Iain Paterson zingt zijn tweede rol bij De Nationale Opera. Na Kurwenal in Tristan und Isolde is hij vanaf zaterdag 16 november Wotan in Die Walküre. Bij de repetities sprak François van den Anker de Schotse bas-bariton over zijn rol. “’Wotans Abschied’ is vermoedelijk de mooiste muziek die Wagner geschreven heeft.”

Wotan heeft even pauze. Zijn rode tuniek hangt aan een hangertje, de ooglap ligt op de schminktafel voor hem. Terwijl Iain Paterson op zijn iPad kijkt, klinkt uit de speaker boven de deur de zang van Wotans onwettige kinderen Siegmund en Sieglinde. Het is het geluid van de theaterzaal van Nationale Opera & Ballet, waar de eerste akte van Die Walküre wordt gerepeteerd. Het complete decor is er, het orkest zit midden op het podium en later die middag zal Paterson, die zich voorneemt zijn stem op deze repetitiedag wat te ontzien, een niettemin indringend ‘Das Ende, das Ende’ zingen, op het hoogste punt van het decor.

Paterson heeft met een indrukwekkend aantal regisseurs en dirigenten het karakter van oppergod Wotan op de bühne gebracht. Een – onvolledig – lijstje vermeldt de namen van Rosamund Gilmore, Frank Castor en Calixto Bieito achter de regietafel en Sir Mark Elder, Donald Runnicles en Marek Janowksi op de bok. Maar de belangrijkste naam in deze lijst is voor Paterson die van dirigent Daniel Barenboim.

“Ik had het geluk mijn allereerste Wotan in Das Rheingold te doen bij Daniel Barenboim tijdens de BBC Proms van 2013. Voor ieder deel van de Ring-cyclus die zomer was er een andere Wotan. In mijn deel heeft Wotan maar 25 minuten te zingen. Ik ben in de voorbereiding van mijn debuut naar Berlijn gevlogen en heb daar een paar dagen met maestro Barenboim gewerkt aan de rol. Hij doet zo ongeveer zijn hele leven al de Ring van Wagner.”

“Ik heb me als zanger nooit méér gerespecteerd gevoeld dan bij hem”

“Een paar jaar later viel ik op een laat moment in voor Michael Volle in Berlijn. Het werd mijn eerste complete Ring, ook weer onder Barenboim. Dat was letterlijk een vuurdoop! Barenboim houdt van zangers en hij is enorm ondersteunend. Hij moedigt je aan om het beste uit jezelf te halen. Zijn stijl is niet dicteren wat hij van je wil; hij wil het beste van jou. En daar werkt hij mee. Ik zeg weleens met een knipoog: ‘Barenboim is op zijn best als de boel volledig lijkt te gaan ontsporen en hij dat kan redden met briljante dirigeerkunst.’ Ik heb me als zanger nooit méér gerespecteerd gevoeld dan bij hem.”

Blijft er iets over van uw eigen beeld van Wotan in het werk in een productie?
“De kleine creatieve wereld die ik bezet, is wat overblijft als de dirigent en de regisseur hun visie op het werk hebben gegeven. De regisseur heeft een concept, de dirigent zijn ideeën en dan moet je je individualiteit en creativiteit vinden in het deel dat overblijft.”

Welk deel van uw Wotan kan niet worden aangeraakt door een dirigent of een regisseur?
“Zo kun je niet meer denken in de opera van vandaag. Je moet als solist openstaan voor nieuwe ideeën. Ik heb wel meegemaakt dat een regisseur vertelt wat er volgens hem gebeurt en dat ik dan denk: dat is niet mijn interpretatie van wat er staat. Laten we maar kijken hoe het gaat.”

Was er aan het begin van deze Walküre een uitgebreide conceptbespreking?
“Dit is een herneming en dan is er geen conceptbespreking aan het begin van de repetities. Soms krijg je vooraf een video-opname, maar in dit geval heb ik die niet bekeken. Dat mijn karakter op een bepaald moment beweegt, hoef ik niet te weten. Ik moet weten waaróm hij beweegt. Alleen dan kan ik het me herinneren, en wordt het op het podium een tweede natuur en geen choreografie. Het feit dat iemand voor jou een bepaald aanpak heeft gekozen, is geen reden om dat na te doen. Ik moet mijn eigen benadering van de rol vinden.”

Is daar ruimte voor?
“Jazeker. Een enkele keer wordt het dan even oorlog met een regisseur, maar meestal kan het. Bij Pierre Audi werkt het zo dat hij het accepteert als je hem kunt overtuigen en kunt laten zien hoe iets op de bühne werkt. Hoe je met zijn allen op het podium de rollen zingt, ontstaat door samenwerken in de repetities, door elkaar te voeden. In een goede productie gebeurt dat en daar hoop je steeds op. Vergelijk het met roeiers: iedereen roeit dezelfde kant op. Een enkele keer zit je in een productie waar iemand de andere kant op roeit, haha!”

Wotan zingen op dit podium, hoe is dat?
“Ik begin na drie weken repeteren mijn enkels te voelen. Het podium loopt schuin, de hoek is ongeveer 25 graden. Alle bewegingen van mijn karakter op die steile helling zitten in mijn hoofd. Er is een uitdrukking in het theater die me erg aanspreekt: je repeteert niet tot je het goed doet, je repeteert net zo lang tot je het niet meer fout kunt doen.”

“Probeer maar, je ziet er niets door”

Hoe is het werken met dirigent Marc Albrecht, die voor het eerste deze Ring-productie dirigeert?
“Marc is van de dirigenten die ik heb meegemaakt geneigd wat langzamere, bredere tempi te kiezen. Dat is voor mij als zanger niet altijd makkelijker. Hoe trager, hoe meer lucht je nodig hebt. Elke dirigent is anders en je probeert zo goed mogelijk mee te gaan in wat hij wil. En soms moet je eerlijk zijn: ‘Hoe graag ik het ook doe zoals jij het wilt, het gaat me niet lukken.’ Er is een bandbreedte in de tempi die je vooraf vaststelt en die wordt tijdens de uitvoeringen gehanteerd. Daar is Mark zeer alert op.”

U heeft geen coulissen in dit decor, u staat in deze abstracte productie met overal publiek.
“Abstract? Mwah. Een typering die mij meer aanspreekt is dat Pierre Audi een erg visuele regisseur is, die veel met licht werkt. Minstens de helft van het speelvlak loopt tot in het auditorium en daar hangt geen theaterlicht. Er zijn heel wat extra lichtbruggen aangebracht voor deze voorstelling.”

In bijna elke enscenering van de Ring draagt Wotan een ooglap. Het ding hier voor ons is niet doorzichtig, zie ik.
“Probeer maar, je ziet er niets door. Soms wordt er gaas gebruikt om wat zicht te houden in het afgedekte oog, maar dat wil ik niet. Mijn blik is als Wotan zo vertroebeld dat ik liever één oog compleet afgedekt heb. Een halfuur voor ik op moet, doe ik de ooglap al voor mijn oog, zodat ik kan wennen.“

U staat in een heel specifiek decor en in een kostuum met die ooglap, en dan moet u ook nog een dramatische boog maken tussen een aanvankelijk ‘Doch stand muss ich hier halten’ en een vertwijfelde uitroep als ‘Das Ende, das Ende!’
“In die tijd, zo’n minuut of vijftig, komt eerst Fricka binnen, die Wotan vertelt dat je een machtssysteem gebaseerd op verdragen moet respecteren. Ze zet hem klem met zijn eigen autoriteit. Aan het eind van die scène accepteert hij dat hij moet toestaan dat Siegmund moet sterven. Dat is al een boog. Later vraagt hij zijn dochter Brünnhilde dat te doen en als ze uiteindelijk weigert, is er de ruzie tussen hem en zijn dochter.”

Ik sprak de laatste weken twee vooraanstaande Wagnervertolkers die het pratend over de Ring niet droog hielden. Kan die ontroering op het podium in de weg zitten?
“Als je dat in een optreden toelaat, word je erdoor overvallen, denk ik. Als professional kun je dat niet laten gebeuren, want dan verlies je de controle. Bij het indrukwekkende ‘Wotans Abschied’, als hij zijn dochter vaarwel zegt, is het voor mij meteen duidelijk: als de zaal stil is en er niet gehoest wordt, dan weet je dat je ze hebt. Dat komt door de buitengewone kwaliteit van de muziek. ‘Wotans Abschied’ is vermoedelijk de mooiste muziek die Wagner geschreven heeft. Pas als de muziek uitgeklonken is, kun je dat toelaten.”

“Een ontroerend moment was toen ik Wotan zong in de Götz Friedrich-regie van Die Walküre bij de Deutsche Oper in Berlijn. Evelyn Herlitzius was Brünnhilde. Ze is danseres geweest en oogt heel frêle. Bij het afscheid kon ik haar optillen. Als je dat doet, wordt Brünnhilde ineens een klein meisje. Toen moest ik echt slikken en bedenken: controle! Je moet zingen!”

Uw volgende Ring is in Parijs met bekenden; Eva-Maria Westbroek zal ook daar Sieglinde zingen.
“Ja, in Parijs doet Calixto Bieito een nieuwe Ring, met Philippe Jordan voor het orkest. Daar zal ik ook dezelfde Brünnhilde als hier in Amsterdam treffen. Martina Serafin en ik werken nu voor het eerst samen. Ik kijk ernaar uit dat in Parijs opnieuw te doen.”

Die Walküre van Wagner gaat op zaterdag 16 november in première. Er zijn daarna nog zes voorstellingen, die allemaal uitverkocht zijn. Zie voor meer informatie de website van De Nationale Opera.