OPERA2DAY wist de afgelopen jaren te verrassen met producties waarin opera op een nieuwe manier voor het voetlicht werd gebracht, zoals de ‘rondloopvoorstelling’ Dolhuys Kermis en de veelgeprezen productie La troupe d’Orphée. Dit seizoen brengt het gezelschap een geheel nieuw werk: Mariken in de tuin der lusten van Calliope Tsoupaki. Regisseur Serge van Veggel: “Het is een soort oerverhaal, een Neerlandse mythe.”

Waarom heeft OPERA2DAY gekozen voor een 500 jaar oude tekst als basis voor een nieuwe opera? Artistiek leider en regisseur Serge van Veggel legt uit: “Omdat ‘ie geweldig is! Mariken van Nieumeghen is inderdaad 500 jaar geleden voor het eerst uitgegeven, maar het is echt tijdloos.”

Mariken is een meisje dat beschermd is opgegroeid, maar blijkbaar geen ouders meer heeft, want ze woont bij haar oom. Als ze na een dag op de Nijmeegse markt niet meer naar huis kan omdat het te donker is, klopt ze bij een tante aan, die haar zonder pardon wegstuurt. Mariken blijft alleen achter op straat en krijgt gezelschap van de duivel, die haar gouden bergen belooft. Ze gaat met hem mee en leeft zeven jaar ‘in zonde’ in Antwerpen. Dan ziet ze een wagenspel, krijgt spijt en doet boete in een klooster.

Van Veggel: “Het is een prachtig verhaal. Heel rauw en beeldend in opzet, maar ook intiem en ontroerend. We zien een meisje in een harde, donkere wereld, zowel naïef als nieuwsgierig. Ze komt beschadigd uit de strijd, waarna ze het kwaad ongedaan wil maken. Het is een soort oerverhaal, een Neerlandse mythe, waarin alles uitvergroot is weergegeven. Daar zit ook de link naar het genre opera, dat het ook van de uitvergroting moet hebben. Alles is hier groter dan het leven.”

De thematiek zou je volgens Van Veggel zo in een hedendaagse Hollywoodfilm kunnen tegenkomen, die vaak ook over goed en kwaad en verleiding gaan. “Je kunt er een hedendaags loverboyverhaal in zien. Het gaat in feite over een meisje met een ontwrichte familiesituatie, die iemand ontmoet die de oplossing lijkt voor al haar problemen. Hij toont ‘oprechte’ interesse in haar, maar maakt uiteindelijk misbruik van haar. Dat verhaal is dus heel lang geleden al een keer opgeschreven.”

Actrice in wonderland

De middeleeuwse, Nederlandse tekst van Mariken blijft voor de opera grotendeels overeind en zal, voor de duidelijkheid, in het Nederlands van nu worden boventiteld.

Van Veggel wilde van de opera graag een drieluik maken, gebaseerd op de Tuin der Lusten van schilder Jeroen Bosch. “De ontwikkeling van Mariken kent drie grote fasen: de naïeve tijd vóór haar ontmoeting met de duivel, haar zondige tijd mét hem en de fase erna, van geketende boetedoening.”

“Daarbij leek het mij geweldig als Mariken binnen die vertelling een actrice zou zijn, waarbij al die anderen zouden zingen”, vervolgt de regisseur. “Zo leef je als publiek echt met dat meisje mee. Samen met haar kom je in de vervreemdende muzikale wereld van de opera terecht, met zowel betoverende als afschrikwekkende karakters en wonderbaarlijke gebeurtenissen. Een actrice in wonderland dus.”

Van Veggel vond Hannah Hoekstra voor de rol van Mariken: een jonge actrice van het Nationale Toneel, die al een Gouden Kalf won voor haar rol in Hemel. “Die film heeft hier wel iets mee te maken, want daarin speelde ze ook een jonge vrouw op de grens van volwassenheid, die tegelijk wél en géén grip heeft op het leven.”

Calliope Tsoupaki

Dé hoofdrolspeler bij het creëren van een nieuwe opera is natuurlijk de componist. Ook daarvoor hoefde Van Veggel niet lang te zoeken. Hij kwam al snel uit bij de Griekse componiste Calliope Tsoupaki, die al jaren in Nederland woont en door de pers wel “de Monteverdi van de twintigste eeuw” wordt genoemd.

“Ik kende haar werk en dat vond ik prachtig”, zegt Van Veggel. “Haar muzikale taal is die van het hart: ze weet mensen te raken. Ze is een intuïtief iemand, zowel uitbundig als introvert, en haar muziek is dat ook.”

Ook Tsoupaki kwam tot de conclusie dat Mariken een actrice moest zijn, niet per se voor de hand liggend voor een opera. Van Veggel: “Het maakt de confrontaties tussen de karakters heel fascinerend, want naast een sprekende Mariken worden de zingende figuren natuurlijk nog kleurrijker en ‘sprekender’. Zeker in de muziek die Calliope nu voor ze schrijft. De duivel zingt bijvoorbeeld absoluut charmant en palmt haar echt in. Zij valt daarvoor, maar kan het niet teruggeven. In die zin is ze een nog ‘gewoner’ meisje dan een sopraan zou zijn geweest.”

Dat iedereen in middeleeuws Nederlands zingt en spreekt, creëert een soort ‘oerexpressie’, vindt Van Veggel. “Het sprak heel erg tot onze verbeelding. Het is zowel rauw en plat als zangerig zuidelijk. Medelibrettist Karim Ameur en ik worden geadviseerd door een hoogleraar uit Groningen, die ons de tekst helemaal heeft voorgelezen. Het oud-Nederlands klonk als een soort dialect. We konden bijna alles verstaan, zo ver weg bleek het niet.”

Alle zintuigen

Serge van Veggel is een pionier binnen de operawereld en probeert met OPERA2DAY aansprekende voorstellingen te maken voor een groot publiek. “Operazang voelt en klinkt misschien niet zo bekend voor jonge mensen. Ik heb dat zelf ook gehad. Toen ik 17 was, dacht ik: ik ga eens naar een opera, dan kan ik dat ook van mijn lijstje afvinken en hoef ik er nooit meer naartoe. Het tegendeel gebeurde: ik vond het geweldig! Vanaf de eerste klanken vanuit de orkestbak was het totaal raak. Daarom geloof ik nog steeds dat mensen die niet met opera opgevoed zijn, gepakt kunnen worden door dit genre.”

OPERA2DAY richt zich zowel op een artistiek zo hoog mogelijke kwaliteit als op het bereiken van een zo breed mogelijk publiek. “Juist voor een nieuw publiek moet het écht heel goed zijn om te overtuigen”, aldus Van Veggel.

De regisseur merkt dat mensen die eenmaal geweest zijn – juist niet-fervente operagangers – weer terugkomen. “Natuurlijk omdat de basisingrediënten op zichzelf al verstillend of overdonderend zijn: live musici, zangers en theatrale beelden die alle zintuigen raken. Maar daarnaast hebben we onze bezoekers denk ik ook kunnen verrassen met een bijzondere aanpak of extra ingrediënten. Ook bij Mariken hebben we een plannetje…”

Mariken in de tuin der lusten gaat op zondag 11 oktober in wereldpremière in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag (al uitverkocht) en is daarna tot en met 21 november te zien in verschillende theaters in het land. Zie voor meer informatie de website van OPERA2DAY.