Als jonge tiener begon Wolfgang Amadeus Mozart al opera’s te componeren. Ze groeiden niet uit tot de tijdloze kaskrakers die hij op latere leeftijd creëerde, maar zijn niettemin de moeite waard. Peter Franken neemt vijf vroege Mozarts onder de loep. In deel vier: Il re pastore.

Het ontstaan

Dit gelegenheidswerk uit 1775 werd door Mozart in opdracht van aartsbisschop Hieronymus von Colloredo gecomponeerd ter gelegenheid van een kort bezoek van de jongste zoon van Maria Theresia, aartshertog Maximiliaan, aan diens hof in Salzburg.

Omdat het bij wijze van spreken tussen de schuifdeuren moest worden uitgevoerd, gewoon in een zaal zonder toneelvoorzieningen, is de bezetting minimaal gehouden. In totaal zijn er vijf solisten, die stuk voor stuk lange aria’s te zingen hebben, afgewisseld met korte recitatieven. Voor de tekst werd gebruikgemaakt van bestaand werk van Metastasio, dat al eerder door andere componisten was gebruikt.

Il re pastore stond in 1994 op het programma bij De Nationale Opera in een regie van Pierre Audi. Ook de Kameropera Warschau (2000) en Muziektheater Transparant (2002) verzorgden voorstellingen van dit werk.

Het verhaal

Het verhaaltje draait om de aanwezigheid van Alexander de Grote in Sidon. Hij heeft zojuist de heerser van dit rijkje verdreven, de usurpator Strato, die al veel eerder op zijn beurt de rechtmatige machthebber Abdolomino had verdreven. Ach, wat is rechtmatig? Abdolomino’s zoontje is daarbij gespaard gebleven en ondergebracht bij een herder, een beroep dat de inmiddels volwassen jonge man in alle oprechtheid en tevredenheid uitoefent.

Deze herder Aminta is zwaar verliefd op het herderinnetje Elisa en tot hun grote vreugde heeft haar vader zojuist ingestemd met een huwelijk. Maar dan staat Agenore, de vertrouweling van Alexander, bij Aminta op de stoep. Hij komt vertellen dat men heeft achterhaald dat hij Abdolomino’s zoon is en uitverkoren om zijn eertijds verdreven vader als koning op te volgen. Een aanbod dat moeilijk kan worden geweigerd; komend van Alexander is het niets minder dan een bevel.

Maar na de nodige verwikkelingen doet Aminta precies dat: hij weigert Elisa op te geven voor een troon en een nieuw leven in aanzien en rijkdom. Niets voor hem, hij is slechts een eenvoudige herder. Als koning kan hij niet met een herderinnetje trouwen, dus kan het helaas niet doorgaan. Alexander had daar echter al iets op bedacht door Tamiri, de dochter van de gedode Strato, aan Aminta te koppelen. Dit tot afgrijzen van Agenore, die zelf met haar wilde trouwen (en zij met hem).

Uiteindelijk besluit Alexander dat Sidon dan maar geregeerd moet worden door een ‘herderskoning’ met een herderinnetje aan zijn zijde. Door dit wijze en clemente besluit worden de twee koppels niet tegen hun wil gescheiden. Liefde en wijsheid hebben gezegevierd. Uiteraard is dat bedoeld als allegorie voor het Habsburgse bestuur, waarin Joseph II samen met zijn moeder Maria Theresia als verlicht despoot een modern bewind probeerde te voeren.

Kijken en luisteren

Op een dvd die is uitgebracht in de serie Complete Mozart Recordings uit 1989 zien we een uitvoering van Il re pastore zoals die in 1775 had kunnen plaatsvinden. In een mooie zaal is een klein podium opgesteld met twee beelden van schapen. Lakeien staan in het gelid en doen soms even dienst als toneelknecht door een helm of een staf aan te pakken of een mantel aan te nemen.

Aan weerszijden zit het adellijke publiek, althans zo gekostumeerd. Overigens niet meer dan een paar personen; de rest van de stoelen wordt vrijgehouden voor de solisten, die daar kunnen wachten tot ze weer aan de beurt zijn. Iemand die er zo’n beetje uitziet als Mozart speelt klavecimbel tijdens de recitatieven. Het orkest zit gewoon in de bak. Op een gegeven moment komt er een violiste in een prachtige blauwe jurk op het podium staan, die achter een lessenaar een aria op viool komt begeleiden. Door al die verkleedpartijen krijgt het geheel iets van André Rieu’s manier van doen mee. Het wordt steeds moeilijker alles serieus te nemen.

De kledij van de solisten is periodegetrouw, met een vleugje eenvoud om het herderspaar te onderscheiden van de hoger geplaatsten. In de tweede akte staat er een tent op het podium, later vervangen door een decorstuk dat een bron met uitspuitend water moet voorstellen. We wanen ons tussen het publiek op 23 april 1775.

Aminta heeft de hoofdrol, oorspronkelijk geschreven voor castraatsopraan en hier vertolkt door de sopraan Angela Maria Blasi. Mooi gezongen, maar door het ontbreken van echte mogelijkheden tot acteren en door de extreme lengte van ‘haar’ aria’s al gauw een beetje langdradig. Alleen in duet met Elisa, vertolkt door Sylvia McNair, is er sprake van echt samenspel. In relatie tot andere personen blijft het langs elkaar heen praten. McNair zet een mooie Elisa neer en dat kan ook gezegd worden van de Tamiri van Iris Vermillion.

Agenore wordt vertolkt door Claes H. Ahnsjö, die ik tot dan toe slechts kende als Walther von der Vogelweide. En we zien Jerry Hadley als een joviale Alexander. Dat komt door ’s mans gelaatsuitdrukking; hij oogt als de vriendelijkheid zelve en zingt dienovereenkomstig.

Al met al mooie, goed verzorgde zang, maar met te weinig variatie om de aandacht langdurig vast te kunnen houden. The Academy of St. Martin in the Fields staat zoals gebruikelijk onder leiding van Neville Marriner.

Lees ook de andere delen in deze serie:

Vroege Mozarts: Mitridate, Re di Ponto
Vroege Mozarts: Lucio Silla
Vroege Mozarts: La Finta Giardiniera
Vroege Mozarts: Zaide