Het seizoen 2016/2017 staat op het punt te beginnen. De komende weken duiken we geregeld in de agenda van bekende namen om u een blik te gunnen op hun plannen en projecten. In deel drie van deze serie: de agenda van bariton Marcel van Dieren.

De zomer van Marcel van Dieren staat geheel in het teken van een grote, nieuwe rol: Macbeth in Verdi’s gelijknamige opera. Hij zingt de partij bij Opera Spanga, een gezelschap waar hij al vele malen te gast was. Op het moment van spreken bevindt hij zich in het Friese weiland waar Spanga zijn meeste producties speelt. Ver van huis – Tilburg – en dus heeft Van Dieren zijn intrek genomen in een bed and breakfast.

Het komt niet vaak voor dat hij ’s avonds niet in zijn eigen bed slaapt. Marcel van Dierens carrière speelt zich voornamelijk af op Nederlandse tonelen, doorgaans op rijafstand van Tilburg. Vooral bij Opera Zuid is hij kind aan huis, maar ook BarokOpera Amsterdam, Opera Nijetrijne en het Concertgebouw staan op zijn cv. Is het bewuste keuze om dicht bij huis te blijven of niet? “Allebei eigenlijk”, zegt hij. “Het is zo gelopen. En nu ik een dochtertje van vier heb, ben ik niet meer heel actief op zoek naar een carrière in bijvoorbeeld Duitsland.”

De voorbereidingen op Macbeth zijn in volle gang. De eerste repetities met orkest zijn begonnen. Het weer op het Friese platteland is wat wisselvallig, maar de voorspellingen zijn gunstig, vertelt Van Dieren. “We hebben wel last van een flinke wind, waardoor de grote tent waarin we spelen nogal klappert.”

Op locatie zingen is andere koek voor een opera-artiest, beaamt de bariton. “Het is natuurlijk totaal anders. Maar de tent heeft een redelijke akoestiek en is compact; het is geen zaal voor negenhonderd man. Het is ook niet per se zwaarder om hier te zingen. Bij grote tournees zoals die bij Opera Zuid heb je iedere voorstelling met een andere akoestiek te maken. Ik heb daarvan geleerd dat je vooral op je eigen techniek moet vertrouwen, niet op de zaal waarin je zingt.”

Geen zwart-witkarakter

Van Dieren zei direct ja toen Corina van Eijk, artistiek leidster van Opera Spanga, hem voor de rol van Macbeth vroeg. Het is een partij die uitstekend aansluit bij zijn vocale ontwikkeling. “Ik ben een lyrische bariton, maar ik ben nu 47 en ga meer de dramatische kant op. Macbeth ligt heel lekker voor mijn stem en heeft een mooie tessituur. Natuurlijk zijn er altijd momenten waarop je denkt: hoe moet ik die noten eruit duwen? Maar dat hoort bij het werk. De rol is nergens een echte struggle.”

Macbeth is een fascinerend personage uit Verdi’s oeuvre, geënt op een karakter van Shakespeare. Hij is een veldheer in het Schotland van de elfde eeuw. Gepusht door zijn gewetenloze vrouw grijpt hij de kroon. Zijn machtsspel loopt echter slecht af.

Voor Van Dieren is Macbeth geen zwart-witkarakter. “Hij is een krijgsheer, dus dingen als macht en moord zijn voor hem normaal. Maar hij is niet zo’n machtswellusteling als zijn vrouw. Zij manipuleert hem om iedereen uit de weg te ruimen; hij is daar zelf niet op uit. Als de heksen voorspellen dat hij koning wordt, zingt hij ook letterlijk: dat zal niet door mijn eigen handen uitkomen.”

In Spanga staat Francis van Broekhuizen tegenover Van Dieren als Lady Macbeth. De twee hebben bepaald geen gezonde relatie. “Dat is iets wat me nu wel duidelijk is”, lacht de bariton. “Maar Francis is heerlijk om mee te spelen. Ze geeft ontzettend veel energie. Ik ken haar bij Spanga van Donna Giovanna en Elektra en nog één of twee producties en heb ook bij Opera Zuid met haar gezongen. Ze is één van mijn dierbaarste sopraancollega’s.”

Spannende scènes

In de regie van Corina van Eijk wordt de relatie tussen Macbeth en zijn vrouw op heftige wijze uitgewerkt. “We kussen, slaan, seksen, zingen in elkaars gezicht”, somt Van Dieren op. “Corina’s producties draaien vaak om macht, seks en geweld. Ze zijn heel ruw en ruig. Dat is bij dit verhaal helemaal het geval.”

Van Dieren kan de aanpak waarderen. “Corina vertelt het verhaal op een logische manier. Ze werkt niet met een concept dat allerlei vragen oproept. Wel zitten er een paar vondsten in. Zo spelen de drie heksen – het zijn er bij ons drie – een bepalende rol. En het einde is wat gewijzigd. Ik zing de aria ‘Mal per me’, die meestal niet gedaan wordt, en daarna is het afgelopen. Er is geen overwinningskoor. Maar als het verhaal overeind blijft en je het vertelt zoals het bedoeld is, vanuit een sterke artistiek visie, dan vind ik dat je dat soort wijzigingen kunt maken.”

De ruwheid van de productie stelt Van Dieren voor spannende scènes. “De seks is bijvoorbeeld een duidelijke uiting van de machtsstrijd in de relatie tussen Macbeth en Lady Macbeth. Voor sommige dingen moet ik me wel over iets heen zetten, omdat je ze niet makkelijk uit jezelf haalt. Het gaat dan om dingen die je niet elke dag meemaakt. Maar bepaalde gevoelens ken je wel en daar kun je dan mee werken.”

Transitie

Na Macbeth in Spanga (17 t/m 27 augustus) keert Marcel van Dieren terug naar het zuiden van het land. Zijn eerste grote productie in het nieuwe seizoen is Le nozze di Figaro bij Opera Zuid (12 november t/m 13 december). Hij zingt de rol van de tuinman Antonio. “Het is een kleine rol, maar hij wordt in deze productie wat uitgebreid, zodat ik spelend veel aan bod komt. Daar houd ik van; ik ben iemand die graag acteert.”

Le nozze di Figaro is de laatste productie van Miranda van Kralingen, die daarna afscheid neemt als artistiek directeur van Opera Zuid. Van Dieren verwacht niet dat dat direct effect zal hebben op zijn engagementen bij het gezelschap. “Maar we moeten afwachten wie de nieuwe verantwoordelijke wordt en wat de plannen zijn. Opera Zuid is nu druk met een nieuw bestuursmodel en een plan van aanpak, dat ook nog financiering moet krijgen.”

Of een baan als artistiek leider iets voor hem is? “Het is wel iets wat me trekt”, zegt Van Dieren. “Maar misschien nu nog niet. Ik zit momenteel in een soort transitiefase. Wil ik alleen zingen? Wil ik meer lesgeven? Of wil ik de beleidskant op? Wellicht is dat iets voor de toekomst.”

Van Dieren heeft komend seizoen in elk geval ook nog Il barbiere di Siviglia bij Opera Zuid op zijn programma staan (18 mei t/m 22 juni 2017). Daarin zingt hij de rol van Basilio. Kort daarna volgt een nieuw optreden bij Opera Spanga, als Giorgio Germont in La traviata. Spanga werkt aan een Verdi-trilogie, met behalve Macbeth en La traviata een productie van Aida in 2018.

Over de verdere toekomst kan Van Dieren nog weinig zeggen. “Het wordt steeds moeilijker om ver in de toekomst te kijken. Maar ik wil in ieder geval blijven zingen, wat ik er eventueel ook naast ga doen. Daarbij is het voor mij belangrijk dat ik me op mijn gemak voel op de plekken waar ik werk. Ik hoef niet per se die ene rol te krijgen of per se in Duitsland te zingen. Ik laat me leiden door mijn gevoel.”

Zie voor meer informatie over de komende producties van Marcel van Dieren de websites van Opera Spanga en Opera Zuid. Zie ook zijn persoonlijke website.