Stichting Opera op Zak beëindigt op zondag 2 november bij Festival Vocallis in Maastricht zijn tournee met Vom Fischer und seiner Frau, een korte opera van Othmar Schoeck. De productie is typerend voor wat Opera op Zak nu al tien jaar doet: met jonge artiesten onbekende opera’s brengen in kleinschalige producties. Regisseur Elsina Jansen: “Ik wil met weinig middelen maximaal effect bereiken.”

Opera op Zak bestaat tien jaar. Om dat te vieren, had oprichter en artistiek leider Elsina Jansen geen beter stuk kunnen kiezen dan Vom Fischer und seiner Frau. Het operaatje van de Zwitserse componist Othmar Schoeck bevat alle karakteristieken waar Opera op Zak voor staat. Het is kort, het is grappig, het is onbekend, het is klein te bezetten en het is geknipt om buiten op te voeren.

Jansen, een regisseur met een berg regie-ervaring bij grote en kleine gezelschappen in Nederland en België, ensceneerde het werk afgelopen zomer voor het Grachtenfestival. Daar kreeg het in de tuin van Museum van Loon elf uitverkochte voorstellingen. Bij Festival Vocallis wordt daar op 2 november een twaalfde voorstelling aan vastgeknoopt.

Hoe vind je zo’n onbekend werk als dit?
“In dit geval werd het stuk gevonden door Paul Oomens, die voor twee van mijn producties de dramaturgie heeft gedaan en een waanzinnige muzikale speurneus heeft. Maar meestal vind ik de werken zelf, simpelweg door veel te zoeken in bibliotheken en op internet.”

Waarom onbekend repertoire?
“Het hóeft niet onbekend te zijn. We hebben twee jaar geleden nog het bekende La serva padrona van Pergolesi gedaan, hoewel wel in een nieuwe, Nederlandse hertaling. Maar het leuke van onbekend repertoire is dat het je zo veel vrijheid geeft. Al moet de muziek wel goed zijn; alles staat of valt met de muziek. En het libretto moet voor mij een ‘haakje’ hebben: het moet blijven hangen.

Het nadeel van onbekend repertoire is wel dat het lastiger is om te verkopen. Zeker in een tijd waarin zelfs bekende werken niet meer automatisch volle zalen trekken. Maar met de juiste partners, zoals het Grachtenfestival, kan het wel.”

Kleinschaligheid is een ander speerpunt van Opera op Zak. Moest deze opera daarvoor aangepast worden?
“Ja. Het is geschreven voor een groot orkest. Dirigent Ivo Meinen heeft het bewerkt voor een ensemble van zes musici. En eigenlijk mag ik het niet zeggen, maar het is bijna mooier dan het origineel. Schoecks opera is heel subtiel en dat komt in deze nieuwe bewerking heel goed uit. De uitgever heeft ons arrangement ook opgenomen in zijn assortiment.”

Kun je de muziek van Schoeck omschrijven?
“Ik zou zeggen: expressionistisch. Het is tonaal en heel goed te begrijpen. Eerder Strauss dan Schönberg, met tegelijk de ‘simpelheid’ en romantiek van Schumann.”

Waar gaat het verhaal over?
“Het is gebaseerd op een sprookje van de gebroeders Grimm en ik heb me laten vertellen dat het in de jaren vijftig op de koffiepotjes van Van Nelle stond. De kern van het verhaal is hebzucht.

Een visser en zijn vrouw wonen in een ‘pispot’, een krot. De vrouw wil duidelijk meer. Op een dag vangt de visser een vis die kan praten. Hij gooit hem meteen terug, maar zijn vrouw zegt: kon je niet een wens doen? Dus gaat hij terug en doet een wens. Hij vraagt om een hutje. Even is zijn vrouw daar wel tevreden mee, maar al snel wenst ze zich een huis. En als ze daar genoeg van heeft, wil ze een kasteel. En wil ze koningin worden, keizerin, paus… Hoe meer ze vraagt, hoe meer – althans in onze versie – het universum in opstand komt. Als ze uiteindelijk god wil worden, wordt ze op haar plek gezet.

Wat ik zelf vooral interessant vind in het verhaal, en wat ik ook benadrukt heb in mijn regie, is dat de vrouw zo ontmenselijkt. Ze begint als ‘menselijke’ vissersvrouw, maar toont steeds minder gevoel en emotie, totdat ze iemand wordt met wie je niet in één kamer wilt zitten. De interessante vraag is dan: worden ook wij harder en onaardiger door te veel ‘ikke, ikke, ikke’?”

Hoe heb je dit verhaal geënsceneerd?
“Ik ben iemand die graag vanuit de kern van een verhaal begint te werken. Waar gaat dit over en hoe kan ik dat vertalen in een vorm? Vaak kies ik daarbij voor een eenvoudige maar wel doeltreffende vorm. Alle overbodige zaken laat ik liever weg.

Ik heb in het begin van mijn carrière meegewerkt aan grote producties van De Nationale Opera, De Nederlandse Reisopera en Opera Vlaanderen, als regieassistent. Dat waren vaak prachtige voorstellingen, maar ik zag ook veel overdaad op het toneel. Ik dacht: dat moet toch ook anders kunnen, kleiner en flexibeler? Met Opera op Zak probeer ik dat te doen. Het moet bij wijze van spreken allemaal in één busje passen, maar tegelijk een mooie voorstelling op muzikaal hoog niveau zijn.

Door alles wat overbodig is weg te laten, kunnen de personages naar mijn idee het beste uit de verf komen. Ook geef je zo de muziek de ruimte om te spreken. Want muziek is de motor, de onderstroom van elke voorstelling. Ook voor mij persoonlijk. Muziek laat mijn bloed stromen.”

Wat zijn je toekomstplannen met Opera op Zak?
“Ik wil in elk geval doorgaan met het werken met ensembles, zoals in deze productie. Daar word ik blij van. Opera op Zak wordt daarmee iets groter, en dat is een mooie ontwikkeling. Ik heb bijvoorbeeld plannen om met het J.O.N.G.ensemble een productie rond Gershwin te doen.”

En wat staat er verder op je agenda dit seizoen?
“In januari regisseer ik bij het Rotterdams Philharmonisch Orkest een kindervoorstelling. Het heet De Sneeuwman en is gemaakt op stukken van Vivaldi, Blake en Glazoenov.

Met Domestica Rotterdam maak ik jaarlijks drie muziekvoorstellingen in de Laurenskerk, waarbij ik zowel de tekst schrijf als de regie doe. Op 5 november gaat het over Leonardo da Vinci, in een voorstelling met een violist, een acteur en een koor. En in december doen we een voorstelling over de vrouw van Bach. Het is geen opera, maar wel theater en muziek.

Verder heb ik contacten in het buitenland om daar zowel te gaan regisseren als les te gaan geven. Want naast mijn werk voor Opera op Zak ben ik ook dramadocent op het Koninklijk Conservatorium in Den Haag.”

Zie voor meer informatie over Vom Fischer und seiner Frau de website van Stichting Opera op Zak of Festival Vocallis. Zie ook de persoonlijke website van Elsina Jansen.