Discografie: Benvenuto Cellini
Niet vaak krijg je de mogelijkheid om de opera Benvenuto Cellini van Hector Berlioz te zien. De Nationale Opera biedt vanaf 9 mei een kans. Als opwarmer geeft Basia Jaworski cd- en dvd-tips.
Benvenuto Cellini was een zestiende-eeuwse Italiaanse kunstenaar. Hij wordt beschouwd als de vertegenwoordiger van het maniërisme. Hij was beeldhouwer, edelsmid, schrijver en musicus; duidelijk een voorbeeld van een ‘uomo universale’.
Dat hij geen lieverdje was, weten we uit zijn memoires. Daarin komt hij naar voren als een zelfverzekerd, egoïstisch mens, die niet vies was van seksuele uitspattingen en er ettelijke affaires op nahield, zowel met vrouwen als met mannen. Dat hij daarbij niet zo fatsoenlijk omging met een medemens werd hem van hoger hand vergeven. Hij was immers een begenadigd kunstenaar.
Waarom Hector Berlioz juist Cellini voor zijn eerste opera koos? Wellicht dacht hij een nieuwe Don Giovanni te hebben gevonden en zo een nieuwe meesterwerk te kunnen creëren.
De première van de opera in september 1838 in Parijs was een flop. Voor de heropvoering een jaar later veranderde Berlioz het één en ander, maar het mocht niet baten. Later, voor een opvoering in 1852 in Weimar, maakte hij nog een kortere versie van zijn werk, op aanraden en in samenwerking met Liszt en Von Bülow.
Tot de jaren negentig van de vorige eeuw werd Benvenuto Cellini zeer sporadisch opgevoerd, iets wat ik absoluut kan begrijpen. Nog los van het zwakke libretto vind ik het werk onevenwichtig en stroef. Het is alsof Berlioz nergens kon beslissen wat hij nu eigenlijk aan het componeren was. Dat de opera technisch ook nog eens zeer moeilijk is om uit te voeren, is niet bepaald behulpzaam.
Ik ken slechts vier uitvoeringen van de opera: drie op cd en één op dvd.
Cd
Colin Davis, één van de grootste pleitbezorgers van de muziek van Berlioz, nam de opera in 1972 op. De opname (Philips 4169552) gold jarenlang als het voorbeeld van hoe het moet. Het heeft ruim dertig jaar geduurd voordat hij een beduchte tegenstander kreeg in John Nelsons registratie (ooit Virgin Classics 54570629).
Welke van de twee u ook kiest: met het orkest zit het snor en beide dirigenten zijn aan elkaar gewaagd. Nelson is misschien wat feller, terwijl Davis het meer in de lyriek zoekt.
Christiane Eda-Pierre zingt Teresa bij Davis. Ze is veel lichter van stem dan Patrizia Ciofi bij Nelson. Liever en ‘hemelser’. Haar lichte vibrato en haar meisjesachtige timbre zijn buitengewoon plezierig om naar te luisteren, maar ze mist de erotiek en schiet daardoor tekort vergeleken met de veel ‘aardser’ klinkende Ciofi.
Kun je je een betere Cellini voorstellen dan Nicolai Gedda (Davis)? Je zou zeggen van niet. Zo dacht ik ook. Tot voor kort althans, want Gregory Kunde komt goed in de buurt.
Ik houd van Kundes slanke, beweeglijke en tegelijk stevige tenor. Zijn hoge noten komen er zo makkelijk uit dat je haast zou denken dat hij een boodschappenlijstje aan het repeteren is. En dan zijn kracht… Wat een stem, wat een zanger! Onvoorstelbaar dat de platenmaatschappijen hem zo lang links hebben laten liggen. Ook aan deze opname had hij bijna niet mee gedaan: hij verving Roberto Alagna.
Jules Bastin (Balducci bij Davis) is aan Laurent Naouri (Balducci bij Nelson) gewaagd. Zelf prefereer ik Naouri, maar dat is persoonlijk.
De keuze voor mijn favoriete Ascanio is snel gemaakt: zelfs Jane Berbié (Davis) moet het tegen Joyce DiDonato (Nelson) afleggen. Luister maar naar haar ‘Mais quai-je donc’. Nee, vroeger was niet altijd alles beter!
En de opname van Nelson heeft nog meer te bieden, mocht u daar de behoefte aan hebben. De partituur is meer dan compleet, aangezien hij beide Parijse versies met elkaar combineert en nog een appendix toevoegt met maar liefst 15 minuten extra muziek. Er is maar één probleem: de opname is uit de handel…
Hieronder het trio ‘Ô Teresa’, gezongen door Gedda, Eda-Pierre en Massard onder Colin Davis:
En dan hebben we nog Colin Davis II. In 2007 heeft hij de opera weer afgestoft, wat resulteerde in ettelijke coupures in de dialogen. Ook het duet van Cellini en Teresa uit de tweede akte moest eraan geloven. De live-uitvoering in de Barbican Hall is op twee SACD’s van het eigen label van het London Symphony Orchestra uitgebracht (LSO Live 0623).
Het resultaat vind ik bevredigend, maar het is voor mij een beetje te gepolijst. Gregory Kunde laat opnieuw horen wat een geweldige zanger hij is: alleen al voor hem is de opname meer dan de moeite waard. Minder te spreken ben ik over Laura Claycomb (Teresa) en ook de andere zangers kunnen mij niet echt bekoren.
In verband met rechten zijn er geen fragmenten op YouTube te vinden, maar de hele opname staat wel op Spotify. Die van Nelson trouwens ook.
Dvd
In 2007 werd Benvenuto Cellini in Salzburg gepresenteerd en daarna voor dvd opgenomen (Naxos 2110271). De productie is dolle pret. Het bevat van alles wat een mens doet lachen: commedia dell’arte, theater van de lach, een paus die vergezeld wordt door blonde dansende ‘nichten’, een helikopter, robots als huisbedienden, een madonna als een naakte engel met vleugels… Noem het maar op en het zit erin.
Het begint best mooi: Rome, carnaval, vuurwerken… Bijna Fellini-achtig. Het geheel speelt zich in een ‘wereld van ooit’. The Wizard of Oz is niet ver weg. Ja, regisseur Philipp Stölzl kent zijn filmklassieken! Mooi? Ja. Grappig? Ja. Logisch? Nee. Het publiek is overenthousiast, ik niet.
Er wordt zonder meer goed in gezongen, al word ik niet echt enthousiast. Burkhard Fritz (ook een vervanger, dit keer voor Shicoff) stond toen nog met beide voeten in het zwaardere belcantorepertoire, maar het ontbreekt hem aan charisma.
Dat laatste kun je aan Maija Kovalevska overlaten. Ze is mooi en slank (een onontbeerlijke voorwaarde tegenwoordig, lijkt het) en heeft een dito stem. Ze is een goede actrice ook. Waar het haar aan ontbreekt, is het ‘eigene’ voor deze rol. Zonder het beeld erbij klinkt ze als één van de zovele mooie slanke sopranen uit Oost-Europa.
Of Valery Gergiev de aangewezen dirigent is voor dit werk betwijfel ik. Hij maakt een hoop lawaai, gelijk het zware vuurwerk. Aan het begin van de ouverture dacht ik even midden in één van de Bruckners te zijn beland.
Hieronder de trailer van de Salzburger productie:
De auteur
16Reacties
Ik ben het niet eens met de strengheid van Jaworski over Benvenuto Cellini; ik vind het een prachtige opera, met hele mooie melodieen en een sympatiek libretto, dat best te volgen is, maar inderdaad voortdurend ‘aarzelt’ tussen komedie en drama (wat beslist geen zwakte is – er zijn nog zulke werken…).
Net als waarschijnlijk vele mensen, heb ik destijds het werk leren kennen via de Colin Davis-opname, die toch inderdaad moeilijk beter kan gedirigeerd en bezet worden. Ook de Nelson-opname bezit ik maar -o schande- ik ben er nog niet toe gekomen ze te beluisteren.
Ik heb, lang geleden, de opera eens in Luik gezien en veel later ook eens concertant in Brussel (ik dacht onder Norrington-trouwens in de Weimar-versie, die ik toch veel minder vind.
Het verheugt me het werk opnieuw in Amsterdam te zullen zien zeker na enkele jaren geleden de enscenering van ‘La Damnation de Faust’ door dezelfde Terry Gilliam in de Vlaamse Opera gezien te hebben. De meningen erover waren verdeeld, maar ik vond het effenaf prachtig, heel fantasievol en met heel mooie scenische beelden. En als ik nu de foto’s van deze produktie door de English National Opera zie, ziet dat er weer heel fantasievol en kleurrijk uit, echte ’tableaux vivants’… Ik kijk er dus naar uit…
Molto bello :)))
Aleksandra
Nog meer kansen om deze opera te zien: de gerenoveerde Oper Köln heropent november 2015 met Benvenuto Cellini. http://www.koeln.de/koeln/sanierte-oper-startet-2015-mit-benvenuto-cellini_874998.html
Als Basia niet enthousiast is over de Salzburg productie, vraag ik me af of zij dat wel wordt van de ENO Gilliam productie. Deze lijkt mij net zo uitbundig! (Reden voor mij om thuis te blijven.)
Die foto’s lijken me wel enigszins afgezien van hun uitbundigheid ook in de richting van het libretto te wijzen…
@Leen Roetman: En neem me niet kwalijk, maar als de ‘uitbundigheid’ van de foto’s al een reden is om thuis te blijven…?!
@stefan: Niet helemaal: ik kan niet alles zien, daar heb ik het geld niet (meer) voor (over). Benvenuto Cellini zag ik in 2007 in Salzburg en later heb ik de DVD gekocht. Het is een schitterende productie vind ik. Ik wil er nog wel eens met plezier naar kijken. Ik geloof niet dat de ENO productie veel voor mij daaraan kan toevoegen. Ik ga nu zo’n 25 jaar naar het theater voor opera en dan ga je toch andere afwegingen maken. Heb ik de opera al eens gezien? Wat verwacht ik van de regie? Moet ik er voor reizen? Hoeveel gaat me dat kosten?
Ik verheug me nu erg op de Reisopera met Orphée et Eurydice in mijn eigen stad (Rotterdam). Ooit zag ik in Amsterdam een akelige productie, dus ik hoop op een ervaring die de Amsterdamse uitwist. Afgaande op de recensies denk ik dat het een heel bijzondere avond wordt. Benvenuto Cellini zal dat in Amsterdam ongetwijfeld ook voor jou worden. Veel plezier!
@Leen Roetmans: Dat begrijp ik. Ik maak ook mijn selectie, zeker van produkties die ik in het buitenland ga zien. Dat bepaal ik dan aan de hand van 1) De mate waarin een werk me interesseert voor zulk een verre verplaatsing 2) Eerdere produkties die ik van dezelfde regisseur gezien heb 3) Natuurlijk ook de cast. En zodoende verheug ik me dan ook in deze Benvenuto Cellini. Overigens ga ik ook volgende week naar Parijs voor Macbeth (Theatre de Champs Elysees), Die Zauberflote (Bastille) en -waar ik vooral naar uitkijk- Le Roi Arthus van Chausson (Bastille). Denk toch nog eens na over Cellini, maar in ieder geval veel plezier met Orphée et Eurydice!
In ben ingeseind dat ik deze voorstelling beslist moet gaan zien, en dat het zeker uitverkocht zal raken. Nu ben ik een Berlioz adept, en met het vakantiegeld deze maand, heb ik toch in de beurs getast! DAS KOMMT NIE WIEDER!
Excuses! Dat moet natuurlijk in het Frans: une telle performance ne vient jamais! 🙂
Ok dan, veel plezier ook hiermee!
Leuk dat de opera in november in Keulen komt. OM naar uit te kijken.
Mensen, koop je tickets nu het nog kan. Er zijn er nog een paar via de kassa DNO of probeer bij de ruilservice. Als maandag de recensies verschijnen, zullen de resterende plaatsen zeer snel weg zijn.
Benvenuto Cellini is een meesterwerk en deze voorstelling, die ik twee keer in Londen mocht zien, doet er recht aan.
ook in november: Benvenuto Cellini in Bonn, tegelijkertijd met Keulen. Leuk om te vergelijken. Schijnt een productie uit Neurenberg uit 2008 te zijn. Kent iemand die?
De ‘Metropolis’ DVD uit Salzburg heeft de prachtige Romance van Teresa , (2e scène akte 1), fantastisch gezongen door Maija Kovalevska . Teresa’s Romance was een aria van de Paris 1 versie die destijds waarschijnlijk nooit is uitgevoerd. Berlioz gebruikte de muziek van deze aria later voor Rêverie et caprice, Romance voor viool en orkest. (Zie de onvolprezen website over Hector Berlioz http://www.hberlioz.com/Scores/sreverie.htm
De Salzburg uitvoering heeft natuurlijk ook het Cellini-Teresa duet in de tweede akte. (Vreemd dat Davis dit duet bij de LSO uitvoering heeft geschrapt). En Mikhail Petrenko is aansluitend geweldig als paus.
Over het duet zegt Hugh Macdonald “The duet that followed had a long and beautiful introductory section in F sharp minor before the D major allegro, and this was even published in 1838 along with 8 other ‘morceaux détachés’ from the opera. The style of this part of the duet has much in common with the Rêverie et Caprice which we have seen also belonged to the opera, and the contrasting section gives the duet a sense of balance that more than makes up for its increased length.”
Ik moet toch eens op zoek gaan naar de opname van Nelson met de originele Parijse versie!
De ‘meer dan complete’ opname olv John Nelson is door Warner Classics voor zo’n 15 euro opnieuw uitgebracht in de serie The Home of Opera! http://www.warnerclassics.com/the-home-of-opera/releases
Prachtige opname van John Nelson, evenals zijn recente ‘Les Troyens’, al is die spijtig genoeg niet ‘meer dan’ compleet. De ‘scene van Sinon’ uit het eerste bedrijf, evenals het originele slot van de opera hadden tenminste als bijvoegsels kunnen toegevoegd worden (die toevoegsels zijn er dus wel in zijn Benvenuto-opname). Anders niets dan muzikale lof! De bijkomende DVD doet wel spijt krijgen dat de ganse opera niet op DVD is opgenomen, ook al is het concertant, vooral dan voor Joyce diDonato – wat een inleving!
Voor de Berlioz liefhebbers: 4 juni a.s. La Damnation de Faust in Het Concertgebouw, Amsterdam met o.a. Sir Bryn Terfel, Sophie Koch en Paul Groves o.l.v. Marc Soustrot. (nog volop kaarten te koop) Dezer dagen is en was er een ware Berlioz hausse in Amsterdam met 4 keer de Symphonie Fantastique door Het KCO en het Nederlands Philharmonisch Orkest ( niet samen alhoewel Berlioz dat wel mooi zou hebben gevonden). Op 3 en 4 mei, 2019 volgt nog La Grande Messe des Morts door het KCO o.l.v. Sir Antonio Pappano. Ook om naar uit te kijken: een volledig Berlioz programma op zaterdag 20 oktober a.s. om 14.15 in het kader van de NTR Zaterdag Matinee. Het Orchestre Révolutionaire staat o.l.v. Sir John Eliot Gardiner.
@ Stefan Caprasse: inderdaad prachtige uitvoeringen o.l.v. John Nelson, een onderschat dirigent.