Hoe desastreus de lockdown ook was voor de culturele wereld, het leverde ook onverwachte collaboraties en projecten op. De Nederlandse pianist Gilbert den Broeder en de Poolse sopraan Marcelina Beucher ontwikkelden een geheel Pools programma, dat op 19 september op NPO Radio 4 te horen is en later dit jaar op cd verschijnt. ‘Bijna alles was onbekend voor mij’, vertelt Gilbert vanuit Wroclaw.

Gilbert den Broeder bevindt zich deze week in Wroclaw, voormalig Breslau, om met Marcelina Beucher hun Poolse recital op te nemen. Het is de eerste keer sinds het uitbreken van de coronacrisis dat Gilbert weer naar het buitenland is gevlogen. ‘Ik moest voor en na de vlucht flink wat formulieren invullen’, vertelt hij. ‘Hier loopt iedereen met mondkapjes op. Maar verder is het goed te doen.’

Wroclaw was voor het duo een logische opnamelocatie. Sopraan Marcelina Beucher groeide op in deze Poolse stad, zo’n 250 kilometer ten oosten van Dresden. Ze studeerde er eerst cello en vervolgens zang, in de klas van haar moeder aan de Karol Lipiński Academy of Music.

In 2014 haalde Marcelina de finale op het Internationaal Vocalisten Concours (IVC) in Den Bosch. ‘Ik was dat jaar geen begeleider, maar heb haar wel ontmoet. Later bracht zangcoach Irene Verburg ons rechtstreeks met elkaar in contact. Marcelina bleek op de Leidsekade in Amsterdam te wonen, waar mijn woonboot aan ligt, dus we zijn bijna buren. Zo ontstond onze samenwerking. Het begon met repetitorwerk – ik hielp haar bij het instuderen van rollen – en het liep uiteindelijk uit op concerten en deze opname. Wie had dat gedacht.’

Nationale opera

Het idee voor een Pools recital ontstond tijdens de lockdown. De eerste weken kon Gilbert de rust wel waarderen (‘het was zo stil in Amsterdam’), maar al snel begon het te kriebelen. Hij wilde weer muziek maken. Hij nam contact op met Marcelina en de twee begonnen weer te musiceren. Gilberts woonboot is zeer coronaproof: zangers kunnen maar liefst acht meter afstand tot de piano houden en Gilbert heeft speciaal voor repetities een afschermplaat gekocht.

‘Marcelina kwam op een gegeven moment met Poolse liederen, onder meer van Jerzy Lefeld. Ik had nog nooit van hem gehoord. Ik vond een klein stukje van hem in een beginnersboek voor pianisten, maar meer niet. Marcelina’s familie heeft echter een persoonlijke connectie met zijn muziek. Lefeld gaf ooit vier van zijn liederen aan Marcelina’s oma. En haar moeder, ook een zangeres, heeft ze weleens uitgevoerd. Die liederen zijn we gaan instuderen. Het is bijzondere muziek, heel lastig voor de piano. Onze opname is een wereldpremière.’

Met Lefelds liederen als vertrekpunt creëerden Gilbert en Marcelina een programma met opera- en liedrepertoire dat aan de Poolse ziel raakt. Muziek van componisten die belangrijk voor Polen waren. Frédéric Chopin ontbreekt natuurlijk niet, evenmin als iemand als Stanislaw Moniuszko, die een sleutelrol speelde voor de Poolse nationale opera.

‘Moniuszko componeerde behalve opera’s een enorme hoeveelheid liederen, zeker driehonderd’, vertelt Gilbert. ‘Ze staan in de Duitse traditie van volksliederen en ballades. Liedjes die mensen thuis voor elkaar zingen, zou je kunnen zeggen.’

Het recitalprogramma bevat elf liederen van Chopin, Moniuszko en Lefeld, aangevuld met vijf opera-aria’s. Er zijn aria’s uit Moniuszko’s opera’s Halka en Paria en er is een aria uit een opera van Karol Kurpiński. ‘Hij was vóór Chopin de belangrijkste componist in Polen. Zijn muziek is vergelijkbaar met die van Rossini. Bij het instuderen merkte ik dat ik het ook zo ging spelen, als was het Rossini. Maar dan ontdek je dat je daar niet mee wegkomt. Het is toch anders.’

Er is verder een aria uit Zygmunt August van Tadeusz Joteyko (‘heel erg Italiaans qua stijl, een beetje als Bellini’) en Roxana’s aria uit Król Roger van Szymanowski, waarschijnlijk het bekendste operawerk van het recital.

Rubinstein

Voor Gilbert den Broeder was de aria van Roxana het enige stuk dat hij kende. Bovendien had hij geen enkele connectie met de taal. ‘Bij het Russisch snap ik wel een beetje waar het over gaat, maar niet bij het Pools. Ik heb heel veel moeten uitzoeken en veel woord-voor-woordvertalingen gebruikt om exact te weten waar het over gaat. Bij het repeteren klopte een vertaling een keer niet helemaal: ik dacht dat een strofe heel dramatisch was en speelde het ook zo, tot bleek dat de tekst juist heel vrolijk was…’

Gilbert gebruikte ook opnames en af en toe namen hij en Marcelina een stukje repetitie op om naar Marcelina’s moeder in Polen te sturen voor feedback. ‘Ik heb me in mijn manier van spelen ook laten inspireren door Arthur Rubinstein, door de nobele, aristocratische manier waarop hij bijvoorbeeld mazurka’s speelt. De liederen die wij spelen zijn vaak op zulke dansritmes gebaseerd.’

Voelde Gilbert niet enige schroom om als Hollander de ziel van een andere natie te verklanken? ‘Ja, het is wel gek om nu als Nederlandse pianist in Polen te zitten om Pools werk op te nemen. Maar het antwoord dat ze me hier geven is dat de Chopin-concoursen tegenwoordig ook door buitenlanders worden gewonnen. Het is uiteindelijk gewoon muziek natuurlijk. En het heeft mij als musicus echt verrijkt. Er zitten heel mooie stukken tussen.’

Radio

Toen Gilbert den Broeder en Marcelina Beucher aan hun Poolse project begonnen, gaven ze twee concertjes in een hotel in de buurt, om het repertoire uit te proberen. Hein van Eekert van NTR Opera Live hoorde ervan en kwam luisteren. ‘Hij was heel enthousiast’, vertelt Gilbert. ‘Hij vertelde dat er weinig van dit repertoire in het archief van de omroep zit en bood aan om een opname te maken.’

Op één ochtend nam het duo het hele programma op in een studio van het Muziekcentrum van de Omroep, ‘met hulp van de fantastische geluidstechnicus Rob Heerschop’, aldus Gilbert. De opname is op zaterdag 19 september vanaf 19.00 uur te horen op NPO Radio 4.

Het programma dat Gilbert en Marcelina op dit moment opnemen in Polen, is nog wat bijgeschaafd ten opzichte van de opname in Hilversum. Bovendien is er meer tijd om de verschillende stukken goed vast te leggen. ‘Het resultaat zal in elk geval anders zijn’, zegt Gilbert.

De cd, getiteld Polish Soul, wordt in eerste instantie digitaal uitgebracht bij Orpheus Classical, tegen het einde van het jaar. Of er ook een fysieke cd komt, is nog niet zeker. ‘Ik denk dat deze cd hoe dan ook een prachtige kans voor mensen is om met dit weinig bekende repertoire in aanraking te komen’, zegt Gilbert.

Zie voor meer informatie over de radio-uitzending de website van NTR Opera Live.