Dertien artiesten sloten zich maandagavond om 20.00 uur op in de thuisbasis van het Kameroperahuis in Zwolle. Hun opdracht: maak in 48 uur een opera rond het thema ‘dreiging’. Is het mogelijk? Place de l’Opera peilde dinsdagmiddag hoe het ervoor stond.

Mozart componeerde zijn meesterwerk Le nozze di Figaro binnen zes weken. Rossini had amper drie weken nodig voor Il barbiere di Siviglia en Donizetti schreef Don Pasquale in net iets meer dan twee weken. Het zijn tempi die vandaag de dag absurd overkomen. Een nieuwe opera maken? Dat duurt doorgaans zeker een jaar.

Het Kameroperahuis zoekt het experiment op en gaat nog een stap verder dan de grootmeesters uit het verleden. In niet meer dan 48 uur moet een nieuwe opera gecreëerd worden. Nieuw geschreven, nieuw gecomponeerd, nieuw vormgegeven.

Het idee komt van toneelschrijfster en onderzoeker Anna Maria Versloot, die zelf de tekst van de ’48-uursopera’ schrijft en het project zal gebruiken voor een groter onderzoek naar interdisciplinaire maakprocessen, dat later gepubliceerd wordt bij het Lectoraat Performatieve Maakprocessen van de HKU.

“Het project is vooral bedoeld om te bekijken of langdurige maakprocessen geoptimaliseerd kunnen worden. Wat gebeurt er als je de normale procedures loslaat?” zegt Annemarie Reitsma, directeur van het Kameroperahuis. “Om ons vak verder te ontwikkelen hebben we zulke experimenten nodig, ook al zijn daar tegenwoordig bijna geen mogelijkheden meer voor.”

Om de klus te klaren is het Collectief ingeschakeld, een groep opera- en muziektheatermakers die sinds 2013 onder supervisie van het Kameroperahuis regelmatig samenwerken. Alle disciplines zijn aanwezig: naast Versloot als tekstschrijver is er een regisseur, een componist, een vormgever, twee acteurs en een paar zangeressen en musici.

18 uur

Het is dinsdag 3 februari. De dertien artiesten zitten inmiddels 18 uur ‘opgesloten’ in een paar ruimtes van cultuurwerkplaats R10 in Zwolle, waar het Kameroperahuis gevestigd is. De avond ervoor hebben ze het thema onthuld gekregen: dreiging. Sindsdien zijn ze hard aan de slag gegaan.

“Dreiging was het eerste woord dat bij me opkwam toen ik de krant opensloeg”, zegt Reitsma. “Ik heb het thema verder niet ingevuld, zodat de Collectiefleden alle kanten op kunnen. Ik hoopte dat ze een tweede laag zouden aanboren en niet een bestaande situatie zouden nemen, en dat zie ik ook wel gebeuren.”

Die ochtend hebben de artiesten een improvisatiesessie gedaan om de aspecten van dreiging muzikaal te onderzoeken. Vier duo’s zijn daarna aan de slag gegaan om korte sketches te maken rond huiselijke, onschuldige taferelen waar dreiging in zit. Ondertussen zit componist Lucas Wiegerink met koptelefoon op wat muziek uit te proberen achter zijn keyboard in de keuken en schrijft Anna Maria Versloot haar eerste tekst.

De sketches zijn erg creatief en ‘out of the box’. De dreiging is vaak onuitgesproken en zit muzikaal vooral in repeterende motieven. Zo doen alt/mezzo Fanny Alofs en sopraan Bauwien van der Meer samen de afwas en bouwen met het geluid van bestek, borden en ander keukengerei een geleidelijk aanzwellend ritme op. Vervolgens voegen ze daar hun stemmen aan toe, wat de spanning flink opstuwt.

Het kan zijn dat er in de uiteindelijke voorstelling niets terug te zien is van deze of de andere sketches. Het zijn enkel bouwstenen op weg naar de definitieve invulling van de opera. Veel is nog onduidelijk, veel is een kwestie van aftasten. De één vindt dat het snel gaat, de ander valt het toch wat tegen. Vastgelegd wordt er weinig, behalve door twee studenten, die bemand met camera’s de artiesten observeren en analyseren bij alles wat ze doen, ten bate van het onderzoek.

Wat bezielt deze dertien kunstenaars om zo’n open, onafgebakend project aan te gaan? “Ik vind het een ultieme oefening in loslaten”, zegt Fanny Alofs, duidelijk in haar element. “Je gooit alle ballast weg. Je kunt niet meer zeggen ‘zo moet het’. Het is heel speels; je speelt en improviseert voortdurend.”

Bauwien van der Meer voelt als geen ander dat contrast met ‘gewone’ operaproducties aan. Afgelopen weekend stond ze nog in Reimsreisje bij De Nationale Opera, een productie waar ze vijf weken lang voor kon repeteren. “Je hebt dan alle tijd om het zus te proberen of zo te proberen en om je partij helemaal in je lijf te krijgen. Wat blijft erover als dat allemaal niet kan? Dat is interessant om te ontdekken.”

Doorloop

Behalve de tijdsdruk en het effect daarvan is het ook interessant om te zien hoe de verschillende kunstdisciplines elkaar aanvullen. “Dat is waar ik altijd al op hoopte, dat artiesten elkaar vanuit hun eigen discipline gaan aanvullen”, zegt Annemarie Reitsma. “Zangers weten bijvoorbeeld als geen ander welke woorden goed te zingen zijn en welke niet. Dat helpt een tekstschrijver weer.”

Of die onderlinge chemie zijn vruchten zal afwerpen en er echt een nieuwe opera gaat ontstaan? Die dinsdag is nog weinig in kannen en kruiken, maar volgens de laatste Facebook- en Twitter-berichten zijn er daarna grote vorderingen gemaakt en zijn vanochtend vroeg de laatste noten en tekstregels geschreven. Aan het begin van de middag was er al een doorloop.

Het uiteindelijke resultaat is vanavond om 19.30 uur te zien in het gebouw van het Kameroperahuis. Politicus Jan Willem Wiggers tweette een veelbelovende aankondiging: “Kameroperahuis bereidt zich voor op spetterende première. Zonder slaap en met inspiratie.”

Zie voor meer informatie over het Kameroperahuis, het Collectief en het project ’48 uur opera’ www.kameroperahuis.nl.