Liefde, haat, bedrog, wraak, manipulaties, verkleedpartijen, zwarte magie: Götterdämmerung is buitengewoon spannend. Basia Jaworski zet diverse dvd’s en cd’s van het vijf uur durende sluitstuk van Wagners Ring op een rij.

In tegenstelling tot Siegfried vind ik Götterdämmerung bijzonder spannend. Niet alleen vanwege alle ingrediënten die hierboven al genoemd werden, maar ook vanwege de enorme impact die de muziek heeft, althans op mij. Al vanaf de ouverture, mits goed gespeeld, zit ik helemaal in de houding. Natuurlijk moet je de voorafgaande delen kennen, al is het maar uit een boekje, maar wat mij betreft kan Götterdämmerung ook helemaal op zichzelf staan.

Een kleine wandeling langs de officiële opnamen leert ons dat het meest opgenomen deel Die Walküre is (111), gevolgd door Das Rheingold (99). Op nummer drie hebben wij Götterdämmerung (91) en dan pas komt Siegfried (86). Ik ben dus niet helemaal alleen.

Waar ik het met u over wil hebben, zijn wellicht niet de belangrijkste uitgaven, maar ook die moeten ooit aan de beurt komen.

Weimar
Allereerst een dvd uit Weimar (Arthaus 101359). De Staatskapelle Weimar wordt fatsoenlijk gedirigeerd door een mij totaal onbekende Carl St.Clair en de regie wordt verzorgd door Michael Schulz, die alle regels voor het moderne regietheater respecteert.

Schulz heeft een obsessie met punkers en oude vrouwen met lang grijs haar en dat past hij toe waar nodig en het liefst waar het niet nodig is. De drie Nornen (lang grijs haar) zijn net heksen, die de slapende tieners verschrikkelijke gruwelverhalen vertellen.

Grane, het paard van Brünnhilde is eigenlijk ook een vrouw (lang grijs haar), wat op zich niet eens zo gek is. Ze is tenslotte een belangrijke deelnemer aan het verhaal. Maar als de slapende punkers, die eigenlijk ook paarden zijn (geworden?), Grane te grazen nemen, haar grijze manen afknippen, haar met messen bewerken en – ik verzin het niet, hoor! – haar onthoofden, dan haak ik af.

Mario Hoff (Gunther) is voornamelijk onsmakelijk: dik, onverzorgd, met een vieze, ongewassen pruik… Ik neem aan dat het de bedoeling was, maar zelfs zonder de ‘vermomming’ houden we niet van Gunther!

Waarom heb ik er dan naar gekeken? Vanwege Catherine Foster, ook onze Brünnhilde in Amsterdam. De opname dateert van vijf jaar geleden. Ze is zonder meer goed, maar niet uitzonderlijk.

Een (vocaal) lichtpunt in de verder donkere regietheatertunnel is Renatus Mészár als Hagen.

Stuttgart
Steeds vaker betrap ik mij erop dat ik veel liever luister dan kijk. Dat is ook de reden dat ik blij was met de cd-uitgave van Götterdämmerung uit Stuttgart, geregisseerd door Konwitschny (Naxos 8660179-82). Want ernaar kijken, nee, dat kon en kan ik niet opbrengen.

Het is niet de beste uitvoering van het werk die er is en soms stijgt het niet eens boven de middelmaat uit. Dat ligt een beetje aan Lothar Zagrosek, een dirigent die ik anders zeer bewonder, maar die de spanning niet goed weet op te bouwen. Maar er deden twee Nederlanders aan mee: Eva-Maria Westbroek als Gutrune en Albert Bonnema als Siegfried. Vandaar ook dat ik het belangrijk vond om ernaar te luisteren en erover te berichten.

Bonnema kan mij maar matig overtuigen. Zijn stem klinkt bij vlagen behoorlijk geknepen en ik mis dat ‘heldische’. Maar de jonge Westbroek is natuurlijk heerlijk om naar te luisteren. Gutrune vind ik niet echt haar rol, maar zij legt er alles in wat ze heeft en ze dat is heel wat. Naast die geweldige stem beschikt ze over een zeer eigen geluid, iets wat tegenwoordig zeldzaam is geworden.

Luona deVol is verder een fantastische Brünnhilde, krachtig en zeer overtuigend.

New York
De box met Metropolitan Opera-opnamen op Sony (88765 42717 2) biedt een Götterdämmerung uit duizenden, opgenomen op 11 januari 1936. Het geluid is pover en je hoort ook de ouderwetse naald op een schellakplaat krassen. En af en toe gaat het geluid haperen. Storend? Niet voor mij, want de kwaliteit van de zang is van het allerhoogste niveau.

Dat begint al met de drie Nornen, die, zoals gebruikelijk, later terugkomen in de gedaante van de drie Rijndochters. Op de derde na dan, gezongen door Dorothee Manski, want die keert terug als Gutrune.

Dat Lauritz Melchior een volbloed Siegfried is, mag niemand verbazen; dat wisten en dat weten wij. Maar deze opname is bij mijn weten zijn eerste volledige Götterdämmerung-Siegfried, althans buiten het piratencircuit om.

Brünnhilde wordt gezongen door Marjorie Lawrence. Zij heeft wereldfaam verworven door op een echt paard het vuur in te rijden, precies zoals Wagner het zich voorstelde. In die tijd was Lawrence een vermaard Wagner-zangeres, iets wat weinig mensen zich nog kunnen herinneren. Haar roem leeft nog steeds voort in de Hollywood-film Interruppted Melody, een film over haar leven (aanbevolen!).

Het orkest onder leiding van Artur Bodanzky speelt heel erg licht en toch ontbreekt het nergens aan drama. Hier heb ik met heel erg veel plezier naar geluisterd.

Luister hieronder naar Marjorie Lawrence die ‘Starke Scheite schichtet mir dort’ zingt:

Bayreuth
De box met de ‘Bayreuther tenoren’ (Intensemedia 600063) stelt mij lichtelijk teleur. Ik kan maar niet warm lopen voor de Siegfried van Windgassen en Martha Mödl doet aan schreeuwen (Keilberth, 1953). Maar dan komt Max Lorenz voorbij om ‘even’ ‘Brünnhilde! Heilige Braut’ (Heger, 1944) te zingen en je vergeet de hele wereld… Nee, zo worden ze tegenwoordig echt niet meer gemaakt!

Fischer en Domingo
Tot slot twee zijsprongetjes. Bij Channel Classics (CCS SA 32713) mocht Iván Fischer zijn licht op de jarige werpen in een opname met fragmenten uit Die Meistersinger, Götterdammerung en de Siegfried-Idyll. Voegt hij iets toe aan al die bestaande opnamen? Hij is zonder meer milder en lyrischer, maar van mij mocht hij ook wat feller uitpakken, zeker bij Siegfrieds begrafenismars.

Zijn ouverture van Die Meistersinger vind ik heel erg mooi, maar voor de rest is het resultaat nogal wisselend, wat ook aan de zeer zachte opname kan liggen.

Ik heb het niet zo op Petra Lang. Voor mijn gevoel ontbreekt het haar aan dat kleine ‘etwas’ dat een mooie stem bijzonder maakt. Noch haar Kundry noch Venus hebben mij ooit kunnen bekoren, maar als Brünnhilde is zij gewoon miscast. Gelukkig voor haar speelt Fischer met zijn orkest ‘mild und leise’, maar zelfs dan…

Op de cd getiteld Scenes from the Ring (EMI 5572422) zingt Plácido Domingo alle grote muziek van Siegfried uit zowel Siegfried als Götterdämmerung, en hij doet het fantastisch – met of zonder accent. Luister alleen maar naar ‘Nothung’ of ‘Dass mein Vater nicht ist’, om van ‘Brünnhilde! Heilige Braut!’ maar te zwijgen. Kan het nog indrukwekkender? Wat een genoegen om hem in die rol te horen, die hij ooit dacht in zijn geheel te kunnen zingen, maar die hij zich nooit eigen heeft gemaakt.

Hij wordt bijgestaan door een uitstekende Violetta Urmana (Brünnhilde) en ook de begeleiding door het orkest van Covent Garden onder leiding van Antonio Pappano is voorbeeldig.