Hij zong meer dan 100 rollen op de grootste operatonelen ter wereld. Nu heeft hij zich toegelegd op het lesgeven. William Matteuzi (53) is een zwaargewicht in het operavak, en in het bijzonder in de belcanto-stijl. In Den Bosch legt hij uit wat dat nou eigenlijk betekent, belcanto. ,,Iedere zanger zou met belcanto moeten beginnen.”

Een Belcanto Summer School associeer je niet zo snel met natte Bossche straten… Maar ach, waar de summer het laat afweten, is het belcanto dubbel en dwars aanwezig. Het Internationaal Vocalisten Concours heeft voor deze eerste zomercursus een kwartet grootheden in het belcanto-vak opgetrommeld. Sopraan Nelly Miricioiu, dirigent David Parry, goeroe Luca Gorla en tenor William Matteuzzi. De hele week verzorgen zij lessen en masterclasses in Den Bosch.

Matteuzzi heeft, ondanks de Hollandse drup, niets van zijn zonnig, Italiaans temperament verloren. Hij is welbespraakt en opgewekt en zit vol grappen en originele beeldspraak. Bijzonder down-to-earth, voor een ster die in 1981 in de Scala debuteerde, in 1988 voor de 3900 stoelen van de Metropolitan Opera stond en sindsdien tophuis na tophuis aandeed met een imposant groot repertoire.

Het is de tweede dag van de Summer School en Matteuzzi komt net uit een ochtendsessie met vier zangers in De Muzerije. Hij is goedgeluimd over de kwaliteiten van de jonge zangers. ,,Ze zijn dorstig naar informatie over belcanto”, stelt hij tevreden. ,,Ze hebben een goede attitude. Dat is niet altijd zo. Je komt ook zangers tegen die alleen maar aan een masterclass deelnemen om te laten zien hoe goed ze alles al weten.”

Simpel leven

Matteuzzi geniet ervan om jonge zangers iets van zijn ervaring over te brengen. ,,Het is alsof ik duizend kinderen heb die ik melk moet geven”, lacht hij. ,,Soms is het vermoeiend of lijken de kinderen een allergie te hebben en willen ze mijn melk niet accepteren, maar ik geniet ervan. Ik heb zelf geen kinderen, dít zijn mijn kinderen.”

In het begin combineerde de Italiaan het lesgeven nog met het zingen, maar daar zette hij vlot een punt achter. ,,Als je het goed wil doen, moet je het al je aandacht geven. Dat geldt voor zowel lesgeven als zingen. Mijn stem is niet van nature fantastisch, alles heb ik met heel veel studie en inspanning moeten doen. Dat is ook mijn boodschap aan zangers: het gaat niet vanzelf.”

Matteuzzi heeft een eigen zangstudio in een kleine plaats buiten Bologna. ,,Ik houd ervan rustig en vredig te werken, tussen het groen”, zegt hij. ,,Toen ik jong was, wilde ik de hele wereld ontdekken. Nu houd ik van een simpel leven. En van lekker eten. Maar niet te veel, want ik geef vier keer per jaar bloed en dan zeggen ze daar weer: ‘oh oh meneer Matteuzzi, te veel pasta gegeten?’”

Het zingen mist de tenor niet vaak. ,,Ik kan nu eindelijk léven”, lacht hij. ,,Ik hoef niet ieder moment bang te zijn dat ik een verkoudheid of griepje oploop. Ik kan gewoon naar buiten als het koud is. En als ik mijn stem kwijt ben… who cares! Bovendien heb ik zoveel gedaan in mijn carrière… daar komen de meesten nog in geen twee levens aan toe. Een tijdje terug vroeg iemand me een uitgebreid cv op te sturen. Ik heb toen alles wat ik gedaan heb op een rijtje gezet. Ik kwam uit op 107 rollen.”

Geen Everest

Matteuzzi mist het toneelleven alleen als hij ‘verschrikkelijke dingen’ hoort in het theater. ,,Het lijkt tegenwoordig wel alsof mensen denken dat je al opera kunt zingen als je wat kunt schreeuwen onder de douche – je weet wel, ‘vincerò!’”

,,Ik denk dat veel zangstudenten te lichtzinnig studeren en dat het algemene niveau daarom tegenwoordig lager is. Dat artistieke vuur, diep van binnen, dat je ieder detail wil onderzoeken, dat je graaft naar de bedoeling van de componist met een bepaalde passage: dat zie ik te weinig. Er is een grote groep zangers op een laag niveau en een forse groep op gemiddeld niveau, maar op het hoogste niveau is er niemand. Een Callas, een Tebaldi: we missen ze. We hebben mooie bergen hoor, maar geen Mount Everest.”

En zo is er wel meer waar Matteuzzi zich zorgen over maakt. Het feit dat jonge zangers allemaal op Youtube zitten, maar geen idee hebben waar ze naar moeten zoeken bijvoorbeeld. Of het verkeerde beeld dat iemand als Andrea Bocelli (,,ieder koor ter wereld heeft zo’n tenor”) van klassiek zang neerzet. Of de groeiende nadruk op het uiterlijk in het operacircuit. ,,Esthetica is prima hoor, zolang het gaat om wie er naast me in bed ligt…”

Mona Lisa

Wie van Matteuzzi les krijgt, loopt in elk geval geen kans het vak te lichtzinnig op te vatten. De Italiaan heeft sterke opvattingen over opera en stemontwikkeling. De spil in zijn verhaal: belcanto.

,,Opera is gestoeld op tradities”, begint hij. ,,Je bent dienaar van een kunstvorm die al uitgevonden is. Je gaat geen snorretje tekenen op de Mona Lisa in Parijs. Nee, de Mona Lisa is eenvoudigweg zoals die is. Opera is ook simpelweg zoals het is.”

In de ogen van Matteuzzi moet iedere jonge zanger daarom teruggrijpen op die tradities, en dan om te beginnen de traditie van het belcanto. ,,De laatste twintig, veertig jaar is de definitie van belcanto wat veranderd, maar ik zie belcanto als de periode van Mozart (die moet er echt bij) tot halverwege de negentiende eeuw. In die tijd gebruikten de componisten de stem op de meest uitgebreide manier. Alle moeilijkheden van de stem kun je in dat tijdvak vinden. Dus als je dat onder de knie hebt, kan je bijna alles zingen.”

,,Het hoofdkenmerk van het belcanto is het legato”, vervolgt Matteuzzi. ,,Dat leert je het functioneren van je adem kennen. En als je dat uiteindelijk perfect kent, heb je een basis waar je een huis op kunt gaan bouwen. Op die basis kun je aan de slag gaan met staccato, portamento, trillers, hoge noten, lage noten…”

Volgens Matteuzzi denken zangstudenten vaak dat ze de belcanto-techniek gebruiken, maar als hij het ze vervolgens tot in detail uitlegt, zijn ze altijd weer verrast. ,,Ze zijn als vleermuizen die constant tegen een muur op vliegen. Laat ze het raam dat ernaast zit zien en je ziet meteen de verandering. Vandaag had ik nog twee jongens die opeens een nieuw, heel comfortabel gevoel voelden tijdens het zingen.”

Belcanto zou dan ook veel wijdverspreider moeten zijn onder jonge zangers, vindt de master. ,,Het baant een veilige weg om verder te gaan. Als je eenmaal de moeilijkheden van Norma hebt overwonnen, kun je goed overstappen naar Tosca of Turandot. Maar nooit andersom. Natuurlijk zijn alle stemmen weer anders. De ene stem is heel sterk, de ander fragiel. Maar allemaal hebben ze educatie nodig.”

Zeani en Lemeni

Matteuzzi leerde zelf de belcanto-kneepjes onder Rodolfo Celletti, een vooraanstaand expert, auteur en docent op operagebied. ,,Mijn eerste leraar was geschoold in het verismo. Ik was nogal een vurige jongen en hij stookte dat vuur alleen maar verder op. I was a bomb”, lacht Matteuzzi. ,,Dat was niet juist voor me. Maar toen ontmoette ik Celletti. Hij zei: je hebt een veelbelovende stem, maar je gebruikt hem niet op de juiste manier. Ik zei alles vaarwel wat ik tot dan toe deed en volgde hem.”

Onder Celletti ontdekte Matteuzzi ook het repertoire waar zijn stem het meest geschikt voor was. ,,Mijn stem had altijd al een vreemde natuur. Toen ik twaalf was, ontdekte ik opera door een plaat met op de ene kant sopraan Virginia Zeani en op de andere kant haar echtgenoot, bas Nicola Rossi Lemeni. Ik begon de plaat iedere dag na te zingen. Beide kanten. Van de lage basaria’s van Zaccaria uit Nabucco tot de hoge f van de sopraan. En ik kon het!”

Celletti hielp Matteuzzi om zijn grote bereik op een juiste manier in te zetten en zijn extreem hoge noten – zijn handelsmerk – op een veilige manier te zingen. ,,Toen ik de eerste keer een hoge f zong, zei men tegen me: doe dat nooit meer, want je kilt je stembanden. Maar toen vond ik de juiste positie en ging het geweldig. Alsof je een ladder neerzet en heel snel omhoog klimt. Dat was fantastisch.”

,,Maar dat doe je niet vaak, zo’n noot”, vervolgt de tenor. ,,Ik zong zo’n noot nooit twee keer tijdens een voorstelling. En ik deed het alleen als ik helemaal opgewarmd was, want je rekt je stembanden werkelijk tot de limiet.”

De avonden dat zijn stem in optima forma was, herinnert Matteuzzi zich nog levendig. ,,Ik weet dat ik eens een reeks voorstellingen van Rossini’s Otello zong met Chris Merritt. Ik was Rodrigo, hij Otello. Het was geweldig met hem te zingen. Zijn enorme stem sleurde je helemaal mee. Op een gegeven moment gebruikten we de hoge noten echt als een soort zwaarden in een duel. Dat was show.”

,,Maar dat zijn zeldzame avonden”, haast Matteuzzi zich te zeggen. ,,Dat leer ik jonge zangers ook. Je hebt maar drie, vier, hooguit vijf avonden in een jaar dat je je echt goed voelt. Het vak is niet zo mooi als het er uitziet.”

De Belcanto Summer School wordt op zaterdag 10 september afgesloten met een feestelijk slotconcert in het Jheronimus Bosch Art Center. Het concert begint om 20.00 uur. Zie voor meer informatie de website van het Internationaal Vocalisten Concours.