José van Dam zei eerder dit jaar het operatoneel vaarwel. EMI Classics heeft nu een dubbel-cd met ‘het beste van’ de bariton gepresenteerd. Een verdiend huldeblijk aan één van de mooiste stemmen en één van de verfijndste artiesten die ik ken.

Stel u eens voor dat u de gehele dag buiten in de vrieskou hebt doorgebracht. U stapt bij het invallen van de duisternis eindelijk uw huisje in en daar blijkt de haard al warm te knapperen. U gaat er dichtbij zitten en meteen doet de gouden gloed u alle narigheid vergeten. Dat, dames en heren, is José van Dam.

José van Dam werd geboren in Brussel in 1940. Vanaf de jaren ’60 begon hij carrière te maken in diverse Europese hoofdsteden. Hij groeide uit tot één van de voornaamste baritons van de wereld. Pas vijftig jaar later nam hij afscheid van het operatoneel, na weergaloos veel optredens en met nalating van een schatrijke discografie.

Uit die discografie heeft EMI Classics geput voor een dubbel-cd waar de Belg mee geëerd wordt. Het is een bonte verzameling fragmenten, van requiempassages van Fauré en Brahms tot opera’s van Gounod, Massenet en Bizet en liederen van Saint-Saëns, Berlioz, Ravel en vele anderen.

Het album is getiteld ‘Le meilleur de José van Dam’. Geheel toepasselijk, aangezien het voornamelijk Frans repertoire bevat. Wat mij betreft had de kop echter ook mogen zijn: ‘Le meilleur José van Dam’. Hij is één van de besten.

Sommigen zeggen dat hij de mooiste stem van de twintigste eeuw bezat. Iets waar ik wel mee in kan komen. Zijn timbre is vervuld van zo’n warme melancholie, dat hij me meteen raakt en zijn geluid ademt zoveel diepe ernst, dat ik meteen tegen hem opkijk. Bovendien heeft hij iets sympathieks. Hij is fijn gezelschap. En zo vliegen uren voorbij.

Geen bloed, zweet of tranen, maar toch om te janken zo mooi

Uiteraard, dat alles is in grote mate een kwestie van smaak, maar zelfs als zijn stemgeluid niet helemaal in je straatje past, zul je moeten buigen voor zijn zangkunst.

Zijn stijl is uiterst elegant. Dat komt denk ik deels door zijn onberispelijke Frans, maar nog veel meer door zijn absolute stembeheersing. Hij is geen man van buitenissige expressiviteit, van snikken en kreten. Hij is een man van nuance. Hij laat zijn verzorgde, fijngevoelige frasering nooit varen, maar weet toch alle mogelijke emoties op zeer indringende wijze over te brengen. Geen bloed, zweet of tranen, maar toch om te janken zo mooi.

De vele liederen op de twee cd’s zijn daar mooie voorbeelden van. Allen zingt hij vlekkeloos en uiterst beheerst, maar het effect is iedere keer totaal anders. In liederen als ‘Abscence’ van Berlioz en ‘Elégie’ van Massenet roert hij me diep, terwijl hij Poulencs ‘Chansons gaillardes’ van een totaal ander, grotesk en humoristisch karakter voorziet.

Naast zijn moeilijk te evenaren stijl verdient ook zijn ‘stembehoud’ het nodige ontzag. In de vele fragmenten uit de jaren negentig (toen hij dus al meer dan dertig jaar carrière aan het maken was) is hij in klank en beheersing nog altijd van wereldklasse.

Hij is bijna als een exclusieve whisky: hoe ouder, hoe beter. En: wat word je er warm van. Neem zijn Don Quichotte uit 1993 (toen hij 53 was): als ik dat hoor, kan ik aan niets anders meer denken. Zulke klankschoonheid benevelt alle gedachten.

Maar genoeg lofgezang: EMI Classics heeft enkel de tracklist bij het album gevoegd en meer tekst behoeft deze bijzondere artiest ook eigenlijk niet. Van Dams stem spreekt voor zich.