In 2018 sluit de laatste mijn in het Ruhrgebied. De enige resterende verbinding met een onderaardse wereld wordt daarmee afgesneden. In Hans Heiling van Heinrich Marschner valt een parallel te ontdekken. Met de opera worden de aanstaande TUP-Festtage in Essen (17 t/m 25 februari) afgesloten.

Heinrich Marschner was een belangrijke Duitse componist ten tijde van de romantiek. Hoewel hij een uitgebreid oeuvre op zijn naam heeft staan, is hij bij het grote publiek vrijwel in vergetelheid geraakt. Zijn naam leefde in kleine kring wel voort als schrijver van 12 Bagatellen voor gitaar, een jeugdwerkje dat op muziekscholen werd gebruikt.

Van de talrijke opera’s die Marschner schreef, hadden er drie veel succes: Der Vampyr (1828), Der Templer und die Jüdin (1829) en Hans Heiling (1833). Zijn werk wordt – vooral bij gebrek aan andere voorbeelden – gezien als een schakel tussen de opera’s van Weber en Wagner. Dat geldt vooral voor Der Vampyr en Hans Heiling, die beide tot het subgenre ‘Scheuerromantik’ gerekend kunnen worden. Hierin is sprake van bovennatuurlijke verschijnselen die de toeschouwer moeten doen huiveren.

Kenmerkend personage in deze werken is ‘Der bleiche Mann’, die zich onder de mensen begeeft om zichzelf van een vervloeking of een pact met de duivel te verlossen. Daarbij moeten zijn menselijke slachtoffers het natuurlijk ontgelden, tenzij daar tijdig door een tegenkracht een stokje voor gestoken wordt. De vampier in de gelijknamige opera behoeft op dit punt geen toelichting. Zijn collega’s vinden we bij Weber in de persoon van Kaspar (Der Freischütz) en bij Wagner in de persoon van de Holländer.

Toverboek

Hans Heiling is de prins van de Aardgeesten, die pendelt tussen de bovenaardse en de onderaardse wereld. Hier zien we overeenkomsten met meerdere personages uit Wagners eerste opera Die Feen, in het bijzonder Arindal.

Heiling heeft zich onder de mensen begeven en is verliefd geworden op het meisje Anna. Daarbij heeft hij de gedaante van een mens aangenomen en zich voorgedaan als een rijk, geleerd en machtig persoon. Zijn belangstelling voor de bovenwereld is genetisch bepaald, hij is namelijk half mens. Ook zijn moeder waagde zich ooit onder de mensen, met zoon Hans als tastbare herinnering.

Eenmaal terug in het onderaardse rijk besluit hij definitief zijn kans te wagen bij Anna. Op zijn tocht naar boven neemt hij juwelen mee als ‘Brautschmuck’ en een toverboek dat hem macht geeft over zijn onderdanen.

Anna’s moeder ziet wel wat in die chique vrijer en moedigt haar dochter aan om hem te accepteren. Maar als Anna in een onbewaakt ogenblik het toverboek inziet, schrikt ze zo van de inhoud dat ze van Heiling eist dat hij het verbrandt, als voorwaarde voor haar jawoord.

Heiling gaat vervolgens met haar mee naar een dorpsfestival, waar Konrad met Anna wil dansen. Konrad is al lang verliefd op Anna. De achterdochtige Heiling doorziet dit en weigert Anna te laten gaan. Maar zij maakt hem duidelijk dat hij nog geen rechten heeft, omdat het huwelijk nog niet is gesloten.

Als Anna later door het bos loopt te dwalen, beseft ze dat ze een probleem heeft: ze is verliefd op Konrad, maar heeft Heiling een trouwbelofte gedaan. Op dat moment verschijnt de koningin van de Aardgeesten, die haar op dreigende wijze ‘verzoekt’ haar zoon los te laten. De confrontatie met deze bovennatuurlijke verschijning doet Anna flauwvallen, maar gelukkig vindt Konrad haar. Hij verklaart haar zijn liefde en brengt haar naar huis.

Heiling komt opnieuw naar Anna toe en wil het goed maken door haar meer juwelen te geven. Maar nu ze weet waar die vandaan komen – niet uit de aardse wereld, dus niet pluis – weigert ze deze aan te nemen. Woedend steekt Heiling zijn rivaal Konrad neer en vertrekt weer naar zijn eigen terrein. Daar blijkt hij geen macht meer over zijn onderdanen te hebben, aangezien zijn toverboek in vlammen is opgegaan. Als de dwergen echter zijn wanhoop zien nadat hij heeft vernomen dat Anna de volgende dag met de slechts lichtgewonde Konrad zal trouwen, krijgen ze medelijden en zweren ze hem ondanks alles opnieuw hun trouw.

Terug in de bovenwereld onderbreekt Heiling de trouwplechtigheid. Konrad probeert hem neer te steken, maar zijn mes breekt door Heilings toverkracht. Vervolgens roept hij zijn onderdanen op om de complete dorpsgemeenschap te doden, maar net op tijd komt de koningin tussenbeide. Ze weet haar zoon ertoe te brengen om zich met zijn tegenstrevers te verzoenen. Daarna vertrekt het gehele korps weer naar de onderaardse wereld.

Muziekfragmenten

Op YouTube staan een paar muzikale voorbeelden uit de opera, genomen uit een productie van het Theater an der Wien uit 2015.

Hieronder ‘An jenem Tag’, uitgevoerd door Michael Nagy (Hans Heiling), Katerina Tretyakova (Anna) en Stephanie Houtzeel (Gertrude).

Hieronder ‘Hör auf mein Wort’, door Angela Denoke (Die Königin) en Katerina Tretyakova (Anna).

Tot slot de slotscène ‘Der Liebe Lust und Leid’, met Michael Nagy (Hans Heiling), Angela Denoke (Die Königin), Katerina Tretyakova (Anna) en Peter Sonn (Konrad).

Pizzi’s productie

Op het label Dynamic is een live-opname van Hans Heiling uitgebracht. Het betreft een voorstelling in het Teatro Lirico di Cagliari uit 2004. Regie, kostuums en decor zijn van Pier Luigi Pizzi en dat staat borg voor een goed verzorgd geheel. Een prachtige vondst van Pizzi is het gebruik van geprojecteerde beelden in de stijl van Salvador Dali op het moment dat Anna het toverboek opent. Plotseling lijkt ze zich in een surrealistische omgeving te bevinden, een angstaanjagende overgang vanuit het Boheemse boerenland.

De titelrol is in handen van Markus Werba; prima verzorgd. Anna Caterina Antonacci tekent voor de rol van Anna; prachtig gezongen. Gabriela Fontana zingt de rol van de koningin en Herbert Lippert staat op het toneel als de koene held Konrad.

Behalve een regulier koor is er een belangrijke rol weggelegd voor een uitstekend zingend kinderkoor, dat de Aardgeesten vertolkt. We kunnen hen vergelijken met de Nibelungen bij Wagner: dwergen. Het treft dat de kinderen klein van postuur zijn en mooi ijl en hoog kunnen zingen. Daardoor wordt het verschil tussen de bewoners van de boven- en de benedenwereld op geloofwaardige wijze benadrukt. Het orkest speelt goed onder leiding van Renato Palumbo.

TUP-Festtage

De dvd-opname uit Cagliari is een prima voorbereiding op een bezoek aan de voorstellingen van Hans Heiling in Essen. De première vindt plaats op 24 februari. Heiko Trinsinger vertolkt de titelrol en Frank Beermann dirigeert. Van de productie zal in samenwerking met WDR en Oehms een cd-opname gemaakt worden.

De regie van deze productie, in handen van Andreas Baesler, richt zich volledig op de mijnindustrie. De Aardgeesten van Heiling, die zijn rijkdom vergaren, zijn de mijnwerkers. Het koor zal dan ook in authentieke mijnwerkkledij optreden. Het wordt een spannende en voor het publiek uit de regio zeer herkenbare setting, want het sluit bij velen aan bij herinneringen uit hun jeugd en jonge jaren.

In de Philharmonie vinden tijdens de Festtage vier prestigieuze concerten plaats, met als top het Italienisches Liederbuch van Hugo Wolf gezongen door Diana Damrau en Jonas Kaufmann. Zie voor het complete programma de website van het Aalto-Musiktheater Essen.