Dit seizoen viert De Nationale Opera zijn vijftigjarige jubileum. Tussen het gala in november en het jubileumconcert in juni 2016 is er het Opera Forward Festival, gericht op de toekomst van opera. Het festival wil “een nieuwe generatie kunstenaars en makers een podium geven en zo nieuwe perspectieven bieden op opera en onszelf”.

Het festival opende afgelopen dinsdag met de eerste van tien Opera Forward Talks. Pierre Audi lichtte bij de opening toe wat het festival beoogt. “We willen de rijkdom van de kunstvorm opera overbrengen”, aldus de artistiek directeur van De Nationale Opera (DNO). “Opera moet voorwaarts, de wereld in.”

Met voorstellingen, lezingen en workshops wil DNO deze vernieuwing aanjagen en jonge makers, musici en zangers ruimte bieden. De ondertitel van het festival luidt: ‘New voices, new visions’.

De kern van het Opera Forward Festival wordt gevormd door de periode van 10 t/m 25 maart 2016. Audi: “We zetten in die dagen de deuren wagenwijd open voor opera uit de achttiende eeuw (Il matrimonio segreto) en de negentiende eeuw (Chovansjtsjina) en voor twee hedendaagse werken, Blank Out van Michel van der Aa en Only the sound remains van Kaija Saariaho. Daarnaast krijgen 250 studenten de kans om te werken aan vijf korte opera’s, die tijdens de tiendaagse worden uitgevoerd.”

In aanloop naar de tien dagen in maart zijn er vijf Opera Foward Talks, met onder meer een lezing van filmmaker Peter Greenaway, een bijeenkomst met zangeres Claron McFadden en wetenschapper Robert Dijkgraaf en een treffen met acteur Gijs Scholten van Aschat en musicus Colin Benders (Kyteman). Voor de verschillende talks wordt samengewerkt met onder meer de Nederlandse Filmacademie, het Conservatorium van Amsterdam en de Vrije Universiteit.

Het festival van tien dagen in maart zal naast de voorstellingen bestaan uit lezingen, talkshows, exposities en performances. De Amerikaanse cultuursocioloog Richard Sennett is uitgenodigd, evenals opera- en theaterregisseur Peter Sellars. Ook kunstenaar en operaregisseur Aernout Mik zal bijdragen en uit Brazilië komt Paulo Zuben. Hij is naast componist oprichter van het Guri-programma in São Paulo, een netwerk van muziekscholen waar 13.000 kinderen uit de sloppenwijken ontwikkeling en perspectief vinden.

Il matrimonio segreto

Thema van de eerste Opera Forward Talk, die werd gehouden in het Amsterdamse Universiteitstheater, was ‘de toekomst van opera’. Regisseur Monique Wagemakers sprak daarover met de artistiek leider van het festival, Anthony Heidweiller.

Wagemakers regisseert Il matrimonio segreto, de jubileumvoorstelling die door De Nationale Opera, Opera Zuid en de Nederlandse Reisopera wordt geproduceerd. Terwijl er beelden werden geprojecteerd van eerder werk van de regisseur, lichtte ze haar uitgangspunten toe. “Ik ga er altijd van uit dat muziek ruimte nodig heeft. Mijn stelling is: opera moet je door je ogen horen.”

Wagemakers werkt voor de opera van Domenico Cimarosa met een cast van jonge zangers, het Nationaal Jeugd Orkest en een jong ontwerpduo, dat door middel van een wedstrijd werd geselecteerd. “De winnaars zijn twee Venetianen, Francesco Cocco en Frederica Miani. Intelligente theatermakers in wie ik alle vertrouwen heb”, aldus Wagemakers. “Decors moeten voor mij een essentie hebben, een kern, en dat was in het winnende ontwerp het geval.” Op een dia kon het publiek een eerste indruk krijgen van het werk van het ontwerpersduo.

De komende vijftig jaar opera

Floris Visser, Lotte de Beer en Sjaron Minailo – drie regisseurs van een nieuwe generatie – werden door theatermaker Gable Roelofsen geïnterviewd over hun visie en ideeën voor de komende vijftig jaar van de kunstvorm opera. Roelofsen gaf zijn gasten de kans een eigen statement te maken.

Lotte de Beer haalde een herinnering op aan haar eerste regie van Het sluwe vosje in Leipzig. “Ik ging de straat op om te flyeren, zodat ik de zaal vol kon krijgen. Ik merkte dat het oudere publiek beducht was voor een moderne aanpak, terwijl de studenten die ik aansprak opera associeerden met ouderwetse kunst.” De Beer hoorde van de intendant dat die verschillen helemaal niet erg waren. “Controverse is één van je beste resultaten”, hield hij haar voor.

De Beer, nu werkend aan Hänsel und Gretel bij DNO, ziet theater als een dialoog. “We moeten investeren in het publiek van de toekomst. We moeten de straat op, naar ons nieuwe publiek.”

Nieuw publiek is ook voor Floris Visser één van de kernbegrippen in de discussie. “Net als het belang van diversiteit. We moeten uitgaan van de kracht van de kunstvorm opera, waarin diversiteit door de combinatie van disciplines al vanzelfsprekend is. Maar bij de wens om relevant te zijn, om de ‘sign of the times’ te lezen, lopen we tegen de beperking aan dat opera een log bedrijf is, met planningen van jaren vooruit.”

“Mij werd gevraagd een visie te geven, maar mijn visie verandert elke twintig minuten”, meldde Sjaron Minailo op zijn beurt. “Ik put uit recente ervaring: we zouden dit weekend voorstellingen spelen van Medúlla, gebaseerd op een album van de IJslandse zangeres Björk. De uitvoeringen werden geannuleerd door de actuele situatie in Brussel. De negentig kinderen die zouden meewerken vonden dat heel erg, kreeg ik uitgebreid te horen via e-mail en whatsapp. Er kon geen publiek komen, maar ze wilden toch spelen, om de angst te verdrijven. Ik zeg altijd: speel voor jezelf.”

Sleutelwoord: flexibiliteit

“We leven in een tijd dat iedereen een carrière wil maken”, zo leidde Gable Roelofsen zijn vraag aan de gasten in over dilemma’s en keuzes voor de operaregisseur. Lotte de Beer liet weten heel lang op alles ja te hebben gezegd. “Uit ambitie, maar ook omdat mijn kunstenaarschap dat vraagt: dat veronderstelt dat ik hele dagen in een repetitielokaal doorbreng. Ik wilde natuurlijk weleens weglopen en ik ben nu in de positie om nee te zeggen tegen dingen die me niet aanspreken.”

Floris Visser heeft een zwart boekje. Hij noteert er fouten in die hij zelf maakte en mensen. “Ik heb op grond van mijn ervaring een shortlist van vragen aan operadirecteuren die me een aanbod doen: wie doet de casting, wat is het budget en wie is leidend bij artistieke beslissingen?”

De drie regisseurs hadden concrete termen bij het denken over de toekomst en de ontwikkeling van de kunstvorm opera. Sleutelwoord: flexibiliteit. “We moeten werken aan extra platforms binnen bestaande operahuizen waar eigen ruimte voor vernieuwing is, waar de logge machinerie van de operapraktijk kan worden ingehaald en versneld”, zo luidde het voorstel van Lotte de Beer.

Sjaron Minailo hoopt dat opera een onafhankelijke kunstvorm is, die ruimte biedt voor reflectie. “Wat mij betreft is over vijftig jaar opera geen pamflet, maar… een kleur.”

De operacomponist van de toekomst

Na de statements en antwoorden van de regisseurs kwamen er vragen uit de zaal. “Mag het er wat minder dik opgelegd worden als opera een boodschap verkondigt?” vroeg iemand aan het forum. Sjaron Minailo herkende het bezwaar van de vragensteller tegen de ladingen soldaten die in schijnbaar elke moderne operaproductie weer opduiken. “We missen stijl. Er moet meer kleur in de moderne internationale operapraktijk.”

De regisseurs willen op hun manier de toekomst van opera vormgeven. Wie de operacomponist van de toekomst is, wilde iemand in de zaal weten. “Ik werk nu met Mohammed Fairouz, dat is voor mij een voorbeeld van zo’n componist”, aldus Lotte de Beer. “Calliope Tsoupaki”, noemde Floris Visser. “Maar ik zeg er meteen bij: we hebben ook behoefte aan de nieuwe Da Ponte. Goede librettisten missen we node.”

Het Opera Forward Festival heeft een eigen website met het programma en de achtergronden: www.operaforwardfestival.nl.

De eerstvolgende Opera Forward Talk is op donderdag 14 januari. Dan is Peter Greenaway te gast in de Nederlandse Filmacademie.