Sterven aan de liefde, daar doen we niet meer aan. In de middeleeuwen was de ‘Liebestod’ echter een populair fenomeen. Eén van de bekendste voorbeelden: Isoldes ‘Liebestod’, door Richard Wagner van sublieme muziek voorzien in de finale van zijn opera Tristan und Isolde. Een portret in beeld. Met dank aan YouTube.

Onmogelijke liefde is altijd een motief geweest waar schrijvers en componisten door geïnspireerd werden. In latere tijden bood zelfmoord een uitweg (Romeo and Juliet), in de middeleeuwen was dat not done en dus ontstond de ‘Liebestod’, door Peter Franken in zijn achtergrondverhaal bij Wagners opera fraai omschreven als “wegkwijnen door de onbereikbaarheid van een geliefde, met de dood tot gevolg”.

Richard Wagner greep terug op dit fenomeen in zijn opera Tristan und Isolde, gebaseerd op de middeleeuwse versroman Tristan van Gottfried von Straßburg. In de laatste akte sterft Tristan in de armen van zijn geliefde, door de verwonding die hij een akte eerder opliep, maar misschien ook wel door zijn ‘Liebesschmerz’.

Bij het zien van de dode Tristan breekt Isoldes hart en ze volgt hem in de dood: de enige weg om hun onmogelijke liefde te vervullen. Voordat ze het leven laat, zingt ze haar grote solo, bekend als ‘Isoldes Liebestod’, maar door Wagner aangeduid als ‘Isoldes Verklärung’. Ze droomt dat Tristan verrijst. “Mild und leise wie er lächelt, wie das Auge hold er öffnet – seht ihr’s, Freunde? Seht ihr’s nicht?”

De muziek die Wagner bij deze aangrijpende scène schreef, zal velen bekend zijn. Muziekkenner Alan Shapiro ontleedde de noten tot in detail in het artikel ‘Difficulty and Ease in Richard Wagner’s “Liebestod”’, schrijvend vanuit het perspectief van het esthetisch realisme. Een aanrader voor wie de partituur grondig (en behoorlijk technisch) wil uitpluizen.

Shapiro maakt gebruik van een opname van ‘Isoldes Liebestod’ door sopraan Birgit Nilsson, één van de bekendste Isolde-vertolksters. Hieronder zingt ze het stuk in een live-uitvoering.

Vele beroemde sopranen hebben zich aan de rol van Isolde gewaagd, al zal het vaak met de nodige vrees en bezen gepaard zijn gegaan. Volgens The Guardian is het “the mother of all soprano roles” en zette Dame Margaret Price met haar opname onder Carlos Kleiber de standaard. Hieronder de betreffende registratie.

Een sopraan die zich de rol recenter eigen maakte (zonder eraan onderdoor te gaan) is de Zweedse Nina Stemme. Ze zong de partij onder meer in Londen, Zürich, Berlijn en New York. Hieronder haar interpretatie.

De Duitse Waltraud Meier was de afgelopen drie decennia één van de meest geprezen Isoldes op de grote operatonelen. Van 1993 tot 1999 zong ze Isolde in Bayreuth, daarna vertolkte ze de partij onder meer op de Salzburger Festspiele, bij de Opéra national de Paris en bij de Scala in Milaan, ter opening van seizoen 2007/2008. In het fragment hieronder geeft ze een concertante uitvoering in Wenen, 2010, in het kader van het afscheid van Ioan Holender als directeur van de Wiener Staatsoper. Antonio Pappano dirigeert.

Weer een sprong terug in de tijd: een sopraan die volgens het aangehaalde artikel van The Guardian zeer bewonderd wordt onder Isolde-vertolksters is de dramatische sopraan Frida Leider uit Berlijn. Ze zong de rol veelvuldig tussen de beide wereldoorlogen. Hieronder een opname uit de Metropolitan Opera, 1933.

https://www.youtube.com/watch?v=fbK1fDAy_jA

Een scenische uitvoering ontbreekt nog in dit overzicht. Twee fragmenten: een muziekvideo met Jessye Norman (met Herbert von Karajan als dirigent) en de Bayreuth-productie met (nogmaals) Waltraud Meier als Isolde en, in het stuk voorafgaand aan de ‘Liebestod’, Siegfried Jerusalem als Tristan.