Het Holland Festival en De Nationale Opera tekenen op 25 juni voor de Nederlandse première van Lessons in Love and Violence, een nieuw werk van George Benjamin. Achter de intrigerende titel gaat een gruwelijk koningsdrama schuil. Peter Franken vloog naar Londen en verdiepte zich in de achtergronden van de opera.

In 2012 oogstte George Benjamin veel succes met zijn eerste grote opera Written on Skin, een middeleeuws drama over een man die zijn vrouw als wraak voor haar ontrouw het hart van haar minnaar als maaltijd voorzet. Het libretto kwam van Martin Crimp, Katie Mitchell was verantwoordelijk voor de enscenering en Vicki Mortimer ontwierp decor en kostuums. De rol van Agnès werd bij de première in Aix-en-Provence gecreëerd door Barbara Hannigan. Al deze namen vinden we terug op het affiche van Lessons in Love and Violence, dat op 10 mei in wereldpremière ging bij het Royal Opera House.

Evenals Written on Skin is ook dit werk gebaseerd op een middeleeuws gegeven: de regering van de Engelse koning Edward II aan het begin van de veertiende eeuw. Librettist Crimp is uitgegaan van een toneelstuk van Christopher Marlowe uit 1594 dat handelt over de relatie van de koning met zijn favoriet Piers Gaveston en de gevolgen die dit voor hem en zijn omgeving heeft gehad.

Historici zijn het er niet over eens of Edward een homofiele relatie met Piers Gaveston had of een soort bloedbroederschap. Feit is dat hun innige omgang en de onbeschaamde wijze waarop Edward zijn vriend aan het hof bevoordeelde kwaad bloed zette, niet het minst bij koningin Isabella en raadsman Roger Mortimer. De verstoorde verhoudingen leidden tot de brute moord op Gaveston en vijftien jaar daarna op Edward. Drie jaar later ontworstelde diens zoon zich aan het regentschap van zijn moeder en liet Mortimer ter dood brengen. Daarmee begon de regering van Edward III.

“I live where you are looking”

Martin Crimp laat de koning en zijn zoon naamloos, maar voert wel Isabel en Mortimer als personages ten tonele. Verder heeft hij geopteerd voor de versie waarin Gaveston een liefdesrelatie met de koning heeft en die in alle openheid beleeft. Dus ook ten aanschouwe van diens vrouw en kinderen.

In de opera is de periode waarover de handeling zich uitstrekt sterk gecomprimeerd. Crimp stelt dat Gaveston zeker niet de eerste minnaar van de koning is, maar het is deze relatie die het leven aan het hof dreigt te ontwrichten en koningin Isabel op een zijspoor weet te zetten.

In een contemporaine tekst over de regering van Edward II kwam Crimp de aanduiding ‘malefactus’ tegen voor de persoon Gaveston. Malefactus, ofwel ‘evil work’, wordt in verband gebracht met hekserij. Gaveston heeft de koning ‘behekst’, waardoor hij hem in zijn macht heeft. Die bijzondere krachten laat Crimp naar voren komen in onopvallende bijzonderheden, zoals in een scène waarin de koning stelt dat Gaveston hem vol liefde blijft aankijken als hij zijn hand langdurig boven het vuur houdt. Hij lijkt gevoelloos voor pijn, of kan het negeren.

Nadrukkelijker komt het demonische aspect van Gavestons karakter naar voren in een scène waarin hij de hand van de koning leest. Als de koning vraagt waar Gaveston in één van de lijnen verschijnt, antwoordt hij: “I am inside your life. I’ve no life out of it. I live where you are looking, in the hard palm of your hand.”

In de visie van de Hongaarse bariton Gyula Orendt, die de rol van Gaveston heeft gecreëerd, vormen de twee mannen een gesloten gemeenschap, die alles buitensluit wat interfereert met hun liefde. Raadsheer Mortimer stelt: “It’s love full stop that is poison”, waarmee hij aangeeft dat het hem om het even is of de koning een mannelijke of een vrouwelijke minnaar heeft, maar slechts oog heeft voor het effect op de regering van het land. De koning geeft sloten geld uit aan Gaveston, aan drama en muziek, maar bekommert zich niet om het leven van zijn onderdanen. Wat volgt, is hiervan de perfecte adstructie: de koning ontneemt Mortimer al zijn bezittingen en geeft deze aan Gaveston.

Gaveston komt na zijn dood terug als de Stranger, degene die aan de koning verschijnt om hem te executeren, zoals Dr. Schön die in de persoon van Jack the Ripper Lulu vermoordt. Het bijzondere van de scène is dat de koning kennelijk al dood is, maar de reïncarnatie van Gaveston nodig heeft om dat te kunnen beseffen.

Purple note

In dit derde product van hun samenwerking hebben Crimp en Benjamin afscheid genomen van teksten waarin iemand in de derde persoon over zichzelf spreekt. Desgevraagd geven ze aan dat dit voor hen een hulpmiddel was om zich vertrouwd te maken met een nieuwe kunstvorm; Crimp had altijd toneelstukken geschreven en Benjamin had niet eerder een opera gecomponeerd. Nu was de tijd gekomen om het over een andere boeg te gooien.

Lessons in Love and Violence heeft veel gemeen met zijn directe voorganger Written on Skin. Daarmee zijn de mogelijkheden voor deze aanpak wel zo ongeveer uitgeput. Mocht het tot een nieuwe opera komen in de toekomst, dan zal dat vermoedelijk een andere richting opgaan, zo stellen Crimp en Benjamin.

Of er dan ook meer melodie in de muziek te herkennen zal zijn, blijft ongewis. Benjamin geeft aan dat een echte melodie te veel een blokje in de muzikale lijn vormt, waardoor de voortgang wordt onderbroken en de spanning kan wegebben. In stukken die veel weg hebben van een psychologische thriller is dat ongewenst, stelt hij.

Net als bij Written on Skin heeft Benjamin ook hier de muziek afgestemd op de sterke en zwakke punten van de beoogde zangers. Vooraf vraagt hij iemand: “What’s your purple note?” Als dan bijvoorbeeld Gyula Orendt aangeeft dat dat een E is, schrijft Benjamin de passages waarin hij de zanger in zijn comfortzone wil hebben rondom deze noot. Omgekeerd brengt hij hem in vocale problemen als een scène daarmee dramatische gebaat is. Verder is er wel een zekere veiligheidsmarge; anderen moeten immers de rollen op termijn kunnen overnemen.

De wereld rond

Lessons in Love and Violence is absoluut een geslaagd werk, waarmee het duo Crimp en Benjamin bewijst dat Written on Skin geen eenmalig succes was. Na de wereldpremière in Londen op 10 mei volgt op 25 juni de Nederlandse première en daarna gaat het stuk de wereld rond. In totaal is het een coproductie van zeven operahuizen. Een nieuwe blockbuster in the making.

Lees ook onze recensie van de productie van Lessons in Love and Violence bij het Royal Opera House in Londen.