Hypermoderne technologie en klassieke opera treffen elkaar in Enschede aan het eind van deze maand. Tijdens het TechTrip Festival gaan de twee de confrontatie aan. De kern van het brede festivalprogramma wordt gevormd door twee muziektheatervoorstellingen van Het Geluid Maastricht. In Enschede wordt volop gewerkt aan de voorbereidingen.

Heeft een oeroude kunstvorm als opera nog wel zin in hoogtechnologische tijden? Overleeft een avond akoestische opera in de golf van beeldschermen en algoritmen? De Nederlandse Reisopera gaat het, samen met de University of Twente, onderzoeken.

Reisopera-directeur Nicolas Mansfield verwoordde het bij de programmapresentatie onlangs zo: “Voor velen is opera vooral een historische kunstvorm. Bij de Reisopera geloven wij dat opera óók over de toekomst gaat. Wij spelen met liefde een rol in het onderzoeken van de toepassing van het gereedschap van de toekomst van opera.”

De derde partner in dit innovatieproject is Het Geluid Maastricht, het gezelschap van muziektheatermakers Romy en haar broer Gable Roelofsen.

Naast workshops, lezingen, een echte ‘hackaton’ en kleine concerten biedt het TechTrip Festival twee gloednieuwe muziektheatervoorstellingen. In de ene, Weltatem, speelt virtual reality een grote rol. Voor de muziek is een amateurkoor gevormd dat tijdens de voorstelling werk van Wagner en Brahms zal zingen. De zangers van het ’techtrip community koor’ repeteren deze maand onder leiding van Kirsten Schötteldreier. In Weltatem staat de beleving centraal. De bezoeker krijgt een virtual reality-bril op en speelt zelf een actieve rol in de voorstelling.

De andere productie is Les nuits d’été, die gespeeld wordt in de Wilmersbergzaal van het Muziekcentrum Enschede. Moderne technologie als video, soundscape en zelfs een drone verbindt zich met klassieke zang.

Elke dag een opera

Gable Roelofsen en zijn zus Romy zijn als regisseur verantwoordelijk voor de twee festivalproducties. Gable speelt ook een rol in Les nuits d’été. Hij legt uit hoe het idee voor dit festival ontstond. “De Nederlandse Reisopera staat voor veel verschillende uitdagingen. Men wil zowel het klassieke operavak goed doen als een verbinding leggen met de regio, de stad en nieuwe generaties bezoekers. In dat licht is dit festival een spannend experiment.”

Romy vult aan: “We kunnen ons er nog nauwelijks een voorstelling van maken hoe technologie onze levens gaat beïnvloeden. Dat onderzoek zijn we nu aan het doen. Wij als theatermakers weten zeker dat het ons werk en leven gaat veranderen. Vanmorgen hadden we voor de repetitie van Les nuits d’été het Dutch Drone Team hier. Deze drones houden wedstrijden en bezorgen bijvoorbeeld medicijnen in derdewereldlanden. De mensen van het Drone Team vonden het een bijzonder idee dat ze vermoedelijk de eersten zijn die in een opera vliegen, voor publiek in een zaal.”

Gable illustreert hoe de productie Les nuits d’été inhoud en vorm verbindt. “Het ziekenhuis is een soort brug tussen leven en dood, daar vindt elke dag een opera plaats. Als je hedendaags publiek naar de opera wilt brengen, moet je werken met zaken die iedereen raken. Jonge mensen, maar ook het vaste publiek van de Reisopera, dat je niet wilt vervreemden. De link is dat iedereen die ziek is in de hoogtechnologische omgeving van een ziekenhuis terechtkomt.”

“We hebben voor Les nuits d’été interviews gehouden met verpleegkundigen over hoe zij de dagelijkse confrontatie met de dood ervaren. De teksten van de voorstelling zijn daarop gebaseerd. Voor jonge mensen zal het verhaal van de jonge verpleegkundige die met haar scooter naar haar werk gaat herkenbaar zijn. Oudere mensen hebben vaak al dierbaren verloren. Tegen de achtergrond van de dood toont het leven zich meer. Dat zit in de muziek die we voor deze productie gekozen hebben, de cyclus Les nuits d’été van Hector Berlioz. Er zit afscheid, leven, vreugde en lente in. Door moderne elementen te combineren met klassieke zang hebben we gezorgd voor vele wegen naar binnen.”

Opera en drones is niet een voor de hand liggende combinatie. Maar er moet een balans zijn tussen de technologie en het drama, vindt Gable. “We willen nadrukkelijk het effect van de moderne technologie overstijgen, voorbij de gimmick komen. Er moet genoeg van de kracht van opera over blijven en het moet zinvol zijn voor het verhaal. In Les nuits d’été heeft de drone een heel specifieke, dramatische functie.”

Naast de moderne technologie zit er in de voorstelling onversneden klassieke zang. “Die levende, onversterkte stem die we kennen uit opera is hier extra van belang”, benadrukt Gable.

Videoschermen en sounddesign

De repetitie begint. De vloer, waar normaal de stoelen staan voor de concerten in het Muziekcentrum, is leeg. Het decor wordt nog gebouwd. Er staan wel twee videoschermen op het podium. Achter in de zaal zitten de videoregie en sounddesigner Salvador Breed. Op het speelvlak staan de acteurs, Gable Roelofsen en Dichi Wit.

Gable repeteert een monoloog waarin het karakter dat hij speelt vertelt over de kick die hij in zijn vrije tijd zoekt om los te komen van zijn werk als verpleger in het ziekenhuis: graffiti maken in de stad. “Sommige dingen moeten uit je systeem”, is de sleutelzin in zijn tekst.

De cameraman op de vloer maakt beelden van de acteurs, die op één van de videoschermen te zien zijn. Op het andere komen straatbeelden van een stad voorbij. Als de videoregie een beeld schakelt van Gable met op de achtergrond de beelden van de stad, draaien regisseur Romy en haar dramaturg zich even om. Duim omhoog. Werkenderwijs krijgt het script zo een theatrale vorm.

Er is live zang van sopraan Johane Ansell, maar er gebeurt muzikaal nog veel meer in de voorstelling. Sounddesigner Salvador Breed produceert van achter zijn console geluid, deels opgenomen en deels live aangepast aan de handeling op het speelvlak.

“Mijn achtergrond is sounddesigner en componist”, vertelt Breed. “Ik zoek graag de scheidingslijn tussen die twee op. Waar begint en eindigt geluid en waar begint muziek? Het lijkt wel op koken. Ik heb ingrediënten gevonden in de studio en het mengen gebeurt hier, als reactie op de spelers. Ik bedien hier in de zaal een MIDI-controller, waarmee ik onderdelen aan en uit kan zetten. Op grond van de ervaringen van vandaag ga ik terug naar mijn studio.”

Breed werkt weliswaar met techniek, maar voor hem is intuïtie een belangrijk element. “Tijdens het maken praat ik met allerlei mensen uit de productie. Ik ben sterk gericht op het oor, anderen zijn meer visueel. Al zoekend ontdekken we wat wel en niet werkt.”

In tranen

Op het podium wachten Johane Ansell een haar pianobegeleidster op hun cue. De sopraan is geboren in Canada en maakte deel uit van de Opera Studio in Amsterdam. Ze werkte al eerder samen met Het Geluid en is blij terug te zijn bij het muziektheatergezelschap. “Gable en Romy zijn ongelofelijk creatief. Ik voel me heel erg begrepen als ik met hen samenwerk. En mijn ervaringen met het Nederlands publiek zijn prima. Men is heel respectvol en staat open voor nieuwe dingen.”

Romy en Gable beamen de goede samenwerking. “We zochten voor deze productie een professionele, echte operastem die mensen raakt en ontroert. Dan kom je uit bij Johane.”

Het effect van de menselijke stem bleek recent nog, toen Johane muziek inzong voor het TechTrip Festival. “Bij de opname dacht ik zelf dat het nog wel beter kon, maar toen ik opkeek, zag ik iemand in tranen. Dat is de impact van zang!”

Ze heeft Berlioz’ liedcyclus Les nuits d’été speciaal ingestudeerd. “Hoe meer ik de liederen zing, hoe meer lagen, kleuren en betekenissen ik ontdek. De uitnodiging voor deze productie kwam in een periode vol twijfel en narigheid, waarvan een aanrijding met een auto – ik kwam uit een repetitie en lette niet op – nog het minste was. Het klinkt misschien emotioneel, maar deze liederen redden mijn leven.”

Ze moet weer terug naar haar positie op het podium. De repetitie gaat door en als de elektronische klanken verstommen en de piano begint, zingt ze het derde lied uit de cyclus, ‘Sur les lagunes’:

“Ma belle amie est morte:
Je pleurerai toujours”

Het TechTrip Festival wordt gehouden van 30 november tot en met 1 december in Enschede. Naast Weltatem en Les nuits d’été zijn er workshops, lezingen en gesprekken met onder anderen zangeres Nora Fischer en wetenschapper Diederik Jekel. Zie voor meer informatie de website van het festival.