De creativiteit waarmee in de kunstwereld de coronacrisis wordt benaderd, lijkt onbegrensd. Maar van creativiteit en gratis online huiskamerconcerten betaal je je huur en de boodschappen niet. Freelance zangers en musici hebben een serieus probleem. ‘Ik hoor veel schrijnende verhalen’, zegt Caroline Cartens van het Platform voor Freelance Musici (PvFM).

Bij het Platform krijgen ze de gevolgen van de lockdown in de theaterwereld in de volle breedte te horen. Samen met hoboïste Dorine Schoon runt sopraan Caroline Cartens het platform, dat de krachten bundelt en opkomt voor de rechten van freelancers. Het PvFM wil betere arbeidsvoorwaarden, sterkere solidariteit en een groter maatschappelijk draagvlak. Ze hadden het al druk, want net voor de coronacrisis uitbrak waren er de discussies in de Tweede Kamer over de Fair Practice Code en de financiering daarvan.

Cartens is zelf zangeres en weet dus heel goed wat er in die wereld speelt. Ze zong als solist bij De Nationale Opera in producties als Legende, A Dog’s Heart, Parsifal en De Speler. Ze vertelt: ‘Toen de overheidsmaatregelen voor de cultuursector werden bekendgemaakt, zijn we meteen met het platform in actie gekomen. Sinds dat moment heb ik non-stop gewerkt. Daarnaast doe ik thuisstudie, want ik ben freelance verbonden aan het Koor van De Nationale Opera. Carmen en Rusalka zijn de volgende producties waar ik nu voor studeer. Van Die Frau ohne Schatten – dat daarvóór geprogrammeerd staat – is het doorgaan nog de vraag.’

Schrijnende verhalen

Het Platform bestaat twee jaar en bundelt bijna 650 ‘aangeslotenen’; er is een transitie gaande naar een eigen rechtsvorm. Meer dan 2.600 mensen uit de muziekwereld zijn lid van de besloten Faceboekgroep. Sinds 2019 wordt er nauw samengewerkt met de Kunstenbond. Cartens: ‘We geloven niet in versplintering en willen een sterk geluid laten horen vanuit de zangers en de musici zonder vast contract.’

Wat hoor je uit de branche van collega-zangers en -musici?
‘Het zijn vooral schrijnende verhalen. Niemand weet nog echt waar hij of zij aan toe is. De grote instellingen in de BIS, de basisinfrastructuur, zijn naar koorzangers soepel. Bij DNO mogen de freelance koorleden alle repetities en voorstellingen van maart in rekening brengen, dat is heel coulant. Hoe dat in april gaat, weten we nog niet. Bij de Reisopera is de tournee van Bruid te koop! deels geschrapt. Ik weet dat daar ook gekeken wordt naar regelingen met de freelancers.’

‘Ik sprak iemand uit het ensemble van Mahagonny, dat net voor de première bij De Nationale Opera is gecanceld. Ze heeft tijdens de repetitieperiode veel reis- en verblijfskosten gemaakt. Zij weet nog niet of er in haar geval ook coulance wordt toegepast. Zonder dat is onduidelijk hoe ze rond moet komen. Een koorzanger vertelde dat hij was geëngageerd voor een tournee met de Matthäus-Passion die is afgelast. Het koor is heel arm en kan zeker geen coulance betalen.’

‘Het is passietijd en nu niets meer doorgaat, hoor ik van zangers dat ze de helft of driekwart van hun jaarinkomen in rook zien opgaan. Er komt individuele hulp op bijstandsniveau, weten we nu. Maar dat is geen oplossing voor de zangers en de meeste musici, omdat die juist nu hun jaarinkomen bij elkaar verzamelen.’

‘De kern van het probleem is dat wij als freelancers structureel onderbetaald worden. Zo kun je geen buffer opbouwen, hooguit om de zomer door te komen. Een gemiddelde freelance musicus verdient € 17.100 op jaarbasis. Daar kom je net van rond, maar je bouwt er geen pensioen mee op en je hebt geen arbeidsongeschiktheidsverzekering.’

De horeca legde na de sluitingsmaatregelen in no-time een rekening van 5 miljard bij het kabinet neer.
‘Die waren er heel snel uit. In onze sector is dat anders. We zijn wat meer bescheiden. Zangers en musici komen liever naar buiten met een positief verhaal. Je bent toch bang dat je anders niet teruggevraagd wordt omdat ze je lastig vinden. De Kunstenbond heeft een meldpunt opgezet waar mensen misgelopen inkomsten kunnen melden. Het is belangrijk dat iedereen dat doet, want met die uitkomsten kunnen we aan de politiek duidelijk maken: dit is nodig.’

Arbeidsmarktmaatregelen

Er is niet ineens een probleem ontstaan door de coronacrisis. Net voor het uitbreken ervan, op 5 maart, werd in de Tweede Kamer gesproken over de Fair Practice Code. Knelpunt is de vraag wie effectuering van de code – zoals redelijke honorering – betaalt. Naar schatting gaat het om 20 miljoen per jaar extra. Kunsten ’92, de belangenorganisatie van de cultuursector, riep voor het Kamerdebat alle partijen in de Tweede Kamer op het kabinet te dwingen de kosten van de invoering van de Fair Practice Code op zich te nemen.

Loopt de discussie over financiering van de Fair Practice Code nu parallel met de hulp aan kunstenaars?
‘Er gebeuren meerdere dingen vanuit de politiek op het gebied van de arbeidsmarkt. Enerzijds worden er aparte maatregelen genomen voor de kunsten, zoals die Fair Practice Code, anderzijds worden er vanuit Sociale Zaken en Werkgelegenheid generieke maatregelen getroffen om schijnzelfstandigen en werkende armen te helpen. In die groep zitten wij musici heel vaak. Minister Koolmees heeft nieuwe voorwaarden gesteld voor het bekijken van de arbeidsrelatie tussen zzp’er en opdrachtgever. Als mensen minder dan 16 euro per uur verdienen, zouden ze sowieso in loondienst moeten. Bij een uurtarief van meer dan 16 euro per uur moet er preciezer bekeken worden of dat voor iemand wel of niet geldt.’

‘Dan gaat het bijvoorbeeld over gezagsverhouding [volgens de Belastingdienst is er bij een gezagsrelatie sprake van verkapt dienstverband – red.]. Wij zangers en musici werken altijd onder duidelijke gezagsverhoudingen. Je moet contractueel precies doen wat de dirigent en de regisseur zeggen en je draagt de kostuums die het operahuis voor je gekozen heeft. Kort gezegd zouden onder deze regelgeving alle musici in loondienst moeten.’

‘Er is structureel te weinig geld naar de kunsten gegaan. We hebben na de bezuinigingen vanuit een intrinsieke motivatie besloten om toch dingen te blijven maken, daardoor zitten we aan die onderkant. Het initiatief van minister Koolmees juichen we toe, maar de kunstensector komt erdoor in de problemen, omdat we meer betaald moeten worden. Volgens de nieuwe duidelijke regels van Koolmees zullen de instellingen ons in loondienst moeten nemen.’

‘Het Platform voor Freelance Musici ziet echter ook een oplossing. Wij zijn ervan overtuigd dat het grootste probleem van deze sector geen cultureel maar een generiek arbeidsmarktprobleem is. Bij Sociale Zaken en Werkgelegenheid is er een fonds voor generieke arbeidsmarkthervorming, waarin jaarlijks 600 miljoen zit. Wij denken dat de sector hier aanspraak op moet gaan maken en het probleem dat er ligt op de plek neer moet leggen waar het hoort: bij Sociale zaken en Werkgelegenheid in plaats van bij Cultuur. Zo wordt er een ander potje aangeboord zonder dat er vanuit de cultuur geld bij moet. Dat kan een positieve ontwikkeling zijn. We hopen dat de sector dat ook gaat zien.’

Wat verwacht je van de brief die minister Van Engelshoven dinsdag 24 maart naar de Kamer stuurt met steunmaatregelen?
‘Er zit een heel goede taskforce op de maatregelen van de minister, mensen uit het veld en de instellingen, gevoed door hun achterbannen. Ik hoop dat die met wijze beslissingen komen. De uitkomst is hopelijk dat freelancers die werken bij instellingen die niet kunnen doorbetalen een beroep kunnen doen op het generieke hulpfonds en tegelijkertijd dat de instellingen in staat worden gesteld mensen alsnog uit te betalen. Daarnaast willen we dat dit geld geoormerkt wordt en dat daar een strenge controle op komt. Zodat we zeker weten dat dit geld ook bij de mensen op het podium terechtkomt.’

We worden overspoeld met gedragsregels over coronabesmetting. Wat is jouw suggestie voor een #coronacoulance-gedragsregel?
‘Blijf thuis, was je handen en betaal je zelfstandigen en ‘verloonde’ freelancers uit, voor zover dat kan! Verwijs niet klakkeloos naar de BBZ [Besluit bijstandverlening zelfstandigen – uitgevoerd door de gemeenten – red.] want dat is niet de oplossing.’

Meer informatie over het Platform voor Freelancers is te vinden op hun website.