Operadagen Rotterdam begint komend weekend. We kijken vooruit naar het programma. Vandaag: Fortress Europe van Opera Trionfo. Regisseur Floris Visser maakte op basis van muziek van Calliope Tsoupaki een actuele voorstelling over de vluchtelingencrisis. Tenor Erik Slik bereidt zich weer voor op zijn rol als eurocommissaris Frans.

Eén van de grotere producties tijdens Operadagen Rotterdam is Fortress Europe. De nieuwe opera ging op 20 maart dit jaar in Amsterdam in wereldpremière tijdens het Opera Forward Festival. Het is de eerste van een serie van drie opera’s over brandende actuele vraagstukken, getiteld ‘Sign of the Times’.

Fortress Europe vertelt het verhaal van Europa en haar zoon, de politicus Frans. Europa, gezongen door sopraan Rosemary Joshua, is geboren in Noord-Afrika en trad als jonge vrouw vol moed en idealen de wereld tegemoet. Nu leeft ze afgezonderd in haar appartement in Brussel. Haar zoon Frans, een rol van tenor Erik Slik, heeft als politicus de opdracht de poort naar Europa te bewaken. In een drama vol politieke belangen, persoonlijke verlangens en het rumoer van angst en haat van populisten duikt Amar op, een vluchteling, gezongen door bas-bariton Yavuz Arman İşleker.

Regisseur Floris Visser bracht voor Fortress Europe zijn vaste team mee, dat ook verantwoordelijk was voor Orphée et Eurydice bij de Nederlandse Reisopera, in 2015 verkozen tot Opera van het Jaar. De voorstelling speelt zich grotendeels af op een draaischijf, met in het midden een symbolische deur, die gedraaid kan worden naar een kant ‘Brussel’ en een kant met de rotsen van een Grieks eiland. Daar gaan de politicus Frans en later zijn moeder zelf kijken naar de omstandigheden van de vluchtelingen.

Erik Sliks bijdrage werd in veel recensies geroemd, waarbij de naam Benjamin Britten nogal eens viel. “Toen ik een aantal maanden voor de première componiste Calliope Tsoupaki ontmoette, had ik voor de auditie de Serenade for tenor, horn and strings van Britten meegenomen. Ze vond het gave muziek en wellicht heeft ze dat bij het componeren meegenomen. Ik zing zelf in elk geval graag werk van Britten.”

Wat waren de vocale uitdagingen in deze rol?
“Ik ben tijdens de hele voorstelling op het podium. Het is een klus om dat vol te houden. Het verschil tussen de kleine studio, waar we uitgebreid gerepeteerd hebben, en de Rabozaal van de Stadsschouwburg in Amsterdam was groot. We zingen onversterkt, soms van achter op het podium.

Tegen het einde heb ik in het verhaal – en vocaal – al het nodige meegemaakt. Nadat mijn moeder Europa haar slotaria heeft gezongen, komen voor mij dan nog de hoogste noten van de partituur. Ik doe dan onmerkbaar, in mijn hoofd, wat mindfulnessoefeningen en haal ongemerkt een keelpastille uit mijn zak. Er komen dan nog wat lyrische lijnen en dat is na anderhalf uur een echte uitdaging.”

De rol van Frans is een nogal nadrukkelijke verwijzing naar eurocommissaris Frans Timmermans. In hoeverre speel je hem na?
“Mijn rol is zeker op hem gebaseerd, maar voor de scène met de persconferentie is ook gebruikgemaakt van letterlijke teksten van bondskanselier Merkel en premier Rutten. De Frans die ik speel is trots op de talen die hij spreekt en zijn kennis. Hij is een modelpoliticus die voor iets staat wat veel complexer is dan waarvoor hij is klaargestoomd: alleen de juiste teksten zeggen en het goede pak dragen.

Ik kende Timmermans natuurlijk uit de media, maar ben geen interviews met hem gaan bestuderen. Hij heet Frans, hij draagt een pak en hij heeft die bril op: dat zegt al genoeg. Het moest een archetype blijven, ik wilde er geen typetje van maken.”

De relatie van politicus Frans en zijn moeder Europa is bepalend voor het verhaal. Hoe heb je jouw rol opgebouwd?
“We zijn meteen begonnen met de dynamiek tussen de moeder en Frans in de beginscène. De rest van het verhaal overkomt hem min of meer. We hebben gezocht naar de verhouding tussen de moeder, die het oude Europa representeert, en de zoon, de politicus. Was hij binnenskamers dezelfde als de politieke Frans in de persconferentie? Daar is hij amicaal en los, binnenskamers ‘poldert’ hij vooral met zijn moeder.

In de openingsscène lijkt de moeder het spoor bijster te raken als ze op tv de beelden van de aangespoelde vluchtelingen ziet. Ik reageer daar als haar zoon heel geruststellend op, breng haar tot bedaren. Frans wil de zaken die haar zo in de war brengen oplossen, maar ontdekt dan op welke problemen je kunt stuiten en hoe de kwestie veel meer nuances kent. Dat is zijn stijl: niet erg daadkrachtig. Hij heeft van zijn moeder Europa geleerd hoe hij moet optreden. Hij is gekneed om naar de pers goed overwogen antwoorden te geven. Maar als hij zich echt gaat afvragen of het wel klopt wat hij zegt, maakt hij een ontwikkeling door.

De concrete figuur Frans staat tegenover de symbolische figuur Europa, die het oude continent representeert dat in verwarring raakt door de instroom van vluchtelingen. Moeder en zoon reizen af naar een Grieks eiland, waar vluchtelingen uit Noord-Afrika aanspoelen. Yavuz Arman İşleker is als Arman het gezicht van de duizenden mensen die op het eiland aankomen en de oversteek overleven.”

Was er bij het werken aan de voorstelling veel discussie over het thema? Jij als Nederlander, met een Britse en een in Turkije geboren tegenspeler?
“Eigenlijk niet. Het was een drukke, korte repetitietijd. We doken in de rollen en de muziek. Rosemary en Arman wonen al langere tijd in Nederland. Natuurlijk heb ik zelf wel nagedacht over het thema van Fortress Europe.”

Is jouw mening over het vraagstuk veranderd?
“Nee. Maar ik ben wel veel meer gaan lezen over de achtergronden. Mijn interesse en ook mijn kennis is groter geworden. Het klinkt misschien onromantisch, maar als je in een productie zit, moet je die op de eerste plaats goed doen. Het was veel in korte tijd, we hadden onze focus bij het zo goed mogelijk maken van het eindproduct.

Wat me wel aangreep, was het moment dat we de repetitieruimte binnenliepen en ik de reddingsvesten die in de voorstelling gebruikt worden voor het eerst zag. Dat zijn echte reddingsvesten van vluchtelingen, achtergelaten op de Griekse stranden. Mijn generatie heeft nooit hoeven vluchten. We hebben niet veel te veel geld aan één of andere charlatan hoeven te betalen, zonder te weten of we levend zouden aankomen en of we onze familie nog zouden terugzien.”

De eerste drie uitvoeringen waren in maart in Amsterdam. Hoe bereid je je nu voor?
“Ik lees elke dag door alle teksten heen en neem de regieaanwijzingen in de partituur erbij. Bij het thuis studeren loop ik echt door de kamer, zoals ik op de bühne ook moet doen, om niet alleen vocaal en tekstueel, maar ook motorisch alle handelingen door te nemen. Voor de voorstelling in Rotterdam hebben we nog een complete repetitie met het orkest en een pianosessie om de muziek mooi onder elkaar te krijgen. We spelen grotendeels in een decor op een draaischijf, die er vanaf het begin was. Die kennen we goed en die kan overal worden neergezet. Na Rotterdam spelen we in het najaar nog op het festival November Music in Den Bosch.”

Wat is voor jou de ‘boodschap’ van deze actuele voorstelling?
“Je kunt vinden wat je vindt en willen wat je wilt en vanuit je eigen kamertje bedenken wat de oplossing moet zijn, maar het echte probleem zie je alleen als je er met alle partijen over praat. Als je, zoals mijn karakter Frans, daarheen gaat, kun je de impact op de echte levens van de mensen zien. Maar je moet ook de dialoog aangaan met de mensen met wie je het niet eens bent. Je kunt niet zwart-wit oordelen.

Mijn karakter Frans zoekt tot het einde naar een middenweg. Dat is hopelijk de golf waarop een nieuwe generatie opnieuw gaat zoeken naar nieuwe oplossingen.”

Fortress Europe is op zondag 14 maart te zien in de Rotterdamse Schouwburg. Zie voor meer informatie de websites van Opera Trionfo en Operadagen Rotterdam.

Hieronder een korte making-of: