Er gaat niks boven een live-voorstelling, maar er is veel behoefte aan achtergrond”, zegt operadocent Ben Coelman. Hij is één van de vele docenten die door heel het land liefhebbers van meer achtergrondkennis voorzien. Place de l’Opera zette het cursusaanbod van seizoen 2011/2012 op een rij.

Wie beter voorbereid wil zijn bij een operavoorstelling kan naar de inleiding die veel theaters vooraf aanbieden. Maar er is meer. Overal in Nederland kun je in cursusverband studeren op geschiedenis, uitvoering, tekst en muziek van de opera. Wel of niet gekoppeld aan een uitvoering in het theater, gericht op muziek of dramaturgie, thematisch of chronologisch, voor ouderen of alle leeftijden, diepgaand of snel: de geïnteresseerde bezoeker heeft het voor het uitzoeken. En soms is het kaartje voor de voorstelling die besproken wordt extra voordelig.

Het niveau is verschillend, van introducerend tot wetenschappelijk, compleet met tentamen. Place de l’Opera zette het aanbod onder elkaar. Alles wat meer is dan een eenmalige introductie op een operavoorstelling is meegeteld. Sommige cursussen beginnen binnenkort en kunnen dus al volgeboekt zijn.

Operadocent Ben Coelman zegt het met grote stelligheid: ,,Hoe meer je van opera weet, hoe leuker je het gaat vinden.” Hij geeft binnenkort voor de vijfde keer een cursus over opera in Enschede. ,,Wat ik in die cursus doe, is het kunstwerk van de componist in zijn tijd plaatsen. Je kunt bijvoorbeeld het werk van Wagner beter begrijpen als je de betekenis van Meyerbeer kent.”

Coelman is hoofd bureaudramaturgie en educatie bij de Nationale Reisopera, die voor de operacursus in Enschede samenwerkt met HOVO (Hoger onderwijs vooor Ouderen). ,,De cursus is een beginnerscursus, maar op niveau. Het is wel hoger onderwijs. Ik ga bij mijn programmering ervan uit dat mensen basiskennis hebben, maar ze hoeven geen noten te kunnen lezen.”

Docent Coelman heeft een goed beeld van de verwachtingen van zijn deelnemers. Ze komen met of zonder uitgebreide voorkennis, met weinig of juist veel opera-ervaring. ,,Het publiek is een doorsnee van het operapubliek, jong en oud. Bij cursussen overdag zie je wat meer oudere mensen, die hebben een grote cursusbereidheid. Soms komen er mensen die wel van muziek houden, maar nog niet erg bekend zijn met opera . Die steken een teen in het lauwe water om te kijken of het wat voor ze is.”

In een operacursus is er veel meer ruimte om op de stof in te gaan dan bij een inleiding voor een voorstelling. ,,Bij frequente operabezoekers is er behoefte aan achtergrond, ook om hun eigen smaak te ontwikkelen. Ik gebruik veel meer video en geluid dan bij de gewone opera-inleidingen. Dat materiaal vernieuw ik voortdurend, als er mooie nieuwe dingen verschijnen. Ik sluit zoveel mogelijk aan bij wat er in het land te zien is.”

Er zit ook huiswerk in de cursus. De deelnemers krijgen vragen mee om thuis met geluidsfragmenten te beantwoorden. ,,Ik wil graag dat mensen de structuren leren kennen in de geschiedenis van de opera. Ik kijk met de mensen vanuit onze tijd naar opera. Het perspectief in mijn cursus is de sociaal-historische context van opera. Je moet de maatschappij kennen van die tijd om het werk te begrijpen. Ik beschouw opera daarbij als een metafoor van het werkelijke leven.”

De cursus Het lied van liefde en dood is mogelijk al volgeboekt voor deze keer, maar Ben Coelman start graag, eventueel elders, een nieuwe leergang.

OVERZICHT

Almere
Dit seizoen is er in de Schouwburg een operacursus van drie losse avonden. Op 25 oktober gaat het over Die Zauberflöte, 28 februari 2012 is Die lustige Witwe aan de beurt en op 16 mei kunt u een introductie volgen voor Madama Butterfly van Opera Zuid. Gerard Legeland verzorgt de drie avonden. Zie voor meer informatie de website van Schouwburg Almere.

Amersfoort
In Amersfoort is een leergang te volgen over opera’s die dit seizoen door De Nederlandse Opera aan de Amstel worden opgevoerd. De cursus is een initiatief van HOVO-Utrecht en wordt gegeven door C. Verhamme. De cursus geeft aandacht aan het genre of de stroming, de plaats die een opera inneemt in het werk van de componist, de voornaamste muzikale kenmerken, de inhoud en achtergrond van het libretto. De cursus start op 23 maart 2012, heeft vijf bijeenkomsten en kost voor het standaardtarief € 93. Zie voor meer informatie de website van HOVO-Utrecht.

Amstelveen
In Amstelveen is Gerard Legeland de docent. De operacursus van de Schouwburg Amstelveen volgt de programmering in het seizoen met toelichtingen op Die Zauberflöte, Das Land des Lächelns en Nabucco. Tijdens de cursusavonden staat steeds één opera en zijn componist centraal. Daarnaast besteedt Gerard Legeland aandacht aan de historische ontwikkeling van opera, aan regie en vormgeving en aan de zangers en hun stem. De serie avonden begint op woensdag 2 november en loopt door tot 29 februari. Prijs van de cursus is € 155 voor drie cursusavonden inclusief cursusmateriaal en eersterangs entreebewijzen. Zie voor meer informatie de website van Schouwburg Amstelveen.

Amsterdam
Het Muziektheater biedt dit seizoen niet minder dan vier cursussen aan. Dat opera vanuit meer invalshoeken te benaderen is, wordt geïllustreerd door het aanbod van Het Muziektheater bij drie opera’s die komend voorjaar op het programma staan bij De Nederlandse Opera: Il Turco in Italia van Rossini, Don Carlo van Verdi en Parsifal van Wagner.

In de cursus Van concept naar regie geeft operaregisseur Marcel Sijm inzicht in het artistieke proces dat aan een voorstelling voorafgaat. Aan de hand van filmfragmenten (van uitvoeringen van andere operahuizen) worden de keuzes van het DNO-regieteam in een breder perspectief geplaatst. De cursusavonden in Het Muziektheater vinden plaats tussen 5 april en 7 juni 2012.

Bij dezelfde drie opera’s valt ook veel te zeggen over de ontwikkeling van de stem. Onder de titel Van lyriek naar dramatiek geeft dramaturg en auteur Willem Bruls een overzicht van de ontwikkeling van het belcanto van Rossini naar de dramatische uitdrukkingskracht van Wagner. Deze cursus start op 10 april 2012 en loopt door tot 5 juni.

Beide cursusssen zijn met of zonder kaarten voor de voorstellingen te boeken. Voor alleen de cursus betaalt u € 103, met kaarten beginnen de prijzen bij € 433 voor de derde rang.

Het Muziektheater biedt ook voor beginnende liefhebbers twee cursussen. Aan de uitvoeringen van Renard / Le Rossignol van Igor Stravinsky (in december) en Don Carlo (in mei) zijn elk twee avonden cursus gekoppeld. Op avond één gaat het over dramaturgie, regie en muziek. De tweede avond krijgen deelnemers een rondleiding achter de schermen en worden productionele aspecten als productieleiding, productieplanning en toneeltekeningen belicht alsmede kostuum en decor. Aan de productie verbonden medewerkers vertellen daarbij over hun vak en hun specifieke bijdrage aan de voorstelling die de deelnemers gaan bezoeken.

De cursussen beginnen op 15 december 2011 voor Renard en op 8 mei 2012 voor Don Carlo. Cursusprijs is 63 euro. Met plaatskaarten beginnen de prijzen bij 143 euro. Zie voor meer informatie de website van Het Muziektheater.

Bergen op zoom
In theater De Maagd zijn dit seizoen drie avonden geprogrammeerd met opera en operette. Voor elke voorstelling is een bijeenkomst, die apart of als serie te boeken is. Achtereenvolgens belicht docent Ted van der Heijdt Il Trovatore, Nabucco en de operette Der Zigeunerbaron, die dit seizoen op de planning van De Maagd staan. De eerste operales vindt plaats op dinsdag 19 oktober 2011, volgende avonden zijn op 11 januari en 12 april 2012. Kosten zijn € 8,50 per cursusavond. Zie voor meer informatie de website van De Maagd.

Den Haag
In Den Haag werken de Koninklijke Schouwburg, de Volksuniversiteit en het Lucent Danstheater samen in het cursusaanbod bij voorstellingen in de genoemde theaters. Bij de uitvoeringen van Carmen, La Traviata, Die Lustige Witwe en Le Nozze di Figaro is een cursusavond voorzien in het Lucent Danstheater. Zanger, dirigent en operakenner Gerard Legeland geeft op de vier avonden uitleg en achtergronden.

De cursus van vier avonden start op donderdag 27 oktober en loopt tot april, parallel aan de voorstellingen. Het cursusprogramma en eersterangskaarten voor de uitvoeringen zitten in de pakketprijs van € 200. Zie voor meer informatie de website van de Koninklijke Schouwburg.

Enschede
In samenwerking met de Nationale Reisopera biedt HOVO Overijssel het komende seizoen de cursus Het lied van liefde en dood. Ben Coelman, hoofd bureaudramaturgie en educatie van de Nationale Reisopera, gaat in vijf bijeenkomsten dieper in op de belangrijkste episoden uit de operageschiedenis en de typische stijlkenmerken van die periodes. De cursus wordt gehouden op de maandagmiddag in het gebouw van de Nationale Reisopera in Enschede. Zie voor meer informatie de website van HOVO-Twente.

Eindhoven
Voor wie meer wil weten over Mozarts Da Ponte-opera’s is er in het Parktheater in Eindhoven de cursus Mozart en zijn opera’s. Het gaat in deze cursus vooral om de vernieuwingen die Mozart aanbracht in het genre opera. Operakenner Leo den Oudsten verzorgt deze cursus die tussen donderdag 3 november en donderdag 1 december wordt gehouden. Prijs: € 70,00.

In 2012, op 18 januari start in het Parktheater de algemene cursus Kijken en luisteren naar opera met dezelfde docent. Die cursus is voor ‘liefhebbers en ontdekkers’. Zie voor meer informatie de website van het Parktheater.

Leeuwarden
Het filmhuis in de Friese hoofdstad programmeert een operacursus met een afgebakend thema: de Russische opera. Docent Rudolf Nammensma loodst zijn cursisten in vijf middagen door de historie. Boris Godoenov van Moessorgski komt uitvoerig aan bod, maar ook Oorlog en Vrede van Prokofiev en Evgeni Onjegin van Tsjaikovski. De cursus van vijf lessen in het Filmhuis in Leeuwarden begint op woensdag 8 februari 2012. Zie voor meer informatie de website van het Filmhuis Leeuwarden.

Nijmegen
In de cursus Orpheus en Euridice: mythe en opera komt in zes hoorcolleges de Griekse mythe aan de orde die verschillende componisten inspireerde, Monteverdi, Von Gluck en Jacques Offenbach.

Met twee docenten, Joost Langeveld en Jacques de Vroomen, is er zowel aandacht voor de muzikale vormgeving als voor de literaire en cultuurhistorische betekenis van het Orpheus-verhaal in het algemeen en van de libretto’s van de opera’s van Monteverdi, Gluck en Offenbach in het bijzonder. Het eerste college is op woensdagochtend 2 november 2011. De cursus kost € 152. Zie voor meer informatie de website van de HOVO-Nijmegen.

Op 10 november 2011 begint een tweede serie colleges onder de titel Italiaanse en Franse opera’s en hun Duitse muze. Docent Maarten-Jan Dongelmans spreekt over Gluck, Wagner en Schiller en over opera’s als I Masnadieri, Maria Stuarda, La Wally, Faust en Werther. De start is op donderdag 10 november en de colleges lopen door tot en met 8 december 2011 in de ochtenden. Kosten: € 126. Zie voor meer informatie de website van HOVO-Nijmegen.

Rotterdam
Op de Erasmusuniversiteit organiseert HOVO de cursus Grand’ Opera – De hoogtijdagen van de opera (1750-1900). In tien colleges gaat docent Kees Wisse in op de succesvolle componisten in die periode, zoals Mozart, Verdi, Wagner en op de ontwikkeling van de opera in Frankrijk en Rusland. De serie colleges, ’s middags op Woudestein, start op 24 januari 2012 en loop door tot 3 april 2012. Kosten: € 265 (Hovo-plusprijs € 295). Zie voor meer informatie de website van HOVO-Rotterdam.

Smilde
De uitvoering van Nabucco van Verdi is aanleiding voor de bibliotheek van Smilde om een cursus aan te bieden rond die opera. Muziekkenner Maarten Zweers geeft twee voordrachten over de wondere wereld van de opera en over Nabucco van Verdi. De voordrachten zijn op de zondagmiddagen 30 oktober en 13 november in de bibliotheek van Smilde. Muzikale voorkennis is niet nodig. Een bezoek aan Nabucco in één van de noordelijke theaters is een mogelijkheid. Zie voor meer informatie de website van Bibliotheek Smilde.

Tilburg
Mozart en zijn opera’s. Onder die titel is in Tilburg dit najaar een cursus bij het HOVO. De schijnwerpers zijn vooral gericht op de vernieuwingen en hervormingen in Mozarts opera’s. Er wordt door docent Leo den Oudsten een beeld geschetst van Mozart als vernieuwend operacomponist, maar ook de persoon daarachter zal worden belicht. Het programma bestaat uit zes hoorcolleges, die ’s middags worden gegeven en beginnen op 8 november 2011. Prijs: € 151. Zie voor meer informatie de website van HOVO-Brabant.

Ook in de bibliotheek in Tilburg is er dit seizoen een aanbod. Er zijn twee op zichzelf staande cursussen onder de titel Operabeleven die opeenvolgend gevolgd kunnen worden. Deel één is al gestart, deel twee begint in januari 2012. In dat deel van Operabeleven gaat het over liefde, religie en oorlog. Componisten zoals Händel, Rossini, Verdi en Debussy verklankten de uit oorlogsconflicten voortkomende gevoelens van macht, onmacht, haat en liefde. Deze cursus start op 11 januari 2012. De prijs voor zes lessen, op woensdagmiddag in de Openbare Bibliotheek aan het Wagnerplein in Tilburg, is € 107. Zie voor meer informatie de website Operabeluisteren.com.

Landelijk
De Open universiteit heeft in zijn pakket ook een cursus over opera, met een studielast van 100 à 120 uren. Er is geen vooropleiding nodig, de cursus maakt geen deel uit van de bacheloropleiding, maar eindigt wel met een tentamen. De OU belooft een bijzondere cursus die een benaderingswijze van opera biedt vanuit verschillende disciplines. Er staan twaalf opera’s centraal, waaronder Alceste (1674) van Lully en The Rake’s Progress (1951) van Stravinsky. Het cursusmateriaal is zowel schriftelijk als audio-visueel. Zie voor meer informatie de website van de Open Universiteit.

België
De website van het Davidsfonds is voor België een goed startpunt bij het vinden van een operacursus. Het cultuurfonds organiseert dit najaar onder meer een cursus over Giuseppe Verdi, op vier avonden in Affligem vanaf 7 november. Het fonds heeft ook excursies en cultuurreizen in het pakket. Zie voor meer informatie de website van het Davidsfonds.