Tijdens zijn leven niet volledig op waarde geschat, nu als briljant en invloedrijk omschreven: componist Modest Moessorgski trof een onfortuinlijk lot. Zijn muzikale ideeën leefden na zijn vroege dood echter voort en zijn werken klinken vandaag de dag nog altijd in theaters en concertzalen.

Rijke autodidact

Modest Moessorgski werd in 1839 geboren in een rijke, adellijke familie. Hij groeide op het landgoed van zijn familie op. Zijn moeder gaf hem pianoles, het componeren probeerde hij zelf in de vingers te krijgen.

Op zijn tiende vertrok hij naar St. Petersburg om naar een eliteschool te gaan, gevolgd door een militaire opleiding. Tijdens zijn opleiding kwam hij in contact met muzikale talenten als Alexander Borodin, César Cui en Mili Balakirev, wat zijn nooit uitgedoofde passie voor muziek deed oplaaien.

Na zijn afstuderen werd Moessorgski lid van een prestigieus regiment van het Russische leger, maar toen Balakirev hem compositielessen begon te geven, gaf hij zijn militaire carrière op en wijdde zich geheel aan de muziek.

Het Machtige Hoopje

Moessorgski was lid van een gezelschap van vijf Russische componisten die zichzelf De Vijf noemden, of ook wel Het Machtige Hoopje, naar een recensie van één van hun concerten, waarin ze zo omschreven werden. De leden waren naast Moessorgski de initiatiefnemer Mili Balakirev, Alexander Borodin, Césur Cui en Nikolaj Rimski-Korsakov.

Alleen Balakirev had fatsoenlijk muzikaal onderricht genoten, de anderen moesten veel leren en deden dat gezamenlijk. Russische volksmuziek had hun bijzondere interesse. Rimski-Korsakov week daar na verloop van tijd van af en begon meer westers georiënteerde muziek te componeren. Hij groeide uiteindelijk uit tot de grootste van de vijf.

Tentoonstelling

Het wellicht bekendste werk van Modest Moessorgski is Schilderijen van een tentoonstelling, een suite van zestien stukken voor piano. De componist liet zich inspireren door een tentoonstelling van het werk van Viktor Hartmann in 1874. Hartmann, een vriend van Moessorgski, was een jaar daarvoor overleden.

Van de zestien delen van Schilderijen van een tentoonstelling beschrijven er tien een schilderij. Het werk opent met ‘Promenade’, dat verbeeldt hoe een bezoeker langs de kunstwerken van een tentoonstelling slentert. Het thema keert telkens weer terug tussen de verklankingen van de schilderijen.

Schilderijen van een tentoonstelling inspireerde vele componisten tot het maken van orkestraties, onder wie Rimski-Korsakov, Maurice Ravel (de populairste versie) en Leopold Stokowski (volgens sommigen de meest ‘Russische’ versie).

Boris Godoenov

Moessorgski werkte aan veel opera’s, maar voltooide er maar één: Boris Godoenov. Het is zijn bekendste werk voor het theater. Hij baseerde het op een toneelstuk van Alexander Poesjkin. De opera gaat over de historische figuur Boris Godoenov. Als zwager van de zwakzinnige troonopvolger Fjodor nam hij de zaken waar in het Russische rijk, tot hij op slimme wijze zelf de macht greep.

Er bestaan veel versies en instrumentaties van Boris Godoenov. Lange tijd waren de bewerkingen die Rimski-Korsakov van het werk van zijn vriend maakte toonaangevend, maar gaandeweg begon men in te zien dat hij te weinig recht deed aan de unieke, gedurfde stijl van Moessorgski. In latere uitvoering werd geprobeerd zo veel mogelijk de oorspronkelijke Moessorgski te laten horen.

Boris Godoenov wordt nog altijd vaak opgevoerd in operahuizen. Bekende Borissen van de afgelopen jaren zijn Bryn Terfel, René Pape en Ildar Abdrazakov.

Tragisch einde

Na het succes van Boris Godoenov verdween Moessorgski langzaam uit beeld. Het Machtige Hoopje viel bovendien uit elkaar en zijn eens zo rijke familie was niet meer zo rijk, waardoor hij een ambtenaarsbaantje moest nemen. Hij vluchtte in de alcohol, iets waar hij al langer mee kampte (al werd het in die tijd en in kunstenaarskringen niet per se als een probleem gezien).

Moessorgski takelde langzaam af. Hij componeerde in zijn laatste jaren nog wel de prachtige Liederen en dansen van de dood en voltooide bijna de pianopartituur van zijn opera Chovansjtsjina. Kort na zijn 42ste verjaardag overleed hij in een ziekenhuis in St. Petersburg, de stad waar hij vrijwel zijn hele leven doorbracht.

Boris Godoenov is op zaterdag 9 oktober te zien in verschillende bioscopen in het land als onderdeel van de Live in HD-serie van de Metropolitan OPera. zie voor meer informatie onze opera-agenda.