De betekenis van opera vandaag de dag is iets wat Jorinde Keesmaat onophoudelijk fascineert. Het bracht haar helemaal naar New York, waar ze de komende drie jaar ‘guest director-in-residence’ is bij het Center for Contemporary Opera. Vanuit haar nieuwe onderkomen in Brooklyn vertelt ze over haar Amerikaanse avontuur.

Hoe belandt een Nederlandse regisseur in New York? Het is een bijzonder verhaal. Jorinde Keesmaat ensceneerde in 2015 een productie van La clemenza di Tito in Montpellier. Een Russisch-Franse journalist zag haar regie en was onder de indruk. De journalist bleek een bekende te zijn van Jim Schaeffer, de artistiek directeur van het Center for Contemporary Opera (CCO), en tipte hem de naam van Keesmaat.

Het CCO maakt jaarlijks een coproductie met een ander land. Omdat Schaeffer een grote liefde koestert voor Louis Andriessen, zocht hij naar een Nederlandse samenwerking. Na de tip uit Montpellier benaderde hij Keesmaat. De twee troffen elkaar in Wenen en kwamen al snel tot een concreet plan: een double bill van Anaïs Nin en Odysseus’ Women, twee werken van Andriessen.

Via iemand van het Nederlandse consulaat in New York werd Keesmaat vervolgens op het spoor gezet van de Internationale Fast Forward-beurs van het Fonds Podiumkunsten en diverse geïnteresseerde Nederlandse concertzalen, waaronder het Muziekgebouw aan ’t IJ, dat de double bill ook op het programma wilde zetten. Zo ontstond het idee om haar samenwerking met het CCO uit te bouwen naar een residentie van drie jaar.

Fantastische energie

Keesmaat is sinds eind september in New York. Ze heeft een woning gevonden in Brooklyn, waar de meeste repetities van het CCO plaatsvinden. “Maar ik moet toch nog veel reizen. Het is een uur heen en een uur terug; bínnen Brooklyn.”

Helemaal onbekend is Keesmaat niet met de Big Apple. In 2003 studeerde ze er af met een productie bij het Vital Theatre, nadat ze haar opleiding had gevolgd aan ArtEZ en de Mountview Academy of Theatre Arts in Londen. “Ik was toen 19 jaar en dacht: ik ben in New York, dit is het helemaal. Inmiddels is het minder overweldigend. Maar de energie blijft fantastisch en de waardering voor nieuwe muziek is geweldig.”

“In New York is een grotere groep mensen geïnteresseerd in nieuwe muziek”, vervolgt ze. “Louis Andriessen is hier een grotere ster dan in Nederland. Tegelijk merk ik dat mijn Europese achtergrond heel waardevol is. In Europa hebben we zo’n ongelofelijke culturele bagage; dat is een hele goede voedingsbodem.”

Keesmaat merkt in New York ook hoe goed culturele instellingen het in Europa hebben, ondanks alle bezuinigingen. “Wij vinden het belangrijk dat cultuur voor iedereen beschikbaar is. Dat besef leeft hier niet. De stad New York geeft echt geen geld uit aan cultuur. Je bent hier veel meer aangewezen op instant money. Het is daardoor veel ongewisser wat je budgetten zijn.”

Ontwikkeling

Het CCO is een gerespecteerd instituut in het New Yorkse muziekleven. Het werd in 1982 opgericht en is naar eigen zeggen het oudste operabedrijf in de wereld dat geheel gewijd is aan hedendaagse opera. “Het CCO is heel goed in het ontwikkelen van nieuwe opera’s”, vertelt Keesmaat. “Ze organiseren regelmatig workshops om te zien welke opera’s interessant zijn om door te ontwikkelen.”

Keesmaat gaat de komende jaren aan de slag met vier operaproducties; drie van Nederlandse componisten, één van een Amerikaanse componist. In oktober ging de eerste productie, Anaïs Nin & Odysseus’ Women, in première in National Sawdust. Welke werken voor de andere producties geprogrammeerd worden, is nog niet bekend, maar Keesmaat verklapt dat ze samen met Jim Schaeffer goede gesprekken heeft gevoerd met Willem Jeths en JacobTV.

Bij het werk aan deze producties wordt Keesmaat begeleid door twee mentoren: Cori Ellison (“dé dramaturg van Amerika”) en componist Eric Salzman (“hij loodst mij door de nieuwe muziek heen”). Op termijn zal ze ook betrokken worden bij de ontwikkeling van nieuwe opera’s.

Anaïs Nin & Odysseus’ Women

Keesmaats regie van Anaïs Nin & Odysseus’ Women is op 9 december in het Muziekgebouw aan ’t IJ te zien. En er is meer buitenlandse belangstelling; onder meer Berlijn, Rouen, de Operadagen Rotterdam en De Nationale Opera hebben zich gemeld.

Centraal in de productie staat de Franse schrijfster Anaïs Nin. De voorstelling volgt haar op haar reis. Als kind wordt ze in de steek gelaten door haar vader, die haar naakt voor hem liet poseren. Later heeft ze, als reactie, tal van affaires en slaapt ze met vele, vele mannen. “In de opera gaat ze uiteindelijk met haar vader naar bed. Zo rekent ze met hem af en bevrijdt ze zich van dat drama”, zegt Keesmaat.

In Odysseus’ Women komt Odysseus vier vrouwen tegen. Die vrouwen heeft Keesmaat met Anaïs Nin proberen te verbinden. “Het zijn vier heel herkenbare vrouwelijke archetypen, die allemaal in het karakter van Anaïs gevat zijn.”

In het middelpunt van het decor staat een bad. “Anaïs Nin poseerde als jong meisje naakt voor haar vader, in bad. Ik vond dat zo kwetsbaar en zo sick dat ik dacht: dit moet het middelpunt zijn van deze productie.”

Keesmaat heeft de voorstelling ontworpen als een opera-installatie, waar de mensen omheen zitten. Alles speelt zich af in dezelfde ruimte. “Om die abstractie goed over te brengen, moet je het zelf helemaal doorleven. Bij mij geen park-and-bark. Ik kom uit het theater en ben altijd enorm op zoek naar de psyche, de onderbewuste motieven. Daarom investeer ik heel veel tijd in de zangeressen, om de diepere lagen van hun personage op te zoeken.”

National Sawdust, de locatie van de eerste voorstelling, is een kleine zaal. Keesmaat is benieuwd hoe de voorstelling het op 9 december doet in de grotere ruimte van het Muziekgebouw. “Het zal ook interessant zijn om de reactie van het Amerikanse en Nederlandse publiek te vergelijken.”

Verlichting

De grote vraag die Keesmaat bij iedere productie bezighoudt, is hoe opera relevant te maken is voor het publiek van vandaag. “Muziek en opera zijn kunstvormen die heel dicht bij onze emoties liggen, maar die toch echt een verlichting moeten doormaken. Hoe moet je het vandaag de dag presenteren? Hoe maak je het interessant voor de MTV-generatie? Die verlichting moet nog plaatsvinden.”

Keesmaat ziet om haar heen dat er veel multimedia gebruikt wordt, maar betwijfelt of dat helpt om de boodschap over te brengen. “Je kunt er een dj bij halen en video gebruiken, maar zonder dat het een diepere betekenis krijgt. Je moet niet populair willen worden ten koste van de kwaliteit. Je hoeft opera niet makkelijk verteerbaar te maken zodat Jan en alleman komen. De thema’s uit opera’s zijn uit zichzelf al zó relevant! Daar moet je over nadenken.”

De komende drie jaar kan Keesmaat zich verder in die vragen verdiepen bij het CCO. “Ik ben hier geen eendagsvlieg, maar krijg ruim de tijd om me te verdiepen en iets van mezelf te laten zien. Dat is heel bijzonder.”

Is het de opmaat voor een glansrijke carrière in New York? “Ik besefte het eerder niet, maar ik ben hier zeker wat aan het zaaien. Dus waarom niet? De New York Times en de Wall Street Journal gaven ons hele goede recensies, dus het kan zeker!”

Zie voor meer informatie de website van het Center for Contemporary Opera en de persoonlijke website van Jorinde Keesmaat.

Hieronder een korte reportage van de gemeente Amsterdam over Keesmaats werk in New York: