Richard Strauss componeerde vijftien opera’s. Peter Franken zag er elf meerdere keren in het theater. In een serie kijkt hij terug op memorabele voorstellingen van al die titels. In het laatste deel: Die Liebe der Danae in Salzburg.

Het wachten beu reisde ik in 2009 naar Dresden om nu eindelijk eens dit belangrijke werk van Strauss te beleven. In de Semperoper werd een productie gespeeld die eerder in Salzburg te zien was, met Anne Schwanewilms als een mooie Danae.

In 2011 kwam intendant Kirsten Harms met een nieuwe Danae voor de Deutsche Oper Berlin. Hiervan is een dvd uitgebracht met Manuela Uhl in de titelrol. En in 2016 zag ik het werk tijdens de Salzburger Festspiele, de plek waarvoor het oorspronkelijk bedoeld was, met een beoogde première in 1944.

De opera is een heitere Mythologie en combineert twee thema’s: het Midasverhaal en de Danae-mythe, waarin Jupiter, altijd op vrijersvoeten, Danae bezoekt in de vorm van een gouden regen en haar bezwangert, waarna Perseus geboren wordt. Goud is in deze synthese van mythen het leidmotief. De muziek laat zich beluisteren als een ware anthologie van straussiaanse thema’s, voor ingewijden een feest van herkenning. Het is zeker niet één van de meest toegankelijke werken, maar dat geldt bijvoorbeeld evenzo voor Die Frau ohne Schatten.

Jupiter is in de operaversie van de mythe al wel aan Danae verschenen, maar heeft haar nog niet zwanger gemaakt. Om zijn jaloerse vrouw Juno te slim af te zijn, stuurt hij Midas op Danae af om in zijn plaats met haar te huwen. Later zullen beide heren dan van plaats wisselen. Dat wil zeggen: Midas gaat weer naar huis en Jupiter blijft bij Danae. Midas staat bij Jupiter in het krijt vanwege de hem verschafte gave om zaken in goud te kunnen laten veranderen. Om die reden is Midas voor de vader van Danae, de berooide koning Pollux, een ideale huwelijkskandidaat. Hij heeft zelfs vier neven, collega-koningen, naar Midas gestuurd met een portret van Danae om hem over te halen naar haar hand te dingen. In dat opzicht lijkt het verhaal een beetje op dat van Arabella.

Uiteindelijk verraadt Midas alles, niet in staat om zich te beheersen, omdat hij zelf voor Danae is gevallen. Uit wraak verandert Jupiter Midas’ gave zodanig dat nu álles wat hij aanraakt in goud verandert, dus ook Danae. Maar aan het einde verzacht Jupiter zijn wraak door Danae weer tot leven te wekken en weg te laten gaan met Midas, die hij heeft terugveranderd in een berooide ezeldrijver. Jupiter probeert Danae daarna nog een keer voor zich te winnen, maar haar liefde voor Midas is sterker dan haar liefde voor rijkdom. Een romantisch slot.

Goudenregendroom

De opkomst van de vier neven met hun echtgenotes zorgt in de eerste akte voor de nodige opwinding. De vier koninginnen Semele, Europa, Alkmene en Leda vormen een hilarisch stel. Alle vier hebben ze een liefdesaffaire met Jupiter gehad en ze doorzien hem dan ook onmiddellijk en maken tijdens het verdere verloop van de handeling voortdurend gebruik van zijn nabijheid om te proberen hem tot een nieuw avontuurtje te verleiden.

Danae heeft een prachtige lange solo, waarin ze haar goudenregendroom bezingt voor haar dienares Xanthe. Bij vlagen is deze scène een soort Zdenka-Arabella-duet van twee gelijkwaardige sopranen. De rol van Midas is geschreven voor tenor en klinkt een stuk minder onvriendelijk voor de zanger dan veel andere muziek die Strauss voor dit stemtype heeft geschreven.

Verademing

De uit Letland afkomstige regisseur Alvis Hermanis droeg in Salzburg zorg voor een degelijke enscenering, waarin alle aandacht uitging naar het verhaal dat verteld moest worden. In het libretto staat weliswaar dat de derde akte zich afspeelt in Syrië, maar dat was voor hem geen reden tot actualisering of conceptualisering. Zo kwam Strauss’ opera uitstekend uit de verf.

Hermanis ontwierp een eenvoudig toneelbeeld, bestaande uit een halve, trapvormige piramide met daarachter op halve hoogte een breed, rechthoekig speelveld dat naar wens kon worden geopend of gesloten. De kostumering van Juozas Statkevicius was exuberant, kleurrijk, met alle denkbare Ottomaanse clichés.

Op momenten dat er weinig protagonisten op het toneel waren, werd de ruimte opgevuld met een twaalftal in gouden bodystockings gehulde danseressen, zodat er altijd wel iets te beleven viel. Net als Wagner kent immers ook Strauss zijn minder opwindende momenten.

De derde akte had een soberder beeld, met de twaalf danseressen gehuld in witte boerka’s. Jupiter kwam op in een boernoes, gewoon omdat dat zo in het libretto staat. Een verademing.

Bijna perfect

De eerste akte verliep prettig chaotisch, met schuldeisers die Pollux – typische karakterrol van Wolfgang Ablinger-Sperrhacke – van zijn laatste bezitting willen ontdoen, zijn troon met hier en daar nog wat restanten goud. De opkomst van de vier neven met hun echtgenotes zorgde voor nog meer opwinding.

Krassimira Stoyanova (Danae) vertolkte haar lange solo met veel overtuiging en zette daarmee de toon voor een bijna perfect optreden als Danae. Naast haar kon Regine Handler als haar dienares Xanthe niet echt goed meekomen.

Midas kwam voor rekening van de Duitse tenor Gerhard Siegel, die er goed raad mee wist. In de dialoog met zijn tegenstrever Jupiter, vertolkt door de Poolse bariton Tomasz Konieczny, kon hij zich goed weren, maar de eer ging toch naar de bariton, net als zo vaak bij Verdi het geval is. In de derde akte, als Jupiter nog een laatste poging doet om Danae voor zich te winnen, klonk Konieczny als een geëmotioneerde oudere man, wat associaties opriep met Wotans afscheid van Brünnhilde.

De kleinere rol van Merkur, een beetje te vergelijken met Loge in Das Rheingold, kwam voor rekening van Norbert Ernst. Hij is degene die Jupiter ertoe aanzet nogmaals zijn geluk bij Danae te beproeven nu ze in armoe leeft met een berooide ezeldrijver. Het mocht niet baten.

De Wiener Philharmoniker gaf onder leiding van Franz Welser-Möst een uitnemende vertolking van de bijna te weelderig te noemen orkestpartij.