Vanaf 18 januari presenteert OPERA2DAY Hamlet van Ambroise Thomas. De grand opéra krijgt van regisseur Serge van Veggel een nieuwe, compacte vorm, waarin film een groot aandeel heeft. “Film gebruik ik om het verschil tussen de fysieke werkelijkheid en die in het hoofd van Hamlet te laten zien.” François van den Anker keek bij de repetitie mee op de monitor.

William Shakespeare schreef zijn toneelstuk Hamlet tussen 1599 en 1602. Ambroise Thomas maakte naam met zijn operaversie van het verhaal, die hij 150 jaar geleden componeerde op een libretto van Carré en Barbier, en nu, in januari 2018, is regisseur Serge van Veggel klaar om zijn versie van het verhaal en de muziek te presenteren in een nieuwe productie van OPERA2DAY. Wat het publiek tijdens de 25 voorstellingen overal in Nederland gaat zien, is het eindresultaat van een maakproces van enkele jaren. Afgelopen week ging de laatste fase in.

In de montageweek komen de ontelbare stukjes opera samen die Hamlet gaan vormen. De zangers zijn voorbereid en dragen hun kostuum, kap en grime zijn achter de schermen volop bezig en rond het podium in het Schiedamse Theater aan de Schie is het druk met technici. Op het achterdoek, een videoscherm van 16 bij 6 meter, staat voor aanvang nog een testbeeld, maar als de videotechniek, na een storing voor aanvang van de doorloop, weer is opgestart, kan het eerste beeld geprojecteerd worden.

Werkelijkheden

Bij het ontwikkelen van zijn Hamlet-enscenering was voor regisseur Serge van Veggel vanaf het begin duidelijk dat hij film wilde gebruiken. “Hamlet gaat over iemand die leeft in een fysieke werkelijkheid aan het hof, waar dingen gebeuren die hij zich niet kan voorstellen”, vertelt Van Veggel. “Via een bezoek van de geest van zijn vader krijgt hij door dat die is vermoord en dat zijn moeder na twee maanden met de broer van zijn vader trouwde.”

“In het verhaal lopen de twee werkelijkheden steeds verder uit elkaar: de fysieke werkelijkheid aan de ene kant en de mentale werkelijkheid van Hamlet aan de andere kant. In zijn hoofd zitten herinneringen, visioenen en die geest van zijn vader – die misschien wel de duivel is. Of is dat maar een idee dat hij in zijn hoofd haalde? Of een droom? Met de vorm die ik gekozen heb, wil ik dat laten zien.”

Het gebruik van audio en video kennen de vaste bezoekers van de OPERA2DAY-voorstellingen. Moderne techniek geeft extra mogelijkheden, maar vraagt ook inventiviteit. Met lage budgetten moet er veel tot stand worden gebracht. Daarom betrok Van Veggel al in een vroeg stadium technisch producent Ronald Tebra bij de ontwikkeling. Hij werkte aan de laatste vijf producties van het Haagse ensemble mee, ook aan de vorige, Dr. Miracle’s last illusion. “Die complexe voorstelling is er gekomen omdat iemand als Ronald vijf stappen verder denkt”, meent de regisseur.

“Het licht wint het altijd van de video”

Ronald Tebra zit klaar voor de doorloop in de theaterzaal, op zijn positie in de rechter coulissen, naast de voorstellingsleider. Hij vertelt hoe zinvol vroege betrokkenheid van de techniek is bij een productie als deze. “Met het creatieve team, lichtontwerper Uri Rapaport en decorontwerper Herbert Janse hebben we vanaf het allereerste begin met Serge om de tafel gezeten. In die fase maakte Herbert zijn eerste schetsen en keken Uri en ik naar de licht- en videotechniek. Zo konden we vroeg in het proces meedenken over oplossingen.”

De technisch producent is verantwoordelijk voor licht, geluid, video, decor, crew en logistiek. Omdat video een bepalend element is, zit Ronald Tebra zelf in de coulissen achter een console met monitoren en is er een assistente voor de andere taken van de technische productieleiding. Op de monitor voor hem staan de titels van de vijftig filmfragmenten die deze productie een extra laag geven. ‘Onrustig water’ is één van de eerste fragmenten die geprojecteerd worden. Elke video is voorzien van een aanduiding , ‘slow blend’ of ‘fade in’.

“Cineaste Margo Onnes heeft het afgelopen jaar de video-opnamen geregisseerd en die staan, gemonteerd en wel, op mijn computer”, vertelt Tebra. “Met de software van QLab kan ik de projecties op het podium starten. De grootste uitdaging is een goed evenwicht te vinden tussen het theaterlicht van Uri en mijn projecties. Op het podium wint het licht het altijd van de video: ik kan niet meer leveren dan de 30.000 ANSI-lumen uit de beamer. Samen zoeken we naar een subtiele balans.”

Hij is als theatertechnicus in het vak gerold, vertelt Tebra. “Ik doe dit al dertig jaar, doorgaans als freelancer. Grote evenementen in de Arena in Amsterdam, tournees met de André van Duin Show, maar ook de veeleisende locatieproductie La troupe d’Orphée in de Grote Kerk in Den Haag. Daarvoor ontvingen we de titel Opera van het Jaar. Dat was een moment om even erg trots te zijn.”

“Tegenwoordig heet mijn werk creative producer, het is nu ook een vak op de Theaterschool”, zegt Tebra. Hij heeft het licht voor deze productie ingekocht, maakte met Opera Zuid een gunstige afspraak voor de huur van de boventiteling en vond bij Toneelgroep Amsterdam een niet meer gebruikte spiegelvloer die dringend nodig was.

Glitterjasje

Op het podium wordt het nieuwe koningspaar, Claudius en Gertrude, toegezongen: “Dieu protége le roi! Dieu protége la reine!” Van de handeling krijg je in de coulissen een klein deel mee, maar in de krappe ruimte naast het podium hangen verschillende beeldschermen om dat op te lossen. Met een half oog op de schermen houdt Tebra de voorstelling in de gaten.

De technicus die de computer voor de trekkenwand bedient, laat een feestelijk gedekte tafel vanuit de nok op het podium zakken. Gertrude, gezongen door Martina Prins, komt aan de arm van haar nieuwe echtgenoot Claudius, een rol van Martijn Sanders, over die tafel op. De gasten vieren de kroning van Gertrude en Claudius met een feestelijk banket. Men is uitgelaten en dronken.

Rechts op de bühne staan twee musici, die als ‘banda’ het feest begeleiden. De echte banda is nog niet aanwezig – daarvoor werken musici uit de speelsteden mee – en daarom vallen de pr-dame van OPERA2DAY en de verslaggever even in.

Het bandaduo staat op aanwijzing van de regie enkele minuten strak in militaire houding. Dan verlaten de feestgangers het podium, flessen en glazen in hun handen. Gierend van de lach passeren ze de twee namaakmusici. Hoewel de aanblik van de verslaggever in zijn veel te krappe glitterjasje en zijn onbeholpen mimiek daar alle reden toe geven, lachen ze omdat dat in de partituur staat. Ze zijn professionals. Zij wel.

“Twijfel aan alles, aan de zon, aan de dag, maar twijfel niet aan de liefde die we hadden”

Hamlet vormt in het klassieke verhaal een liefdesduo met Ophélie. Terwijl de twee elkaar voor op het podium ontmoeten, wordt achter hen op het videoscherm een arcadische scène geprojecteerd. Quirijn de Lang en Lucie Chartin zingen de rollen van de twee geliefden en zijn ook in de video te zien. Toneelhandeling en video werken hier ingenieus samen.

Serge van Veggel legt zijn ideeën over deze scène uit. “Je ziet twee mensen die beiden erg in zichzelf zijn, heel introvert. Ze zijn niet per se ‘samen’ als ze met elkaar zijn. Die twee herkennen dat in elkaar. In het duet op het podium staan ze in een omhelzing, maar ze staren. In de film achter hen zie je wat er in hun hoofd omgaat, hoe ze terugdenken aan de eerste ontmoeting. Ophélie vraagt zich af of hun liefde nog bestaat en dan zegt Hamlet: ‘Twijfel aan alles, aan de zon, aan de dag, maar twijfel niet aan de liefde die we hadden.’ Terwijl Hamlet dat zegt, laten we de liefde die de twee hadden op film zien.”

In de voorstelling wordt gebruikgemaakt van projecties op het achterdoek en op een gaasdoek vooraan, dat verrassende effecten met een 3D-karakter geeft. In de comédiensscène is er een camera waarvan het live-beeld geprojecteerd kan worden. Ook daar heeft video een duidelijke functie volgens Van Veggel. “In het verhaal laat Hamlet de moord op zijn vader naspelen door een groep comédiens, omdat het hof vooral geïnteresseerd is in drank en entertainment. Als de nieuwe koning Claudius doorkrijgt wat er nagespeeld wordt en verbleekt, laat Hamlet de camera inzoomen op de ogen van Claudius en zegt: ‘Sire, vous pâlissez!’”

De voorstelling is vrijwel af, al zijn er details die nog aandacht vragen. Nu en dan wordt de doorloop onderbroken voor bijsturing en aanpassingen. De regie let op alles. Als bas-bariton Patrick Pranger als Horatio opkomt, klinkt de stem van de regie door de intercom: “Patrick heb je met een reden een andere broek aan?” Vanaf het podium komt het antwoord: “Die andere is nog niet klaar.”

“Het werkt!”

In de coulissen zit Ronald Tebra nog achter de speciaal gebouwde console. Hij heeft tijdens de pauzes in de doorloop snel een noodzakelijk decorelement geregeld en gebruikte één van zijn computers om een extra kabeltje te bestellen bij een webwinkel. Hij is gericht op de techniek, maar heeft zeker oog voor de muziek en het drama van de opera. “Je bent lang bezig met zo’n productie, vooral met de technische kanten. Als je dan op de eerste dag in het repetitielokaal of, zoals nu, in het theater zit, dan raakt het toch en denk je: wow! Het werkt!”

Hamlet van OPERA2DAY gaat op 18 januari in première in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag en is tot 11 april overal in Nederland te zien. Zie voor de speellijst en meer informatie de website van OPERA2DAY.