Afgelopen zaterdag was Place de l’Opera in Maastricht om mee te kijken bij de doorloop van de twee opera’s die Opera Zuid als livestream in zalen in het land zou brengen. Drie dagen later, op dinsdag 3 november, werd alles weer anders. Opnieuw pasten intendant Waut Koeken en zijn mensen hun plannen aan. Er komt op 14 november een livestream van La voix humaine en L’heure espagnole. Iedereen kan kijken.

Ze wilden overal over praten, afgelopen zaterdag in Maastricht, en alle vragen van de verslaggever beantwoorden. In de voormalige kerk waarin het kantoor en de repetitiestudio van Opera Zuid gevestigd zijn, was de opwinding voelbaar. Op het podium werden de twee onderdelen van het nieuwe programma, La voix humaine en L’heure espagnole, voor het eerst volledig uitgevoerd.

‘Zag je wat Talar met dat oplaadsnoer van haar iPhone om haar hals deed?’, vroeg iemand. Zo staat het in de partituur, en hoewel componist Francis Poulenc bij zijn aanwijzing nog uitging van een klassieke telefoon met een draad naar de muur, kan het ook met die oplaadkabel: ‘Elle’ die zich als het ware omstrengelt met de geliefde op afstand.

Na La voix humaine volgde een doorloop van L’heure espagnole, eigentijds en gedetailleerd vormgegeven. De witte achterwand hing na het changement vol met wel honderd klokken, overal vandaan gehaald door de productie. Postbode Ramiro moest sjouwen met een paar staande modellen, levensgroot en best zwaar en onhandig om mee te laveren in het decor, vertelde bariton Michael Wilmering.

De ‘muletier’ Ramiro rijdt in de regie van Béatrice Lachaussée op een heuse postbodefiets het podium op, het stuur authentiek volgehangen met elastieken. Hij draagt een origineel Post NL-jasje. Hoe je aan zo’n jasje komt, wilde de verslaggever weten. ‘Dat kun je gewoon huren’, wist iemand van de productie.

Je kunt ook frisse lucht huren, liet intendant Waut Koeken een halfuurtje later buiten zien. Op de binnenplaats van het Opera Zuid-gebouw stonden twee containerachtige units, die via een brede buis voor ventilatie in de oefenruimte zorgden. Het gebouw is beschermd, maar er mocht een houten deur sneuvelen om de buis naar binnen te leiden. Aan alles was gedacht, elk denkbaar protocol en mogelijk scenario was meegenomen in de planning, vertelde Waut Koeken. ‘Hier is alles verantwoord’, verzekerde hij. ’We gaan drie keer live, en dan bedoel ik echt live, met hier de zangers en het orkest en in de zalen in het land het publiek. Maximaal dertig mensen, volledig coronaproof’, benadrukte de intendant, toen nog uitgaand van het oude plan.

Alles vragen? Niet dus. De verslaggever mocht alles vragen, maar wie hij ook sprak, een vraag die begon met ‘stél nou dat dinsdag bij de persconferentie…’ werd liever niet gehoord. Er was zó hard en met zo veel overtuiging aan deze speciale productie gewerkt dat er voor de gedachte dat het toch nog mis kon gaan in de hoofden van de makers in Maastricht geen ruimte was. Wie van de cast en de crew vertelde over haar of zijn medewerking aan dit project, gebruikte woorden als ‘blij’ of ‘bevoorrecht’. ‘Dankbaar’, dat woord viel ook.

Dirigent Karel Deseure liep door de kantine op weg naar zijn plek voor het podium, terwijl de zaal even conform protocol dicht was voor ventileren. ‘Mijn hart doet zeer als ik denk aan wat er niet kan nu, maar dit gaat lukken. Er zal over gepraat worden!’ Dat gevoel overheerste afgelopen zaterdag in Maastricht, waar de Opera Zuid-kerk even een enclave van levende cultuur was.

Talloze scenario’s

Waut Koeken keek die ochtend naar de doorloop van sopraan Talar Dekrmanjian. Ze zong hypergeconcentreerd haar rol in La voix humaine als Elle, de vrouw die wanhopig belt met de man die hun relatie beëindigd heeft. Schijnbaar moeiteloos zong ze zich door het stuk heen, muzikaal en emotioneel spelend alsof de zaal vol met publiek zat. Dat publiek bestond nu alleen uit iedereen die bij de productie betrokken was. Maximaal dertig mensen, het werd steeds nageteld. Aan het eind van haar optreden werd hard en lang geklapt. Zelf bleef ze nog even staan op het decorbalkon, zichtbaar aangedaan door die drie kwartier in haar rol als Elle.

Over de techniek achter de volwaardige stream, niet via Facebook, maar per satelliet, vertelde uitvoerend producent Rudy van Wijk in de pauze. Er komt voor de deur van Opera Zuid een regiewagen met een satellietwagen te staan, die op de drie oorspronkelijk geplande dagen de voorstelling streamen. Na de uitvoeringen in Maastricht gaat de productie in december naar het Zwitserse Fribourg, met een enigszins gewijzigde cast. Het operahuis daar is coproducent.

Intendant Waut Koeken haalde terug hoe het idee voor deze vorm – een live-uitvoering voor een livepubliek, dat van een afstand toekijkt – zich aan het begin van de zomer al ontwikkeld had. ‘We hebben talloze scenario’s geschreven voor deze productie. Maar de inkt van het ene was nog niet droog als een volgend scenario onder de veranderende omstandigheden zich aandiende. We moesten verschillende maanden vooruitkijken. We wisten toen al dat toeren met een complete opera niet mogelijk zou zijn.’

‘Geënsceneerde liederenavonden, dat kan, maar ik voel me als intendant van dit huis verantwoordelijk voor een echt opera-aanbod. Wat, waarom, voor wie: die vragen hebben we ons steeds gesteld. Die verschrikkelijke lockdown van eerder dit jaar heeft ons geleerd dat de onmogelijkheid van livebeleving voor iedereen het grootste gemis was. Opera is een collectieve, gedeelde ervaring, zowel voor de uitvoerders als voor het publiek. Theater en opera zijn rituelen, we kopen een kaartje om die ervaring live te hebben.’

Driemaal een uitvoering in Maastricht, met publiek in zalen overal in Nederland, dat was afgelopen zaterdag nog het idee. Er werd aanvankelijk uitgegaan van 200 of 250 mensen per zaal, maar dat moest de laatste weken al terug naar 30. ‘Aan die beperking heb ik nooit durven denken, maar toch: ook voor dertig mensen is het waard te spelen.’ Het leek de verslaggever niet het moment om de vraag te stellen over de mogelijke gevolgen van de nieuwe maatregelen die dreigden, en die een paar dagen later inderdaad het zo gekoesterde project in gevaar brachten.

De intendant vertelde over de laatste maanden, die naast de artistieke beslissingen die hij moest nemen vooral in het teken stonden van scenario’s, protocollen en de voortdurende aanpassingen daarvan. Blijven praten over alle opties. ‘Soms heb ik het gevoel dat ik geen woorden meer kan vinden voor wat er gebeurt.’

In reactie op de maatregelen om theaters en bioscopen een paar weken te sluiten, maakte Opera Zuid bekend dat het voor een alternatieve vorm kiest: een première op 14 november die als livestream door iedereen gratis bekeken kan worden.

Geen karikaturen

De double bill van La voix humaine en L’heure espagnole wordt geregisseerd door Béatrice Lachaussée. Zij maakte eerder dit jaar de enscenering van Een lied voor de maan bij De Nationale Opera, dat echter door de lockdown in maart van de agenda moest.

Twee vrouwen die hunkeren naar liefde, waarbij de één haar minnaar terug wil en de ander vreemd gaat: zo linkt Lachaussée de twee opera’s met elkaar. Het decor verandert enigszins tussen de twee stukken en er zijn enkele elementen die tweemaal voorkomen. Zo dragen Elle en Concepción dezelfde crèmekleurige hakken en zijn er overeenkomsten in de bewegingen op het podium.

Concepción in L’heure espagnole wordt gezongen door mezzosopraan Romie Estèves, afkomstig uit Bordeaux en al eerder te gast bij Opera Zuid. Ze heeft goed voor ogen wat voor vrouw haar karakter is. ‘Concepción heeft behoeftes, is een vrije geest, die in haar leven wil doen wat ze zelf wil. Ze is geen ‘slechte’ vrouw, dat maakt Ravel overduidelijk in zijn partituur. Hij componeerde met liefde voor alle karakters in het stuk, zonder over hen te oordelen. Ze zijn komisch, maar ze zijn geen karikaturen.’

‘Mijn karakter lijkt heel onafhankelijk, zo heb ik het met Béatrice besproken. We denken dat de klokkenmaker en zijn vrouw – terwijl hij het huis verlaat komen de minnaars langs – een vrij stel zijn. Misschien is hij gay; hij lijkt geen bezwaar te hebben tegen de affaires van zijn vrouw. Ik zie haar als een praktische vrouw. Misschien werkt ze mee in de zaak van haar man, doet ze de boekhouding. Ze wil in elk geval avontuur. Ik denk dat Concepción een mengsel is van Susanna uit Le nozze di Figaro en Carmen.’

Estéves maakt zich niet te veel zorgen over de camera’s die haar werk zullen vastleggen en het naar het publiek zullen brengen. ‘Ik houd erg van de repetitieperiode. Er is nog veel vrijheid en minder spanning. Dat we niet zullen rondreizen, vind ik wel prettig; steeds naar een ander theater is zwaar. Voor het spelen is het niet anders dat er camera’s zijn. Juist omdat we niet groot hoeven te zingen in een enorme zaal, kan het lichter zijn, meer filmisch.’

Ze is blij dat ze Waut Koeken en het team heeft leren kennen en nu de kans heeft om haar vak uit te oefenen. Dat het een lichte opera is, is in deze donkere tijd mooi meegenomen. ‘Ik houd ervan om mensen aan het lachen te maken. Het is intelligent en gelaagd en natuurlijk is het meer gesproken taal dan volle zang, maar het is door Ravel heel goed gedaan.’

Aansteller

We spraken zaterdag ook met Peter Gijsbertsen. Hij geniet van de kans om weer te zingen. Maar hij is toch die zingende tuinman? ‘Hou op, mijn opleiding tot hovenier kwam in een interview in Trouw aan de orde en andere media doken daarop – die willen content en foto’s met een bladhark. Het vertellen van mijn verhaal over mijn aanpassing aan de coronaomstandigheden op die manier is oneerlijk tegenover de mensen die echt aan de grond zitten. Dat geldt voor mij niet. En als ik eerlijk ben, weet ik dat ik echt wil zingen!’

Gekleed in een bloemetjesbloes en wat gedateerde jeans zingt Gijsbertsen in L’heure espagnole de rol van Gonzalve, de dichter die één van de minnaars van Concepción moet worden. ‘Gonzalve is wel een beetje een aansteller. Hij is een studentje dat poëzie bestudeert, dweept met de kunst en daarin zwelgt. Hij is ook wel zenuwachtig om de minnaar van Concepción te worden tijdens het ‘Spaanse uur’ en dat gaat ook niet erg goed. Hij is heel erg met zichzelf bezig en weinig met haar.’

Zijn karakter zit volledig in de muziek die Ravel componeerde, vindt Gijsbertsen. ‘Hij gaf me als enige in deze opera mooie lange lijnen om te zingen. Daardoor komt Gonzalve nooit ter zake. Het is het soort rol dat ik nog nooit gezongen heb. Zo’n uitbundig karakter is erg leuk om te doen, al staat het af van mijn persoonlijke karakter. Waar ik uit moet putten? Uit alle malle clichés die er over tenoren de ronde doen: dat ze een hersenloos geval zijn dat alleen maar bezig is met noten produceren en met zichzelf.’

Laveren

Al sinds maart is het laveren voor intendant Waut Koeken. De aanpassingen die nodig zijn na de persconferentie van afgelopen dinsdag, zullen al in zijn hoofd hebben gezeten, al vroegen we er niet naar. En hij kijkt verder vooruit, naar het voorjaar van 2021. ‘Voor Das Liebesverbot van Wagner, dat we in mei 2021 zouden presenteren, heb je een enorm aantal mensen nodig. Geen enkele theaterprogrammeur zag dat zitten. Om artistieke redenen hebben we besloten de productie uit te stellen. Het is een jeugdwerk van Wagner en dat zou met alle Sturm und Drang en met veel jugendlich Gewalt een feestje worden. Dat wil je niet reduceren tot twaalf musici.’

De intendant onderzoekt met de philharmonie zuidnederland de mogelijkheid om de opera in de openlucht te doen, in een semiconcertante versie. Het zal van de dan geldende regels in de veiligheidsregio’s en van de financiering afhangen of dat kan, ergens aan het begin van de zomer.

Groot nieuws heeft Koeken voor de eerste helft van 2021. ‘We hebben Pedro Beriso de opdracht gegeven om L’elisir d’amore te bewerken voor vijf solisten zonder koor en een klein ensemble. Dat wordt een samenwerking tussen Opera Zuid, De Nationale Opera en de Nederlandse Reisopera. We zijn nog in gesprek over de organisatie en de taakverdeling, maar ik heb er vertrouwen in dat het gaat lukken.’

‘We gaan met de productie op 23 mei in première, zoals al gepland stond in Eindhoven. De schouwburgen willen graag dat we komen, maar dat kan niet met een monumentale productie. Ik ben heel blij met het artistiek duo van Marcos Darbyshire en Enrico Delamboye, dat eerst de Wagner zou doen, maar veel affiniteit heeft met het Donizetti-stuk. En we hebben Luis Carvalho voor de kostuums. Als cast gaan we werken met de jonge talenten van De Nationale Opera Studio.’

Waut Koeken kijkt vooruit. Eerst naar 14 november, als Opera Zuid een gloednieuwe voorstelling onverwacht op alle schermen en in alle huizen kan brengen via de website van Classic.nl en dan verder, naar de producties waarvoor nog even geduimd moet worden. ‘Zelfs als er een vaccin is, verwacht ik dat we op zijn vroegst na de zomer van komend jaar weer volop kunnen spelen. Laten we hopen dat het dan weer normaal zal zijn. Niet het nieuwe normaal, ik wil het oude normaal terug!’

Opera Zuid presenteert de livestream van La voix humaine en L’heure espagnole op zaterdag 14 november vanuit het huistheater in Maastricht. Op de website van Opera Zuid vindt u het programmaboekje.