Komende week stappen bariton Henk Neven en pianist Hans Eijsackers in een traditie van twintig jaar Schubert-masterclasses. Ze werken met vier liedduo’s aan zang, spel en interpretatie van Schubert en ander Duitstalig liedrepertoire. Place de l’Opera sprak eerst met Henk Neven en later met één van de deelnemers, Daniël Hermán Mostert.

“Het leuke van een masterclass is dat het publiek kan meekijken in de keuken van de zanger en de pianist bij het voorbereiden van een recital”, zegt Henk Neven. Hij is bezig met het ‘huiswerk’ van de vier liedduo’s die zijn geselecteerd. “We hebben de deelnemers gevraagd hun repertoire thematisch te programmeren en dat hebben ze heel goed gedaan. Zoiets is overigens ook van belang in de richting van de programmeurs van concerten en series: een hele avond Brahms is prachtig, maar moeilijk te verkopen.”

“Eén van de duo’s noemt het programma ‘Parabel der fallende Liebe’. We kregen ook ‘Amour et nature’ als programmatitel voorgelegd en ‘Into the night’. En er is één duo dat koos voor ‘Winterreise’ als thema. Dat is meteen een link naar het optreden dat Hans Eijsackers en ik aan het eind van de driedaagse gaan doen. We brengen dan die cyclus van Schubert in de Jurriaanse Zaal van De Doelen.”

Het duo dat met Winterreise aan het werk wil gaan, wordt gevormd door bariton Daniël Hermán Mostert en pianiste Heleen Vegter. Daniël zit, als we hem bellen, midden in een drukke serie koorconcerten. Het lied is naast opera en oratorium een genre naar zijn hart, maar hij zingt ook met veel plezier in het Groot Omroepkoor.

“De aandacht voor Winterreise neemt de laatste tijd bijna hype-achtige vormen aan”

“Ik heb al een jaar of zeven, sinds mijn conservatoriumtijd, een liedduo met pianiste Sofia Vasheruk”, vertelt de bariton. “Maar aan de masterclass neem ik deel met Heleen Vegter. Met haar heb ik in de tijd dat ik mijn master deed samengewerkt aan Winterreise. We hebben toen de eerste helft van de cyclus uitgevoerd. Daarna is dat jaren blijven liggen, tot Heleen vorig jaar een liedrecital kon doen in Weerselo in Twente. ‘Dit is het moment om het weer op te pakken’, zeiden we tegen elkaar.”

“Als gevolg van het recital konden we dit voorjaar de cyclus enkele malen compleet uitvoeren. Er is veel belangstelling voor. Toen we die optredens aankondigden, bleek de vraag naar kaarten verrassend groot. De aandacht voor Winterreise neemt de laatste tijd bijna hype-achtige vormen aan.”

Daniël begrijpt het enthousiasme van het publiek maar al te goed. “De mensen zien het bijzondere van die 24 gedichten van Wilhelm Müller op muziek van Schubert, ook als ze verder niet veel met klassieke zang hebben. Het liedrepertoire is natuurlijk ook daarnaast enorm rijk maar als mensen alleen Winterreise kennen, is dat wat mij betreft prima. Voor Heleen en mij is Winterreise ook iets bijzonders. Daarom vormen we nu dus weer een gelegenheidsduo rond onze oude gezamenlijke wens.”

“Wat verwacht je eigenlijk van een duo?”

Henk Neven benadrukt dat het zowel bij de masters als de deelnemers van de Schubert Masterclass om duo’s gaat. “Hans en ik vormen al meer dan tien jaar een liedduo en hebben inmiddels aan een half woord genoeg. Bij onze eerdere lessen op conservatoria werden we zelf ook weer aan het denken gezet over hoe we werken.”

“Ik vind het spannend om de deelnemers uit te dagen: wat verwacht je eigenlijk van een duo? In het begin ben je vooral met je eigen partijtje bezig. Maar ik vraag weleens aan de zanger: is dit wat jij voor ogen hebt voor de pianopartij?”

“Bij een lied zet de pianist iets in en dan komt de zanger. In de pianopartij zitten vaak de emotionele gedachtengangen die leiden tot wat de zanger zegt. Als je dat niet beiden meemaakt, valt een lied uiteen. Bij Winterreise stapt de ik-figuur de deur uit. Gaat dat in een vastberaden wandeltempo of sjokt de figuur de sneeuw in? Over die dingen moet je het met elkaar eens zijn.”

“Het is een cyclus met alle mogelijke emoties”

Het was pianiste Heleen Vegter die met het idee kwam om het duo aan te melden voor de masterclass van Neven en Eijsackers. Daniël was het er meteen mee eens. “Het leek ons goed om met de ervaren liedoren en -handen die Henk en Hans hebben nog dieper op Winterreise in te gaan.”

Daniël Hermán Mostert, die een Hongaars-Roemeense vader en een Nederlandse moeder heeft, studeerde voordat hij aan klassieke zang begon enige tijd theologie en voltooide een studie muziektherapie in Enschede.

“Nadenkend over zingeving, maar ook over de schoonheid van het leven: met die achtergrond kijk en luister ik naar Winterreise”, zegt hij. “Het is een cyclus met alle mogelijke emoties en kleuren, van verwachting tot hopeloosheid. Het hele leven zit erin. Maar het is ook een reis waarbij de ‘Wanderer’ steeds minder verzet toont tegenover de dood, die hem onvermijdelijk wacht en waar hij zelfs steeds sterker naar verlangt, als een definitief einde aan al zijn vermoeidheid, teleurstelling en eenzaamheid.”

“Je kijkt naar binnen en je kijkt het publiek aan”

Waar kijkt de zanger op het podium naar en wat ziet hij voor zich als hij zingt? Op die vraag antwoordt Henk Neven: “Het is dubbel. Ik herken soms iemand en ik kijk mensen in het publiek ook wel aan. Dat kan niet te lang, want dan wordt het ongemakkelijk. Maar juist bij Winterreise is dat wel bijzonder, en ook een uitdaging. Ik hoop dat we daar tijdens de sessies ook aan toekomen.”

“De hele cyclus is een interne monoloog”, legt Neven uit. “Maar als je dat écht zo zingt, is het contact met het publiek afgesloten. Als zanger wil je de verstandhouding met het publiek levend houden. Je kijkt als het ware naar binnen en je kijkt ook het publiek aan. Je blik moet open zijn.”

Daniël ziet het zo: “In liederen van Schubert zit altijd een zekere afstand, er is vaak een vorm van observatie. Je doorleeft de emotie, maar je bent ook de spreekbuis, alsof je achteraf reflecteert op wat er gebeurd is. Die twee elementen, het gevoel vertolken én de reflectie daarover, dat zit heel sterk in de teksten van Müller. Het is alsof je over iemand anders praat, maar toch gaat het ook over jezelf.”

“Mijn docenten hebben me geleerd te leren”

Hoewel Henk Neven niet van de term ‘master’ houdt (“de deelnemers staan centraal, niet de masters”) ziet hij uit naar het werk met de duo’s. Hij en Eijsackers hebben daarbij al ervaring met gezamenlijke lessen op verschillende conservatoria.

Neven haalt zijn inspiratie uit zijn eigen ervaringen met verschillende docenten, zoals Maarten Koningsberger en Margreet Honig. “Zij hebben me geleerd te leren, dus hoe je altijd weer jezelf vragen stelt over hoe je zingt en wat je zingt. Maarten geeft in zijn lessen mensen het vertrouwen om te durven experimenteren, dingen te doen waarvan je bang bent dat ze zullen mislukken.”

“Na mijn studie heb ik veel geleerd van Robert Holl, die ik nu opvolg in deze masterclass. Met hem ging ik verder de diepte in, zoekend naar hoe je lading kunt geven aan een tekst. Als liedzanger moet je vooral je voorstellingsvermogen aanspreken en dat heb ik van alle drie op verschillende manieren geleerd.”

“Ik geloof niet
dat er één waarheid is”

De deelnemer aan een openbare masterclass zit onvermijdelijk in een enigszins kwetsbare positie en moet zich durven overgeven aan de docent. Daniël is daar niet bang voor.

“Als liedduo ben je autonoom en maak je samen keuzes, maar in een masterclass heb je te maken met andere inzichten en ontstaan er discussies over de keuzes van de zanger en de pianist. Zoiets is een mooie zoektocht, waarbij ik niet geloof dat er één waarheid is. Maar ik ben wel erg benieuwd naar de opvattingen van Hans en Henk.”

“We hebben het publiek ook nodig bij de masterclass”, vindt Henk Neven. “Onze deelnemers zijn artiesten en die willen niet dat iets op het podium mislukt, maar in een masterclass hoort dat erbij. Iedereen kent wel de ervaring van bijvoorbeeld een stilte. In een lege zaal valt die weg, maar een stilte is indringender naarmate er meer mensen in de zaal zitten.”

“Ik zweer bij opnames”

Neven is in de masterclass naast zanger vooral docent. Gebruikt hij modellen, is er een didactiek? “Als docent moet je alert zijn op de leerstijl van de deelnemers. Onze duo’s hebben al een solide basis, kennen ‘het boekje’ – waarvan ik vind dat je het goed moet lezen – en kunnen verder aan de slag met de praktijk. Ik heb geen pedagogische stijl die veronderstelt dat dit de enige juiste aanpak is. Ik houd het open. Dat geldt ook voor hoe Hans en ik samenwerken.”

Daniël weet al hoe hij de inzichten uit de masterclass goed kan opslaan. “Ik zweer bij opnames. Natuurlijk maak ik ook aantekeningen in de partituur, maar de feedback die je krijgt werkt het beste als je de opname terugluistert, zo hoor je meteen of iets lukt. Dat kun je dan later in alle rust terughoren. Daarvoor gaat mijn iPhone mee.”

Aan het eind van de driedaagse masterclass voeren Henk Neven en Hans Eijsackers de cyclus Winterreise uit. Op de vraag wat de duo’s daarvan zouden kunnen leren, formuleert Neven bedachtzaam: “Ik denk… dat wat Hans en ik goed kunnen, is het verhaal als een eenheid neerzetten, maar met daarbinnen een emotionele verscheidenheid. We kunnen de ervaring van hoe je zoiets opbouwt delen met de deelnemers.”

Informatie

De Schubert Masterclass, die wordt georganiseerd door de Schubert Stichting, vindt vanaf vrijdag 22 mei plaats. Publiek kan bij de sessies aanwezig zijn met toegangskaarten die te koop zijn via De Doelen.

Op zondag 24 mei is het slotconcert door de deelnemers, gevolgd door een optreden van Henk Neven en Hans Eijsackers met Winterreise van Schubert. Alle 24 liederen zijn door kunstenares Renée Wolters van een tableau voorzien. Enkele voorbeelden zijn te vinden op de pagina waarop ook kaarten zijn te reserveren voor het recital.

Hieronder de trailer van de Schubert Masterclass: