In 2017 bracht DESCHONECOMPANIE een bewerking van Mozarts Don Giovanni naar Operadagen Rotterdam. In 2018 volgde een Così en komend weekend is het derde deel Le Nozze als slot van de complete DEDAPONTETRILOGIE te zien in de TR Schouwburg. We belden met Tom Goossens, regisseur en verantwoordelijk voor de tekstbewerking en het concept.

Regisseur Tom Goossens en zijn gezelschap DESCHONECOMPANIE zijn redelijk ongeschonden uit het eerste coronahalfjaar gekomen. Inmiddels hebben ze veel voorstellingen die eerder afgelast waren alsnog ingehaald. ‘We kunnen onze producties, als de akoestiek goed is, op veel plaatsen spelen en mijn regies zijn vrij makkelijk coronaproof te maken. Met onze plannen voor de komende tijd doen we voort’, zegt Goossens aan de telefoon. Hij zegt met lichte ironie: ‘We gaan doen alsof het allemaal in orde komt.’

Er was zakelijk verlies: een grote regieopdracht voor Goossens werd gecanceld en dat had ook financiële gevolgen. Hij weet hoe het werkt in de kunsten. ‘De kunstenaars hebben weinig zekerheid. Als je contract wegvalt, voel je dat meteen in je inkomen. Maar kunstenaars zijn er anderzijds zeer op getraind om onregelmatig werk te hebben. De crisis gaf me tijd om na te denken over wat ik de komende jaren wil gaan doen.’ Enigszins laconiek constateert hij, een week voor de voorstellingen in Rotterdam: ‘Nu de lockdown voorbij is, zit ik wel weer in de zeer hectische alles-tegelijk-sfeer, waaruit blijkt dat ik niks geleerd heb van de rust.’

Over de komende tijd is de regisseur optimistisch: ‘Je ziet nu heel veel dialogen en monologen en audio-installaties in het theater, maar ik denk dat er vraag zal blijven naar theater zoals wij dat maken, met relatief grote voorstellingen.’

‘We konden onze hele trilogie in juli spelen tijdens Zomer in O., dat het afgelaste festival Theater aan Zee in Oostende verving. Door het werken met de acteurs in bubbels en door de zangers op meer afstand te plaatsen, hebben we de enscenering voor de hele cyclus in één dag aangepast. Ik vind omgaan met beperkingen wel een leuke en inspirerende uitdaging.’

Tragiek

Tom Goossens maakte bewerkingen van alle drie de beroemde opera’s die Mozart in de tweede helft van de achttiende eeuw op libretti van Lorenzo Da Ponte componeerde, wat uiteindelijk DEDAPONTETRILOGIE werd. Op zondag 27 september wordt de complete trilogie tijdens Operadagen Rotterdam opgevoerd. Het derde deel, Le Nozze, is een première voor Nederland.

Toen hij aan het eerste deel begon – Don Juan als bewerking van Mozarts Don Giovanni – wist Tom Goossens nog niet dat het uiteindelijk een cyclus zou worden. ‘Ik koos Don Giovanni omdat het mijn lievelingsopera was. In Così liet ik de twee koppels opvoeren met elk een ander medium: het ene acterend en het andere zingend. Dat maakte het voor mij een experiment dat inhoudelijk en op metaniveau paste. Maar ook toen dacht ik nog niet aan een Da Ponte-trilogie.’

‘Actrice Ineke Nijssen kwam naar me toe en zei: ‘Ik wil graag in iets spelen van u.’ Omdat ze wat ouder is, ontstond het idee om een Nozze di Figaro te maken met een koppel van middelbare leeftijd dat de drie koppels in het verhaal zou spelen. Het vertrekpunt vanuit de tragiek van de graaf en de gravin zorgde voor de inspiratie. Zo werd het een verhaal van één stel dat zowel lichte als donkere versies van zichzelf speelt.’

De complete teksten van de bewerkingen door Tom Goossens zijn in boekvorm verschenen. Daarin valt al te lezen hoe zijn versie van Le nozze di Figaro begint. De graaf en de gravin staan op het podium, de gravin slaat de partituur van de pianist open en zegt: ‘Figaro en Susanna passen hun trouwkleren en (ze bladert naar het eind van de partituur) ze trouwen. Hoopvol, zuiver en verliefd op de liefde, genezever. Speelt ge mee?’ Het adellijk duo transformeert met witte kleding naar hun personeel, dat ook in deze versie wordt geroepen door hun bazen. Het ‘Ding ding’ en ‘Dong dong’ klinkt ook in de bewerking door Tom Goossens.

100 procent Mozart

In de werkwijze van de regisseur worden de rollen gespeeld door zangers en door acteurs, allemaal begeleid door een piano. Hij heeft uitgesproken ideeën over de rol van gezongen en gesproken teksten in zijn producties. ‘Don Juan ontstond heel intuïtief, bij Così was er een duidelijk contrast tussen acteurs en operazangers, maar er zit in die opera zo veel goede muziek dat ik weinig daarvan kon schrappen.’

‘Voor Le Nozze was mijn voornemen om terug te gaan naar een vorm waarin de acteurs wel spreken, maar dan gebaseerd op de muziek van Mozart. Ik zocht voor Le Nozze naar een theatertaal die gebaseerd is op muziek. In Le Nozze zit minder muziek, dat denken veel mensen die het gezien hebben, maar eigenlijk is het 100 procent Mozart. Elke zin die wordt gesproken komt uit de recitatieven of is op dat ritme of het ritme van de ensembles gebaseerd.’

In de openingsscène van Le nozze di Figaro meet Figaro de kamer op die de graaf aan hem en zijn verloofd Susanna heeft aangeboden. In het originele libretto staan de getallen: ‘Vijf… tien…twintig… dertig… zesendertig… drieënveertig.’ Tom Goossens laat Figaro in zijn voorstelling ook meten, maar met andere getallen: ‘Twintig… dertig… vijftig… zestig… elvenveertig… duizenddrie.’ Dat laatste getal, mille e tre, is een knipoog naar de aria van Leporello in Don Giovanni. ‘Dit derde deel zit vol verwijzingen naar de eerste twee van de cyclus. En voor Operadagen Rotterdam hebben we nog een verrassing in petto…’

Sterke vrouwen

‘Ik hoef niet altijd meer mee’, vertelt Goossens over de uitgebreide tournees die de losse delen en de complete cyclus door Vlaanderen en Nederland maken. ‘De eerste vijftien keer ben ik erbij geweest en nu met Le Nozze wil ik er nog bij blijven, om de spelers te volgen en te helpen. We blijven eraan werken. Ook als de acteurs vrijheid gaan voelen, omdat ze het stuk een aantal keren hebben gespeeld, kan ik ze nog wel bijstaan als regisseur. Bij Don Juan waren de regie, de posities en de tekst zodanig dwingend dat ik acteurs nodig had die daarbinnen een vrijheid konden vinden, dat was essentieel. Zoiets ontstaat door het spelen. Waar die vrijheid in zit, dát blijft een zoektocht.’

Het ensemble DESCHONECOMPANIE wordt geleid door regisseur Tom Goossens en muzikaal leider Wouter Deltour. ‘We zijn nog steeds samen, de compagnie groeit nog. We zijn inmiddels versterkt met dramaturge Lalina Goddard. Wouter en ik verschillen genoeg van karakter om een compagnie te leiden en we komen genoeg overeen om iets artistieks te maken. Dat is de kracht en soms onze zwakte, maar het bruist wel bij ons.’

Op zondag 27 september beginnen de drie voorstellingen om 14.00 uur. Het laatste deel start om 19.00 uur Het is een zware klus voor muzikaal leider en pianist Wouter Delfour, die alle delen begeleidt. Goossens beschrijft hoe de vrouwen een schakel vormen in de verschillende delen. ‘Carine van Bruggen speelt in Don Juan en Così en Esther Kouwenhoven zingt in Così en Le Nozze. De sterke vrouwen zijn in de stukken de verbindende schakels.’

‘Dat we de drie delen af en toe als complete cyclus spelen, heeft me ook nieuwe inzichten gegeven in de tekst en in de rode draad over de liefdespijn en hoe je met die liefdespijn kunt spelen. Ik leer nog veel als ik, zoals zondag in Rotterdam, de hele cyclus weer zie. Al is het veel. In Oostende brachten we de hele trilogie twee dagen achtereen en toen heb ik wel iets overgeslagen. Al uw eigen teksten aanhoren op twee dagen drijft u ook wel gek…’

De drie delen van DEDAPONTETRILOGIE zijn afzonderlijk en als geheel te boeken op de website van Operadagen Rotterdam.