoog. Snel reageren!