Na Owen Wingrave in 2016 werken het Theater Osnabrück en Opera Trionfo opnieuw samen aan een spannende operatitel: Antigona van Tommaso Traetta. De voorstelling ging in januari al in première in het Duitse theater, op 10 februari begint de Nederlandse tournee. Maestro Andreas Hotz: “De première was een succes, de vonk is overgesprongen.”

Andreas Hotz is sinds seizoen 2012/2013 Generalmusikdirektor van het Theater Osnabrück, de jongste ‘GMD’ die het theater ooit had. Hij studeerde in Frankfurt en werkte de eerste jaren van zijn carrière vooral in de deelstaten Rijnland-Palts en Hessen. Inmiddels heeft hij helemaal zijn draai gevonden in het Nedersaksische Osnabrück, zo’n drie kwartier van de Nederlandse grens.

Hotz kent de Nederlandse regisseur Floris Visser, tevens directeur van Opera Trionfo, sinds ze samen een Bohème deden in Osnabrück. Visser keerde later terug met zijn Trionfo-productie Owen Wingrave. “Hij was het die een paar jaar geleden Antigona onder mijn aandacht bracht. Het stond op zijn wenslijstje.”

Visser omschrijft Antigona als een unieke opera. “Er is geen stuk dat zo’n perfecte balans heeft tussen wereldlijke wijsheid, een complexe plot en emotionele diepgang. Antigona is voor mij de blauwdruk van het westerse theater. Actueel, maatschappelijk, politiek, religieus plus een familiedrama en liefdesgeschiedenis. Er zijn maar weinig stukken in de theater- en operaliteratuur die al deze pijlers in zich dragen. Antigona heeft ze allemaal.”

Maestro Hotz kan zich goed in die lof vinden. “Het is een zeer dramatische en spannende opera, het bekendste en meest succesvolle werk van Traetta. In zijn tijd werd het veel gespeeld. We zijn vergeten dat Traetta een begrip was in de beweging van de hervormingsopera’s. Onze muziekgeschiedenis is eenzijdig, we praten alleen maar over Gluck en zijn Orfeo. Traetta speelde ook een grote rol.”

Voorbeeldige tragedie

Tommaso Traetta (1727-1779) studeerde in Napels en boekte in de theaters van die stad zijn eerste successen als componist. Hij was een tijdje in dienst aan het hof van Catharina de Grote in Sint-Petersburg, waar Antigona in première ging, en componeerde ook enkele opera’s in Londen. De meeste van zijn tientallen opera’s schreef hij echter voor Italiaanse theaters.

Antigona is het beste voorbeeld van Traetta’s inzet voor de idealen van de hervormingsopera. De componist gebruikte als bron de gelijknamige Griekse tragedie van Sophocles, bewerkt door librettist Marco Coltellini. Een meesterzet, vindt Hotz. “Die stof maakt de opera zo bijzonder. Sophocles snijdt op omvangrijke wijze thema’s aan die mensen raken. Het materiaal heeft een hele hoge kwaliteit. Nog los van de muziek is deze opera een voorbeeld geworden voor veel drama’s die later in de muziekgeschiedenis geschreven werden.”

Het verhaal draait om een koning die op wanhopige wijze controle probeert te krijgen over zijn door burgeroorlog verscheurde stad. Hij komt daarbij tegenover de fanatieke dochter van zijn zus te staan. Het loopt uit op “een aangrijpend familiedrama waarin alle betrokkenen worstelen met hun geweten en gevoel”, aldus Opera Trionfo.

Lange voorbereiding

Het is voor een theater altijd tricky om een onbekend werk van een onbekende componist te programmeren. Osnabrück is volgens Hotz slechts het derde huis in Duitsland dat zich aan de opera waagt, na de Berlijnse Staatsoper in 2001, onder René Jacobs, en het Staatstheater Kassel eerder dit seizoen.

Waarom durft Hotz het aan? “Het heeft veel te maken met het vertrouwen dat we als theaterleiding bij het publiek hebben opgebouwd. We spelen natuurlijk de bekende titels uit het repertoire, maar doen ook regelmatig nieuw en onbekend werk. Ons publiek weet dat ook dat voorstellingen van kwaliteit zijn. Als je daarbij zelf enthousiast bent over een werk en laat blijken dat je erin gelooft, komt het wel over. We hadden op 20 januari de première en de productie is heel goed aangekomen. Door de combinatie van de regie van Floris Visser en ons klein bezette orkest is de vonk overgesprongen.”

Aan de première ging een lange voorbereiding vooraf. “Er bestaat geen serieuze uitgave van de partituur”, vertelt Hotz. “We hebben het originele manuscript laten bezorgen en iemand gevraagd om er een partituur van te maken. Dat kostte een halfjaar, omdat we het heel precies wilden doen en zeker wilden weten dat we écht Traetta zouden spelen.”

Een paar ingrepen veroorloofde de dirigent zich. “In de barok was het heel normaal om de partituur aan te passen, afhankelijk van de zangers met wie je werkte. Maar we zijn heel voorzichtig te werk gegaan. We hebben een paar recitatieven gecoupeerd die niet belangrijk waren voor de handeling. We hebben geen aria’s geschrapt.”

Om de stijl en taal van Traetta onder de knie te krijgen, werd een barokspecialiste uit München ingevlogen, die met het orkest een workshop deed over speciale technieken uit de historische uitvoeringspraktijk.

De muzikaal leider zelf raakte snel vertrouwd met de muziek. “Ik heb alles rondom de opera doorgelezen en de mooie opname onder Christophe Rousset beluisterd. Traetta’s taal is op zich niet nieuw; de barokke effecten kende ik al van andere componisten uit die tijd. Maar hij heeft natuurlijk wel een eigen stijl. Bijzonder is dat eigenlijk iedere aria en elke koorscène meeslepend is. Ik zou niet één specifiek hoogtepunt kunnen noemen, alle stukken raken me.”

Tournee

Het orkest en de solisten van het Theater Osnabrück reizen dit jaar negen keer naar Nederland om in samenwerking met Opera Trionfo de productie van Antigona te presenteren, te beginnen op 10 februari in de Stadsschouwburg in Amsterdam.

Het is niet gebruikelijk dat een Duits operahuis zo’n uitgebreide buitenlandse tournee maakt, al was het dansensemble van Osnabrück al eens in Nederland te zien met een scenische uitvoering van Fauré’s requiem. Andreas Hotz juicht de bilaterale samenwerking zeer toe. “We zitten geografisch zo dicht bij elkaar. Deze samenwerking geeft een mooi signaal.”

Antigona is deze maand te zien in Amsterdam en Haarlem. In maart volgen voorstellingen in Nijmegen, Utrecht en Hengelo. In het najaar en de winter volgen optredens in Arnhem, Zoetermeer, Den Haag en Maastricht. Zie voor alle details de website van Opera Trionfo.

Hieronder de trailer van de productie: