Mezzosopraan Cora Burggraaf ging, toen de theaters en de concertzalen weer op een kier mochten, op zoek naar mogelijkheden om livemuziek te laten horen. De eenvrouwsopera La voix humaine, over een wanhopige vrouw aan de telefoon, past heel goed in deze tijd, vindt ze. De komend weken speelt ze de voorstelling in Den Bosch en Utrecht.

Sinds Cora Burggraaf een spraakmakende uitvoering van La voix humaine van Francis Poulenc gaf, zo’n tien jaar geleden tijdens Operadagen Rotterdam, kleeft die titel aan haar. Ze maakte later met een kleine productie van de opera een tournee. Bij het denken over passend repertoire voor deze tijd kwam weer de gedachte op aan het verhaal van de vrouw die wanhopig haar ex belt.

‘Ik was naarstig op zoek naar mogelijkheden voor livemuziek en had al contact met de Stadsgehoorzaal in Leiden. De subsidie die ik in het kader van de regeling Balkonscènes van het Fonds Podiumkunsten aanvroeg werd toegekend, maar veel later dan voorzien, en toen viel Leiden – ook tot hun spijt – af om een heel praktische reden: de zaal wordt deze zomer verbouwd.’

‘Vanuit de wat bizarre positie dat er wel geld was, maar nog geen zaal, ben ik gaan bellen. Het Theaterfestival Boulevard in Den Bosch vind ik zelf een geweldig evenement en die reageerden enthousiast. Later kwam de Hertz-zaal van TivoliVredenburg in Utrecht erbij. Ook bij de zalen is er na de maanden van stilte een grote behoefte om muziek te brengen en het publiek weer binnen te halen.’

‘Voor de zalen is het natuurlijk ook ingewikkeld, want ze hebben enorme verliezen geleden. Veel zalen hebben nu alleen de mogelijkheid om artiesten contracten te bieden op recettebasis, waarmee je als artiest het risico draagt van de kaartverkoop. De bijdrage van het fonds maakte het voor ons een stuk makkelijker – daarmee waren de kosten van het hernemen van deze productie gedekt. Met de zalen kon ik toch uitkoopsommen afspreken en zo kwamen er vijf voorstellingen.’

Lichaamstaal

De rol van de naamloze vrouw in La voix humaine, ‘Elle’, zit Cora Burggraaf al tien jaar dicht op de huid. Het was dirigent Yannick Nézet-Séguin – in die tijd chef bij het Rotterdams Philharmonisch Orkest – die tijdens een gezamenlijk project in Salzburg met het idee kwam. ‘Ik kende het stuk natuurlijk en was in de veronderstelling dat het voor een oudere zangeres was. Maar Yannick zei: het is écht een stuk voor jou, kunnen we dat niet een keer samen doen in Rotterdam?’

De bewering van Nézet-Séguin klopte. Toen Cora Burggraaf voor het eerst de partituur opensloeg, las ze de aanwijzing van de componist. ‘Er stond met zoveel woorden dat La voix humaine voor een jonge vrouw is bedoeld. Dat aspect heeft een enorme impact op de betekenis en de interpretatie van het werk’, meent de zangeres.

Haar optreden leverde een bijzondere voorstelling op tijdens de 2010-editie van Operadagen Rotterdam. Mirjam Koen en Gerrit Timmers van Opera O.T. ensceneerden de productie voor de grote zaal van De Doelen. Ze ontwierpen een kamertje, een klein decor dat werd omgeven door de musici van het orkest. De livevideobeelden van de zangeres werden op een scherm ernaast geprojecteerd. Het leverde lovende recensies op. Een recensent schreef: ‘De lichaamstaal en prachtig verzorgde mimiek van Burggraaf was in deze uitvergroting schitterend te zien en de hele opzet had een grote toegevoegde waarde.’

‘Het was heel bijzonder’, herinnert Cora Burggraaf zich. ‘Ik kom nog weleens Rotterdammers tegen die er mooie herinneringen aan hebben. Ik heb het stuk daarna in een kleine setting hernomen, met een pianist, een decor en de video. Ook in een intieme setting werkt het voyeuristische van het stuk: het publiek kijkt naar de vrouw aan de telefoon en maakt een gesprek mee dat ze eigenlijk niet mogen horen.’

Jeune et élégante

Tussen die eerste uitvoering van La voix humaine en nu zit meer dan tien jaar, en natuurlijk heeft dat gevolgen voor haar interpretatie, zegt Cora Burggraaf. ‘Ik kán niet anders dan het beetje levenservaring dat ik heb opgedaan inzetten; natuurlijk geeft dat andere accenten. Ik begrijp nu beter waarom Poulenc een ‘jonge en elegante vrouw’ voor zich zag. Ik heb de eerste zinnen die Poulenc in de partituur schreef even opgezocht. Er staat: ‘Notes pour l’interprétation: le rôle unique de La voix humaine doit être tenu par une femme jeune et élégante.’ Dat zegt iets over de interpretatie die Poulenc wilde. Er moet een frisheid in zitten, een levenslust tegen de modderstroom in. Het mag niet te verlopen zijn, er moet ergens nog hoop doorheen schijnen. Elle is volgens mij geen bittere vrouw die boos is op de wereld. Ze heeft nog een leven vóór zich, maar ze maakt iets mee wat haar zal tekenen.’

‘Ik denk dat ik nu, tien jaar na mijn eerste Voix humaine, weer iets meer begrijp van haar worsteling, met aan de ene kant haar wil om zelfstandig en onafhankelijk te zijn en aan de andere kant haar afhankelijkheid en haar behoefte om zichzelf over te geven aan degene van wie ze houdt. Ik begrijp meer van die ingewikkelde, tegenstrijdige behoeften. Haar gedoemde poging om de schone schijn op te houden ontroert me nu nóg meer.’

Webcam

Net als bij de tournee van zes jaar geleden wordt La voix humaine gespeeld met een pianist, een klein decor en een videocamera. Het maakt de productie flexibel en geschikt voor allerlei zalen. Toch wordt het niet zomaar een herhaling, benadrukt Burggraaf. ‘Veel elementen uit de originele productie zijn gebleven, maar we gaan het helemaal opnieuw bekijken. Voor mij voelt het – ik verzin het even ter plekke – als een vernieuwing van een herneming.’

‘Inhoudelijk sluit het aan bij wat we als mensen de laatste maanden hebben meegemaakt. Het gaat over een vrouw die het huis niet uitkomt. Ze blijft rondlopen in haar gedachtestroom en probeert via de telefoon contact te maken met haar ex. Wat laat je van jezelf zien als je elkaar niet in de ogen kunt kijken en wat blijft er verborgen? Zelfs met al die Zoom-meetings, waarbij je dankzij de webcam op de achtergrond ziet in wat voor huis iemand woont, blijft er van alles verborgen en ontbreekt het zintuiglijke.’

De camera in de voorstelling fungeert niet als webcam. ‘De cameraman zorgt ervoor dat het publiek dicht op de huid van die vrouw zit. Zonder camera zou ik op de zaal moeten spelen en kan ik me bijvoorbeeld niet omdraaien. Dat levert een heel andere dynamiek op, dan moet ik groter gaan spelen en dat gaat ten koste van het intieme.’

Voor het eerst werkt Cora Burggraaf in deze serie voorstellingen samen met pianist Daan Boertien. Er is al gewerkt door het duo en nee, zegt Burggraaf bijna verontwaardigd, zo’n eerste repetitie begint niet met een monoloog van de zangeres. ‘Geen gepreek van mijn kant. Ik ben juist heel nieuwsgierig naar waar Daan mee komt. Natuurlijk zitten er bij mij ingeslepen gewoontes, omdat ik het al zo vaak heb gezongen. Daar haal ik graag de bezem door. Het is leuk om te zien welke accenten Daan legt, welke tempokeuzes er komen. We zijn begonnen met een stumble through, letterlijk struikelend erdoorheen gaan. Poulenc schreef heel grillige muziek, met veel start en stop. Het spel zit hem in de stiltes, die zijn van groot belang.’

Cora Burggraaf en Daan Boertien spelen La voix humaine in Den Bosch (15, 16, 22 en 23 augustus) en in Utrecht (18 augustus). Cora Burggraaf is ook te vinden op samenuitthuis.nl, waarvan ze mede-initiatiefnemer is.