Tosca neemt een unieke positie in te midden van de opera’s van Giacomo Puccini. In Tosca is er namelijk wél een intrigant die ellende zaait tussen de tenor en de sopraan: baron Scarpia. Basia Jaworski laat haar gedachten gaan over de karakters uit de opera.

Neem een willekeurige Italiaanse opera: de sopraan en de tenor zijn verliefd op elkaar, de bariton en/of de mezzo zijn de boosdoeners en aan het eind is zowat iedereen dood, in elk geval de sopraan en/of de tenor.

Maar niet bij Puccini. O ja, ook bij hem wordt gestorven en gedood. En het zijn nog steeds de tenor en de sopraan die het moeten ontgelden. Maar de intriganten, die zijn er niet meer (op één uitzondering na). En is het u ook al opgevallen dat er geen rollen zijn weggelegd voor de mezzo’s? Voor het gemak laat ik Edgar niet meetellen. Per slot van rekening was het nog geen ‘echte Puccini’.

De verklaring? Bij Puccini zijn er geen goede of slechte vrouwen. Zijn vrouwen zijn sterk en kwetsbaar tegelijk. Maar onschuldig? Dat zijn ze geen van allen.

Cio-Cio-San was een geisha, Suor Angelica had een buitenechtelijk kind, Mimi had losse verhoudingen. En toch houden wij van ze, allemaal, zelfs van de wispelturige Manon Lescaut. En hun dood doet ons naar de zakdoek grijpen.

De ‘Puccini-baritons’ zijn de vriendelijkheid zelve: de lieve en behulpzame Marcello, de meelevende consul Sharpless, zelfs de sheriff Jack Rance speelt een eerlijk spel en na een verloren partijtje poker laat hij zijn rivaal gaan.

Maar er is, zoals gezegd, één uitzondering: baron Scarpia. Vanaf het begin beheerst hij het toneel in de letterlijke en figuurlijke zin. Hij is degene die het hele scenario heeft uitgedokterd en uitgewerkt tot in de kleinste details.

Scarpia is de jager, die om zijn prooi te vangen geen middelen zou schuwen. Hij is de duivel, voor niets en niemand bang. Om zijn zin te krijgen, is hij bereid vals spel te spelen. Maar: hij is alleszins weerzinwekkend. Nee, baron Scarpia is een aantrekkelijke, charmante, erudiete en intelligente man en daardoor een uiterst gevaarlijke tegenspeler.

Floria Tosca is een gevierde zangeres, een diva. Mooi, verleidelijk, vrouwelijk en beroemd, begeerd door vele mannen. Zij heeft een verhouding met een jonge schilder, Mario Cavaradossi. Hun verhouding is gepassioneerd, maar of ze werkelijk van elkaar houden?

Tosca is op het hoogtepunt van haar carrière, dus niet zo piep meer. Zij heeft al vele minnaars achter de rug en realiseert zich dat Mario wellicht de laatste kan zijn. Dat maakt haar extreem jaloers.

Voor Cavaradossi is een verhouding met een beroemde diva iets om trots op te zijn. Dat is hij ook, wat hem niet weerhoudt om ook naar andere dames te kijken en hun schoonheid te bewonderen. Hij flirt een beetje met de revolutie, denkt zichzelf belangrijk te maken door een schuilplaats aan een echte revolutionair aan te bieden. Wat een makkelijke prooi voor onze jager!

Scarpia is belast met het opsporen van republikeinen. Angelotti, ex-consul van de Romeinse Republiek, ontsnapt echter en alle sporen leiden naar een kerk, waar onze schilder aan het werk is. Maar noch Angelotti, noch Cavaradossi is aanwezig. Wel een lege broodtrommel en deuren die openstaan.

Scarpia maakt dankbaar gebruik van Tosca’s jaloezie in de (terechte) veronderstelling dat zij hem naar de schuilplaats van Angelotti zou kunnen leiden. Bovendien zit hij al een tijd achter de diva aan: hij wilt dolgraag een nacht met haar doorbrengen.

Hij laat Cavaradossi martelen en ondertussen is hij bezig Tosca te versieren. De ruil die hij haar aanbiedt (het leven van Mario tegen een partijtje vrijen) verbaast ons niet. Dat hebben wij al vaker in de opera meegemaakt. Maar de ontknoping: het is zo anders!

De meeste sopranen in dezelfde situatie plegen zelfmoord (bijvoorbeeld Gioconda en Leonora uit Il Trovatore) of geven gelaten toe (Maddalena). Zo niet onze diva. Zij vecht, bidt, smeekt en vertoont het gedrag van een opgesloten tijger, om uitendelijk Scarpia met zijn eigen broodmes te vermoorden.

Wat denkt zij hiermee te bereiken? De moord op de zo belangrijke man wordt gauw ontdekt en dan is zij noch haar vriendje (die zij nog steeds denkt te kunnen bevrijden) veilig meer. Dat kan zelfs een niet bijster intelligente diva bedenken. Wat drijft haar?

Welnu: Tosca is bang voor haar eigen emoties. Weet u nog hoe aantrekkelijk Scarpia is? Ook Tosca blijft er niet ongevoelig voor en dat beangstigt haar in hoge mate. Om aan de erotische aantrekkingskracht van Scarpia te ontsnappen, moet zij hem doden. Dan pas kan zij werkelijk vrij zijn.

Zij spoedt zich naar de Engelenburcht, waar haar minnaar gevangen zit, vertelt hem wat zij gedaan heeft en dat zij vrij zijn. Er rest nog een kleinigheidje: een ‘schijnexecutie’. Maar helaas, Scarpia was nooit van plan geweest om Tosca voor de nacht te betalen en Mario wordt daadwerkelijk gedood. Dan pas beseft Tosca dat Scarpia haar zelfs in het toneelspelen heeft overtroffen. En dat kan zij hem niet vergeven. ‘O Scarpia, avanti a Dio!’ (O Scarpia, tot voor God!) zijn haar laatste woorden.

Er zijn duizenden Tosca’s op de markt verschenen. Ik ga ze zeker niet bespreken, niet nu. Eén ding: Maria Callas heeft haar niet uitgevonden. En voordat u mij allemaal haatbrieven gaat schrijven: zij is LA DIVINA! Ook ik ben gek op haar. Maar Tosca? Nou, nee… Niet echt. Waarom? Omdat ze niet van haar heldin hield! En omdat ze niet snapte wat haar beweegredenen waren.

Zoekt u een echte Tosca? Ga dan luisteren naar Rosa Ponselle, Rosa Raisa, Magda Olivero, Renata Tebaldi, Zinka Milanov, Eleanor Steber, Leyla Gencer, Maria Caniglia. En – wellicht niet de eerste keuze, maar toch – Régine Crespin.

Van Crespin verscheen onlangs een totaal onbekende opname uit New York, gemaakt in april 1965. Uiteraard live en uiteraard een piraat (GM 6.0021). Haar Cavaradossi is Franco Corelli en als Scarpia krijgen wij George London (persoonlijk heb ik hem liever dan Gobbi, maar dat is een kwestie van smaak). Zo bijzonder!