Maar weinig hedendaagse componisten verwerven een internationale status en trekken in grote theaters volle zalen. Kaija Saariaho is één van hen. De Finse componiste verrijkt al sinds de jaren tachtig de muziekwereld met haar creaties. Een portret in beeld van haar oeuvre. Met dank aan YouTube.

De coronacrisis ontnam ons veel mooie muziek. Onder meer van Kaija Saariaho. Eind mei ging de Nederlandse première van haar Passion de Simone bij de NTR ZaterdagMatinee niet door en ook de Nederlandse première van haar opera Innocence bij De Nationale Opera in oktober is geannuleerd.

La passion de Simone stamt uit 2006 en is een muziektheatrale kruising tussen oratorium en passiespel, die in vijftien staties op Simone Weils leven en werk mediteert. Simone Weil was een Franse filosofe en mystica. Het werk is gecomponeerd voor solosopraan, koor en orkest.

De opera Innocence had deze zomer in Aix-en-Provence in première moeten gaan, met in het nieuwe seizoen speelreeksen in Amsterdam en Helsinki. Saariaho baseerde zich voor het werk op een schietpartij in een school in Finland in 2007. Ze vertelt in de opera een verhaal waarin daders en slachtoffers levenslang opgesloten zitten in gevoelens van schuld en vergeven.

Toen het nog niet annuleringen regende, introduceerde Saariaho het werk voor het Festival d’Aix-en-Provence (in het Frans).

Kaija Saariaho werd in 1952 geboren in Helsinki, waar ze aan de Sibelius Academy ging studeren bij onder anderen de pionierende modernist Paavo Heininen. Samen met een paar andere Finse componisten richtte ze de progressieve ‘Ears Open’-groep op, die uiteindelijk wereldwijde impact zou hebben.

Saariaho studeerde verder in Freiburg en in Parijs aan het IRCAM-instituut. In de Franse hoofdstad vestigde ze zich permanent. Saariaho legde zich in Parijs toe op computer-geassisteerde compositietechnieken en het gebruik van tape en live-elektronica in uitvoeringen. Het bepaalde haar orkestrale schrijfstijl, die volgens haar eigen website draait om ’the shaping of dense masses of sound in slow transformations’.

In 2000 ging in Salzburg Saariaho’s eerste opera in wereldpremière: L’Amour de loin. Het werk ging vervolgens letterlijk de wereld rond. Het libretto is van de hand van Amin Maalouf en draait om de prins en troubadour Jaufré Rudel uit het Franse Blaye. Hij zucht naar ware liefde, naar de ideale vrouw. Van een pelgrim hoort hij dat die vrouw werkelijk bestaat. Ze heet Clémence en woont ver weg, overzees. Hij besluit de oceaan over te steken en haar te bezoeken. Maar hoe dichter hij haar nadert, hoe heviger de twijfel toeslaat.

De Metropolitan Opera bracht L’Amour de loin in 2016 voor een mondiaal publiek in zijn Live in HD-serie in de bioscoop. Place de l’Opera omschreef de opera als een ‘fascinerend meesterwerk‘. ‘Saariaho schept een unieke klankwereld. Mysterieus, magisch en bij vlagen oriëntaals. Het heeft een bedwelmende kwaliteit. Je wordt helemaal opgezogen en ondergedompeld in haar kleurrijke en hoogst originele idioom. Een ervaring vol verwondering en verrassing.’

Hieronder twee korte fragmenten uit de Met-productie:

In 2005 volgde de opera Adriana Mater, over een vrouw die in oorlogstijd verkracht wordt door een man uit haar lokale gemeenschap. Ze krijgt een zoon en voedt hem vol twijfel op, tot haar verkrachter terugkeert naar de gemeenschap.

Op YouTube staat een documentaire over ’the birth of Adriana Mater’. Hierbij deel één. Er is Engelse ondertiteling beschikbaar.

Émilie uit 2008 was de eerste Saariaho-opera die in Amsterdam te horen was (in 2010). Het stuk gaat over Émilie du Châtelet, een vooraanstaande vrouw uit de achttiende eeuw die bekend werd als de geliefde van Voltaire, maar ook op wetenschappelijk gebied bewonderd werd. De muziek is geschreven voor één sopraan en orkest.

Hieronder een deel uit de suite die Saariaho een paar jaar na de wereldpremière van Émilie maakte, met Karen Vourc’h als soliste.

In 2015 bracht De Nationale Opera Saariaho’s vierde opera Only the Sound Remains in wereldpremière in het kader van zijn Opera Forward Festival. Het werk combineert twee korte opera’s, gebaseerd op Nôh-drama’s. In een interview rond de wereldpremière beschreef de componiste de opera zelf als ‘heel fijn, filigraan werk’ en sprak ze de hoop uit dat het mensen ‘aan het denken zet over hoe we omgaan met verlies, met dood’.

Hieronder een fragment van de wereldpremière, met Philippe Jaroussky als solist, en tevens een kijkje achter de schermen van de productie.

Opera is maar een klein deel van het oeuvre van Kaija Saariaho. Ze componeerde veel voor onder meer orkest, ensemble, solo-instrumenten en koor. Haar website biedt een goed overzicht van al haar werken, met uitgebreide beschrijvingen.

Als niet-vocale afsluiting een uitvoering van het prachtige Nymphéa Reflection voor strijkorkest uit 2001.