In het Utrechtse Muzieklokaal is donderdag de campagne gelanceerd voor Thijl 2018. Op 30 juni gaat de ‘festivalopera in het zand’ in première op het terrein van het Nationaal Militair Museum in Soest. Belangrijkste nieuws: de partituur is klaar en de kaartverkoop is begonnen.

Iedere vijf jaar viert het Utrechtsch Studenten Concert (USC), dat 195 jaar geleden werd opgericht, een lustrumfeest met een eigen operaproductie. Vijf jaar geleden was dat Wagners Rheingold, in een schip op de Rijn en in de havens van Amsterdam en Rotterdam. Ter gelegenheid van het 39ste lustrum staat de opera Thijl van Jan van Gilse op het programma, op het terrein van de voormalige vliegbasis Soesterberg.

De voorbereidingen voor de serie voorstellingen komende zomer zijn lang geleden begonnen. Het organiserend bestuur van de Stichting Lustrumopera huist al een aantal maanden in een voormalig NS-gebouw langs het spoor in Utrecht. Hier en daar is een voorproef gegeven van fragmenten uit Thijl en afgelopen donderdagavond was het moment om de productie voor te stellen aan pers en publiek. Radio 4-programmamaker Ab Nieuwdorp, die een recent verleden heeft in het USC als tubaïst, presenteerde de lancering, waarvoor het creatieve team, enkele leden van de cast en andere betrokkenen naar het Muzieklokaal waren gekomen.

“De muziek is romantisch, maar dan verfreakt-romantisch”

Een opera begint met een partituur, maar die was in het geval van Thijl niet goed bruikbaar. Er bestaat een handgeschreven manuscript van Jan van Gilse, maar voor de uitvoering door de bijna honderd leden van het orkest zijn goed leesbare, eenduidige partituren nodig. De musici van het USC hebben die de laatste maanden zelf gemaakt, tegen een beloning van een button als je veel bijdroeg en een petje met de naam Thijl als je heel veel bijdroeg.

Altviolist Maarten Bolten, die de kopieerklus in het orkest coördineerde, verdeelde stukjes partituur onder de orkestleden. Die voerden de muziek met behulp van een computerprogramma in. “De muziek is een beetje Webern-achtig, romantisch, maar dan verfreakt-romantisch”, zo typeert Bolten het werk van Jan van Gilse, dat hij inmiddels door en door kent.

Het partituurboek is af en kon tijdens de lancering officieel aan dirigent Bas Pollard worden overhandigd. Thijl zal ook opgenomen worden in het bestand van muziekuitgeverij Donemus.

Onuitvoerbaar

Regisseur Wim Trompert was in 2013 verantwoordelijk voor de enscenering van Das Rheingold, in het ruim van een binnenvaartschip. Hij werd twee jaar geleden gevraagd om ook het volgende project van het USC te regisseren. “Op dat moment was er nog geen sprake van de titel Thijl”, memoreerde Trompert bij de presentatie. “Ik kreeg een lijstje met vrijwel onuitvoerbare opera’s, kennelijk met de ambitie om Rheingold op de Rijn te overtroeven. Jaap van Hellenberg Hubar, de voorzitter van het bestuur, pleitte sterk voor de opera van Van Gilse, die ook op de lijst stond. Hij wilde dat diens muziek een revival zou krijgen.”

“De componist overleed in 1944 en heeft zelf nooit een opvoering van zijn opera bijgewoond. Hij heeft dus niets kunnen corrigeren”, vervolgt Trompert. “Het stuk duurt drie uur, er zijn twee grote koren en 59 solistische rollen. Dat zijn samen honderd mensen op het podium, met nog eens honderd mensen in de bak. Om het project uitvoerbaar te maken, zijn we wat gaan schrappen in het aantal scènes en rollen. Het wordt een behapbare en aansprekende productie.”

Net als bij Das Rheingold wordt de cast gevormd door ervaren, professionele Nederlandse zangers. Veel van hen waren er ook bij in 2013. Bariton Anthony Heidweiller was vijf jaar geleden Alberich en zingt nu de titelrol van Thijl Uilenspiegel. Bariton Pierre Mak zong destijds Fasolt en is nu te horen als Lamme Goedzak. Tenor Marcel Reijans is terug, nu als Vischkooper, mezzosopraan Wilke te Brummelstroete (Fricka in Das Rheingold) zingt twee rollen en bariton Nanco de Vries is als vader Klaas en als Lumey te zien.

Sopraan Aylin Sezer zingt Nele, de vriendin van Thijl. “Ze is trouw, iemand die blijft geloven en blijft steunen”, zo typeert Sezer haar karakter. “Als ik studeer, zie ik Nele voor me als een meisje, maar ze is meer dan dat. Ze is behoorlijk stoer en integer, en staat krachtig in haar schoenen. Vocaal is de rol heel veelzijdig. Mijn aria is laag en intiem, maar het duet met Thijl is vrij hoog en zwaar georkestreerd. Er zitten in de muziek veel maatwisselingen. Ik moet goed blijven tellen.”

“Het zal er goed uitzien”

Ook aanwezig bij de presentatie was grimeur Jan Ruedisueli. Hij verzorgde de grime bij Rheingold op de Rijn en zal dat ook bij Thijl doen. Bijzonder is dat hij ook meewerkte aan de eerste – en enige – geënsceneerde opvoering in de geschiedenis van Thijl. Hij herinnert zich: “Het was in juni 1980, tijdens het Holland Festival. De voorstelling van de Nederlandse Operastichting stond in het Circustheater in Scheveningen, met John Bröcheler in de rol van Thijl en Thea van der Putten als Nele. Het zag er fantastisch en zeer middeleeuws uit!”

Jan Ruedisueli werkte dertig jaar bij De Nationale Opera als grimeur. “Ik ben met pensioen, maar af en toe krijg ik aanvragen en als ik het leuk vind, zoals in dit geval, doe ik het. Ik ken de meeste leden van de cast van eerdere producties. We hebben vanavond een kostuumpas gehad en ik heb al overlegd met de kostuumontwerper, Martijn Kramp. Net als in 1980 moet de grime ondersteunend zijn. Toen hadden we zestien grimeurs, waarvan vier voor de solisten. Bij Thijl gaan we het doen met twee assistenten. Maar het zal er goed uitzien.”

Boodschap

Het orkest repeteert al volop, de zangers beginnen over een paar weken aan de repetities. Nadat er heel veel werk is verzet op het terrein van het Nationaal Militair Museum in Soest kan op 30 juni voor het eerst sinds 38 jaar weer opera van Jan van Gilse klinken. Die heeft dat zelf nooit mee kunnen maken, hij overleed nog voor het einde van de oorlog in 1944. “Arme Jan”, riep dirigent Bas Pollard bij de presentatie uit, “wij doen ons best voor je!”

Het verhaal van Thijl, de geuzenleider die vocht voor de vrijheid, heeft interessante parallellen met het leven en de overtuigingen van componist Jan van Gilse en is volgens de organisatoren nog altijd zeer actueel. Naast de muziek en het theatrale aspect zal die boodschap ook worden uitgedragen in de productie.

Bestuursvoorzitter Jaap Hellenberg Hubar vertelde bij de presentatie in Utrecht het verhaal van de opera, die eindigt met de veroordeling van Thijl tot de galg. Zijn vriendin Nele pleit hem vrij, Thijl lijkt gered, maar stort alsnog ter aarde. “Roerloos ligt de grote geus op de grond. Maar als men hem wil begraven, blijkt Thijl springlevend. Thijl verklaart dat hij de geest en ziel van het vrije Vlaanderen is. En sterven, dat doet vrijheid nooit!”

De opera Thijl wordt van 30 juni tot en met 17 juli op locatie gespeeld in Soest. Zie voor meer informatie de website van Thijl 2018.