De Nationale Reisopera begint zaterdag 23 januari aan een tournee met Un ballo in maschera van Giuseppe Verdi. Een klassieker die vele malen op cd en dvd is vastgelegd. Een discografie.

Vrijheid van meningsuiting is een groot goed waar we trots op moeten zijn en dat we als een kostbaar bezit moeten koesteren. Het is niet vanzelfsprekend en als we niet oppassen kunnen wij het kwijtraken.

Steeds vaker lees je over toenemende (zelf)censuur, films die niet gemaakt of vertoond mogen worden of kritische artikelen die de pers niet halen. De censuur… Daar kon Verdi ons heel wat over vertellen, want de censuur heeft het hem vaak behoorlijk moeilijk gemaakt.

Ook het libretto voor zijn opera over de Zweedse koning Gustaaf, die op een gemaskerd bal vermoord werd, moest eraan geloven. Noodgedwongen verhuisde Verdi de plaats van handeling van Stockholm naar Boston en van de koning maakte hij een Engelse gouverneur.

Gedreven door onze hang naar authenticiteit, voeren we sinds tientallen jaren de ‘oorspronkelijke’ Zweedse versie op, maar de laatste tijd bespeur ik een trend om het weer naar Boston te verplaatsen. Wellicht klinkt Boston en een gouverneur iets moderner in onze oren dan een koning en past het zo beter bij een conceptuele regie? Wie zal het zeggen.

Niet dat het Verdi iets zou hebben uitgemaakt. Tenslotte heeft hij, toen het wel mogelijk was, het werk nooit gereviseerd. Zelf vind ik de Zweedse versie iets logischer.

Londen, 1975
Ik bezit vier dvd-opnames van het werk en twee daarvan kan ik u zonder meer aanbevelen. De door Pioneer uitgebrachte productie van het Royal Opera House (D2071) stamt uit het begin van 1975. Het geluid is een beetje dof, maar dat vergeet je zodra je de prachtige stemmen van de zangers hoort.

Katia Ricciarelli is één van de meest ontroerende Amelia’s die ik ken. De klank die ze produceert is misschien niet echt ‘Verdiaans’ en wellicht is ze in die rol toch iets te licht (aan dat soort rollen heeft ze haar stem vroegtijdig kapot gezongen), maar de pianissimi die ze spint verdienen een schoonheidsprijs en haar breekbaarheid is voelbaar.

Daar past de vriendelijk bezorgde, liefdevolle, maar ook speelse tenor van de jonge Plácido Domingo als een handschoen omheen. Piero Cappuccilli is een voortreffelijke Renato en Reri Grist een Oscar zoals ze ze tegenwoordig toch echt niet meer maken. Alleen al haar optreden is het aanschaffen van de dvd waard.

Claudio Abbado (wat was hij toen nog jong!) dirigeert licht en houdt de tempi sprankelend, met een bruisende orkestklank als gevolg.

De regie van Otto Schenk is doeltreffend. Conventioneel en toch verrassend. En als geen ander legt hij de komische aspecten van de opera bloot.

Er zijn zeer summiere ondertitels in het Engels. Te koop op het internet bij onder meer Amazone en Kultur.com.

Salzburg, 1989
Vijftien jaar later was Domingo al een doorgewinterde Gustavo. Zijn koning is inmiddels volwassen geworden, serieuzer, en al zegt hij de voorspellingen van Ulrica niet te geloven, toch zie je iets van een schrik in zijn ogen. Het zou wel eens waar kunnen zijn.

Daar hoort ook een rijpere Amelia bij. Geen dromerig meisje, maar een vrouw met intense verlangens. Daar voldoet Josephine Barstow zeer zeker aan. Zij is een verscheurde Amelia, vol liefde, verdriet, pijn en tranen. Bij ‘Ecco l’orrido campo’ is haar angst fysiek voelbaar en bij ‘Morrò’ denk je samen met haar te moeten sterven.

Leo Nucci schittert als Renato en Sumi Yo is een lichte, spring-in-het-veld Oscar.

De regie is in handen van de beroemde filmregisseur John Schlesinger. Het eindresultaat is verpletterend: overweldigende, natuurgetrouwe decors, prachtige kostuums en schitterende massascènes. Het schilderachtige beeld doet af en toe denken aan enorme tableau-vivants, en de personenregie is zoals je van een gerenommeerde regisseur zou verwachten – fenomenaal.

Aan het eind van de opera, als de stervende koning zijn laatste kracht verzamelt en naar adem happend afscheid neemt van zijn geliefde, zijn onderdanen en het vaderland, kan niemand vermoeden dat met zijn laatste ‘addio’ ook een heel tijdperk vaarwel wordt gezegd.

Het was de laatste productie van Herbert von Karajan in Salzburg. Hij overleed vlak voor de première in 1989 en werd vervangen door Solti, die ook de reprise van de opera in 1990 begeleid heeft (TDK DV-CLOPUBIM).

Leipzig, 2005
Mocht u behoefte hebben aan modern regietheater dan kunt u terecht bij de door Euroarts (2055108) in 2005 in Leipzig opgenomen voorstelling, gedirigeerd door Riccardo Chailly. Het gaat om de bewerkte Boston-versie.

De enscenering van Arnaldo Pomodori levert veel mooie plaatjes, op het decoratieve af, al is het heel erg moeilijk te begrijpen waar en wanneer de regisseur (de beroemde Italiaanse filmregisseur Ermanno Olmi) de actie plaatst.

De decors zijn soms minimalistisch, soms realistisch, maar vaker symbolisch. De kostuums zijn vaak overdadig en onlogisch, maar het publiek geniet er zichtbaar van.

Massimiliano Pisapia is geen geweldige acteur, maar zingt een mooie, lyrische Riccardo. De rest van de cast is adequaat.

New York, 1991
Bewonderaars van Pavarotti kunnen hun hart ophalen bij de registratie uit 1991 van de Metropolitan Opera (DG 073029). De productie is uiteraard zeer traditioneel en realistisch en er wordt behoorlijk goed ingezongen.

Cd’s
Het aantal Ballo’s op cd is niet te tellen. Ik heb dan ook meerdere favorieten, maar mijn onbetwiste numero uno is de door Leinsdorf met schwung en passie gedirigeerde opname uit 1967 (RCA GD86645). Leontyne Price, Carlo Bergonzi en Robert Merrill geven simpelweg les in het Verdiaans zingen en Reri Grist en Shirley Verrett completeren de schitterende sterrencast.

Moeilijk verkrijgbaar maar niet aan voorbij te gaan is de live-opname uit 1958 uit de Amsterdamse Stadsschouwburg. De cast bestaat uit onder andere Gré Brouwenstein, Giuseppe Zampieri, Scipio Colombo en Anny Delorie (Globe GLO 5109).

Wie benieuwd is wat Verdi wellicht voor ogen stond toen hij met het componeren van Ballo was begonnen, kan terecht bij Dynamic (CDS 426/1-2). De voorstelling van de gereconstrueerde Gustavo III werd een paar jaar geleden live in Gothenburg opgenomen. Het is best leuk om er kennis mee te maken, zeker vanwege de vele verschillen in de partituur. Jammer genoeg is de bezetting niet meer dan adequaat en de toneelgeluiden zijn soms storend.