Het is nog een paar dagen tot de première van Ariadne auf Naxos bij de Nederlandse Reisopera. In de nieuwe productie krijgen beweging en dans meer dan gemiddeld aandacht. Regisseur Laurence Dale vroeg daarvoor de medewerking van een specialist: choreograaf Sjoerd Vreugdenhil. Place de l’Opera sprak met hem.

Regisseur Laurence Dale en choreograaf Sjoerd Vreugdenhil werkten voor het eerst samen in Il barbiere di Siviglia van Rossini, een productie van de Reisopera uit 2013. “Ik had toen een kleiner aandeel”, vertelt Vreugdenhil in een pauze tijdens de repetities in het Enschedese Wilminktheater. “Deze keer ben ik vanaf het begin betrokken geweest bij het ontwikkelen van de voorstelling.”

“Regisseur Laurence Dale wilde er geen dansshow van maken; dat was vanaf het begin duidelijk. Maar hij wilde wel gebruikmaken van beweging en bewegingsregie. Bij de kruisbestuiving tussen dans en andere theaterdisciplines als opera is het altijd zoeken: wanneer introduceer je danselementen en hoe doe je dat. Ik denk dat het ons gelukt is om de voorstelling echt met beweging in te kleuren.”

Improvisatie

Sjoerd Vreugdenhil begon als klassiek danser, soleerde bij onder meer Introdans en Scapino en werkte later ook in het buitenland. Zijn eerst choreografieën dateren van 2002. Hij maakte werk voor onder meer de dansgroep van Krisztina de Chatel en de Staatsoper Unter den Linden in Berlijn. Hij was ook de choreograaf van de Nederlandse versie van de musical Hair, die in 2007 meer dan 160 voorstellingen haalde.

Voor zijn werk aan Richard Strauss’ opera Ariadne auf Naxos gaf de regie hem alle ruimte. “Ik kreeg de kans om me niet alleen met de dansers – de gasten van de rijke Herr Reichmann – maar ook met de zangers te bemoeien. We hebben gewerkt aan de manier waarop ze hun handen houden, hoe ze lopen, al dat soort elementen. Daarnaast is er de echte danschoreografie, zoals voor Zerbinetta, die in de meeste producties die we bekeken hebben haar grote aria ‘Grossmächtige Prinzessin’ gewoon zingt.”

Vreugdenhil is niet met een volledig uitgewerkt plan naar de zangers en dansers gegaan. Hij houdt, net als regisseur Laurence Dale, de repetities graag open voor de inbreng van de performers. “Vanuit de improvisatie ontstaat de invulling en die kleuren wij als regieduo daarna verder in. Natuurlijk had ik onderdelen voorbereid, maar er was zeker ruimte voor inbreng van de spelers.”

“Dit dóe je niet”

Operazangers zijn getraind om te zingen en te performen, maar hun danskwaliteiten worden in de opleiding meestal niet heel sterk ontwikkeld. Vreugdenhil investeerde veel tijd in het opbouwen van het vertrouwen met de zangers. “We hebben met Jennifer France, die Zerbinetta zingt, eerst een paar dagen gewerkt om te wennen aan zaken als gelift worden en uit te vinden wanneer haar ademhaling geblokkeerd werd. Op het moment dat een zanger zichzelf verbaast over wat hij of zij blijkt te kunnen, ontstaat het plezier. Dan verdwijnt de angst en is er magie.”

“Het gebeurde tijdens de repetities wel dat Laurence zich naar me omdraaide en fluisterde: ‘Joh, dit dóe je niet in opera.’ Ik antwoordde: ‘Jij bent de regisseur, je kunt alles doen!’ Zerbinetta wordt tijdens haar hoge C’s gelift en door de dansers naar de rots gedragen, een beetje zoals in de clip van ‘Material Girl’ van Madonna.”

Burleske

Ariadne auf Naxos, op een libretto van Hugo von Hofmannsthal, verhaalt van een feestavond in het huis van de steenrijke kunstverzamelaar Herr Reichmann. Er staat zowel een klucht als een serieuze opera op het programma. Maar om op tijd klaar te zijn voor het vuurwerk, worden de twee programmaonderdelen op het laatste moment in elkaar geschoven.

“We vroegen ons bij die klucht, de burleske, af wat we daarmee wilden”, zegt Vreugdenhil. “In elk geval niet iets in de sfeer van danseres/zangeres Zizi Jeanmaire en haar ‘Mon truc en plumes’. In wat meer traditionele ensceneringen van deze opera wordt bij de burleske meestal naar de commedia dell’arte verwezen. Daarvan komt in onze versie iets terug in het kostuum van Harlekin, maar meer als een hint. Wij gaan echt een andere kant op. De aria van Zerbinetta moet daarbij de ‘showstopper’ worden.”

Schitterende landschappen

Toen een choreografie van Sjoerd Vreugdenhil werd geselecteerd voor de Nederlande Dansdagen roemde de jury zijn signatuur en bewegingsvocabulair. Op de vraag of die ook in deze Ariadne auf Naxos te herkennen zijn, reageert hij terughoudend. “Ik draai al heel lang mee in de dans. Vroeger wilde je zelf duidelijk je signatuur laten zien en natuurlijk zie je mijn handtekening, maar ik ben binnen de lijnen van Laurence gebleven. Ik hoef niet zo nodig iets te laten zien, we dienen met zijn allen het product.”

Hij vindt de manier waarop de aria van Zerbinetta is vormgegeven het mooiste onderdeel in deze productie. “Laurence en ik hebben wat versies van de opera bekeken en zagen vaak een nogal statische scène. Ik herinner me zelf ook zo’n productie, waar ik als danser bij betrokken was.”

“Ook visueel wordt deze productie smullen. Decor- en kostuumontwerper Gary McCann heeft prachtige dingen gemaakt en met de videoprojecties kunnen we schitterende landschappen presenteren. En laat ik vooral ook de drie leading ladies noemen, naast Jennifer France als Zerbinetta zijn dat Soojin Moon als de Primadonna/Ariadne en Karin Strobos als Der Komponist.”

Met nog een paar dagen te gaan tot de generale is de choreograaf redelijk ontspannen. “Dat leert mijn ervaring. Natuurlijk, het is spannend, maar uiteindelijk brengt de magie van het theater de rust. We zijn met z’n allen een fantastisch hecht team geworden, dat vanaf het allereerste moment de productie wilde dienen. Zonder de toewijding, discipline en artistieke input van de dansers was het zeker niet gelukt.”

Ariadne auf Naxos van de Nederlandse Reisopera gaat op 10 september in première in het Wilminktheater en maakt dan een tournee door het land. Zie voor meer informatie de website van de Nederlandse Reisopera.