Deze week werden de plannen gepresenteerd voor de opvoering van een selectie uit LICHT van Karlheinz Stockhausen. Susanne Stephens en Kathinka Pasveer zijn vanuit de Stockhausen Stiftung betrokken bij aus LICHT, dat in 2019 in de Gashouder in Amsterdam wordt uitgevoerd. François van den Anker sprak na de presentatie met Kathinka Pasveer.

De in Zaandam geboren Kathinka Pasveer leerde Karlheinz Stockhausen kennen tijdens haar opleiding aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag, waar ze fluit studeerde. Van 1982 tot aan zijn dood in 2007 werkte ze samen met de componist, die verschillende stukken speciaal voor haar componeerde. Samen met de Amerikaanse Susanne Stephens leidt ze de Stockhausen Stiftung vanuit Kürten in Duitsland. De stichting beheert het nagelaten werk van de componist, organiseert studiebijeenkomsten en geeft de muziek van Stockhausen uit op cd, dvd en als bladmuziek.

Pasveer speelt een rol bij veel uitvoeringen van het werk van Stockhausen. Ze had de muzikale leiding over de wereldpremière van de complete Sonntag aus LICHT in Keulen in 2011 en over Mittwoch aus LICHT, dat in Birmingham werd opgevoerd in 2012, in het culturele programma tijdens de Olympische Spelen. Afgelopen zomer verzorgde ze de klankregie bij Donnerstag aus LICHT in het Theater Basel.

Je bent één van de weinigen die de zeven delen van LICHT in volledige omvang kan overzien. Heb je een rol gespeeld bij de selectie voor aus LICHT in Amsterdam?
“Het Nederlandse team kwam met ideeën en wij hebben meegedacht over de selectie, ook omdat sommige delen meer of minder praktisch uitvoerbaar zijn. We hebben wel bewaakt dat de delen niet door elkaar gehusseld worden. We wilden de opera’s in de volgorde waarin ze staan bij elkaar houden. De cyclus hier in Amsterdam is verdeeld over drie avonden en dan kun je geen enorme ombouw doen met alle techniek. We gebruiken acht sporen geluidstechniek met drie speelrichtingen, dat moet allemaal passen in die drie dagen.”

Is de keuze wat jou betreft verantwoord?
“Zeker, we hebben goede afspraken gemaakt met het team, dat wordt gevormd door onder anderen Pierre Audi, die de mise-en-espace zal doen, en Renee Jonker van het Koninklijk Conservatorium. Die laatste heeft al zijn hele loopbaan een binding met het werk van Stockhausen. Hij heeft ook meegespeeld in uitvoeringen van Samstag en Dienstag aus LICHT.”

Ik ben zelf het meest blij met de keuze voor Invasion-Explosion uit het deel Dienstag. Dat wordt zeer weinig uitgevoerd. Het zijn ‘invasies’ met onder meer negen trompetten en negen trombones, een mobiele synthesizer en slagwerk, die door de zaal twee gevechten voeren. We hebben nog maar zelden een zaal gehad in de ronde vorm van de Gashouder, zonder vaste stoelen, waar je acht sporen audio kunt gebruiken. Dat wordt een geweldig evenement.

In aus LICHT zijn ook twee delen uit Montag opgenomen. Die zijn sinds 1988 niet meer uitgevoerd. Daarvoor hebben we een kinderkoor nodig. Met de kinderen beginnen we pas te werken in 2018, omdat ze anders nog voor de serie uitvoeringen in 2019 hun stembreuk hebben. Stockhausen werkte graag met kinderen en die kinderen vinden het vaak geweldig om mee te doen in de muziek. Hun begeleiders hebben er vaak meer moeite mee.”

In LICHT zitten veeleisende vocale rollen. Hoe gaan die bezet worden?
“Het masterprogramma dat het Haagse conservatorium vanaf september 2017 aanbiedt staat open voor zangers, maar het is natuurlijk afwachten wie zich gaan aanmelden. We zullen de komende jaren mensen casten voor de vocale rollen, ook mensen die de rollen al kennen. Al die stappen beginnen nu, na deze eerste presentatie.”

Stel ik ben 23, ik ken Stockhausen van de platenhoes van Sgt. Peppers uit de kast van mijn ouders en over drie jaar ben ik 26. Moet ik dan naar aus LICHT?
“Er zit heel veel elektronische muziek in. Dat spreekt jonge mensen erg aan. Maar vooral het feit dat het totaaltheater is; er is niets statisch. Alles leeft. Elke beweging, elke kleur, de kostuums: alles hoort bij de muziek.

Dat vinden ook jonge mensen interessant, zo bleek toen ik twee jaar geleden in de Park Avenue Armory in New York was met Oktophonie, een deel uit Dienstag aus LICHT, dat ook opgenomen is in de selectie voor Amsterdam. Ik was gevraagd tijdens een ochtend het stuk in te leiden voor jongeren tussen de 12 en 16 jaar. De leraar zei: ‘Het stuk duurt 68 minuten, doe maar tien minuten, veel meer concentratievermogen hebben ze niet.’ Het bleef stil in de zaal na die tien minuten. Ik ging door en toen ik ze halverwege het stuk de keuze gaf, riepen ze: ‘More, more!’ Het is spannende muziek. Je verveelt je geen moment.”

Stockhausen was religieus, zo blijkt ook uit LICHT. Hoe uitte die religiositeit zich bij hem?
“Die was heel universeel. Hij is opgegroeid als katholiek, maar maakte zich daarvan los toen hij op zijn reizen andere culturen leerde kennen. In al die culturen is bewondering voor de schepping, of je die schepper nu Allah of God of Brahma noemt. Hij bleef tot het eind van zijn leven christen, maar ging niet naar de kerk. ‘Ik ga alleen als er niemand staat te preken’, zei hij altijd. Stockhausen maakte zijn eigen rituelen, die ook in LICHT terugkomen.”

De wereld is, sinds LICHT gecomponeerd werd, erg veranderd. Is LICHT nog relevant?
“Het is erg relevant, relevanter dan ooit, vind ik. Stockhausen geeft ons een utopisch mensbeeld. Dat zit bijvoorbeeld in het deel Welt-Parlament in Mittwoch, waar het thema de liefde is. Hij heeft de oorlog meegemaakt en zijn ouders verloren. Zijn moeder is omgebracht in het euthanasieprogramma van de nazi’s. We weten meer dan toen, dat is het verschil. Ik denk dat LICHT mensen hoop en inspiratie kan geven naar een betere mensheid.”

Zie voor meer informatie de website van de Stockhausen Stiftung. Op de website van De Nationale Opera staat meer informatie over het project aus LICHT.