Calixto Bieito is terug in Berlijn. Zijn slachtoffer deze keer: Max in Der Freischütz. De arme hoofdrolspeler moet ruim een akte lang poedelnaakt op de bühne staan. Want wat is een Bieito-productie zonder naakt? En seks? En geweld? Om de retorische vraag te beantwoorden: bar weinig…

In Der Freischütz, de nieuwste creatie van de Spaanse regisseur Calixto Bieito, gaat hoofdpersoon Max aan het einde van de tweede akte bloot. En tot het einde van de voorstelling blijft hij dat adamskostuum dragen.

Max-vertolker Vincent Wolfsteiner vindt het niet zo erg. Hij viel er zelfs 50 kilo voor af. Maar het publiek? Hoe prettig is het ruim een akte lang naar iemand z’n leuter te zitten kijken?

Uiteraard was het dát aspect dat in alle Duitse media uitgelicht werd in aanloop naar de première van Webers opera bij de Komische Oper Berlin, afgelopen zondag. En zo gaat het vrijwel altijd als Bieito ergens op het affiche staat. Waar wordt over geschreven? Over het naakt, de seksscènes, het brute geweld, de blauwe plekken van de solisten, de schok bij het publiek, enzovoort.

Er zijn voorbeelden te over. In zijn Un ballo in maschera (Barcelona en Londen) zette hij de samenzweerders tegen de koning in hun blote reet op het toilet. En in zijn Entführung aus dem Serail liet hij Osmin in een glas pissen, om het vervolgens Blonde op te laten drinken. Om nog maar te zwijgen over de afgesneden tepels en de seksscène onder de douche in die voorstelling.

In juli 2009 was ik zelf getuige van Bieito’s Armida, ook bij de Komische Oper Berlin. Een eens-maar-nooit-meer-ervaring. Zo’n driekwart van de voorstelling werden mijn medetoeschouwers en ik gedwongen naar veel geweld, veel seks en de ontblote genitaliën van een dozijn heren uit het koor te kijken.

Achter de coulissen sprak ik de regisseur. Nadat hij duidelijk had gemaakt dat hij niet op schandalen uit is (!), maar zich ook niets aantrekt van het publiek, vroeg ik hem waarom hij zo ver gaat in zijn ensceneringen. „Ik heb altijd een sterk gevoel van vrijheid gehad. Alles is mogelijk in het theater. Je kan alles doen op het toneel”, luidde zijn reactie (lees het interview).

Nu is er in principe niets in te brengen tegen die opvatting, behalve dan dat je ook in de theaterwereld best eens over de grenzen van het fatsoen kunt spreken. Die grenzen zullen echter voor ieder weer ergens anders liggen, dus zo’n discussie wordt nooit beslecht.

‘Bieito werpt zoveel visuele rottigheid naar je hoofd, dat je oren er dicht van gaan zitten’

Belangrijker is mijns inziens de vraag: wat heeft dit nog met kwaliteit te maken? Bieito is een leuke schandaal-generator voor operahuizen, maar welbeschouwd schieten zijn producties op vele fronten tekort.

Ze zijn allereerst eenzijdig en eentonig. Welke opera hij ook onder handen neemt, ze lopen nagenoeg allemaal uit op een rauwe, gewelddadige en seksuele voorstelling. Dat wekt niet de indruk dat hij het repertoire erg serieus neemt. Het lijkt er eerder op dat hij tijdens het ontwerpproces telkens weer faalt om zijn eigen obsessies te onderdrukken. Een vermoeden dat gesterkt wordt door de lak die hij aan het publiek heeft.

Daarnaast zijn zijn ensceneringen bijzonder amuzikaal. De lompe wijze waarop hij de partituur platwalst met agressief en alle aandacht opeisend theater is een grove belediging voor vier eeuwen operageschiedenis. Bieito werpt zoveel visuele rottigheid naar je hoofd, dat je oren er dicht van gaan zitten.

Kijk dus even voorbij de shockelementen uit Bieito’s producties en je moet constateren dat zijn werk bar weinig om het lijf heeft. En dan vraag ik me af: waarom wordt hij in vredesnaam nog zo veelvuldig geëngageerd? Zegt dat wellicht iets over de programmeurs van operahuizen? Publiciteit vóór kwaliteit?